Manipülasyon deyince aklımıza ilk ne geliyor ? Kandırmak, Yalan söylemek, yanlışı doğru gibi göstermek, illüzyon gibi kelimeler ilk akla gelenlerden. Peki önce manipülasyonun tam tanımı ile başlayalım.
İnsanları kandırarak bir menkul kıymeti almaya veya satmaya sevk etmeye veya menkul kıymetin fiyatını yapay bir seviyede tutmaya yönelik davranışlar. Menkul kıymet piyasalarında arz ve talebin serbest bir şekilde karşı karşıya gelerek fiyatları belirlemesine yönelik sürecin kasıtlı olarak engellenmesidir. Manipülasyonla spekülasyon genelde birbirine karıştırılan kavramlardır. SPK mevzuatına göre manipülasyon yapmak suçtur. Fakat spekülasyon yapmak serbesttir.
Manipülasyon ile spekülasyon arasındaki farkı daha iyi anlamak için örnek vereyim. Ben herhangi bir hissede ki fiyatları paramı kullanarak yani alım satım yaparak yükseltip düşürebiliyorsam bu duruma spekülasyon denir. Hatta borsada spekülatör denilmesinin sebebi de budur. Yani bir yatımcı bir hissenin arz talep dengesini kırarak hissenin olması gereken fiyatının çok üzerine taşıdığında spekülasyon yapmış deriz. Manipülasyon ise ağızımızdan çıkan cümlelerin hissedeki arz/talep dengesini bozarak başkalarını spekülasyona, yani arz talep dengesini bozmaya yönlendirmektir.
Spekülasyonda arz/talep dengesini siz bozarken, manipülasyonda başkalarının arz/talep dengesini bozmaya yönlendirmiş olursunuz.
Şimdi gelelim "Temettü Manipülasyonlarına”;
Temettünün de manipülasyonumu olurmuş canım demeyin. Maalesef bunun farkında olmadan, bu konuda o kadar çok manipülasyon yapılıyor ki yazıyı okurken, "bende demiştim" diyeceğiniz türde.
Çok uzatmadan maddeler halinde sıralayalım:
- Temettü dağıtıldıktan sonra şirket temettüden önceki fiyatına hemen çıkar.
- Temettü hissesi herhangi bir yükseliş kaydetmese bile temettü size ekstra gelir olarak yazılır.
- Temettü hissesi temettü dağıtmayan hisseden daha performanslıdır.
- Temettü ödeyen şirket yatırımcıya güven verir.
- Temettü alıp tekrar hisseye girerseniz hisse ortaklık payınız artar.
- Temettü alarak lotunuz artar lot arttığı için daha fazla kazanırsınız.
- Temettü hissesi fiyat düşürüldüğü için ucuzlamış olur.
Bu maddeleri okuduktan sonra bunun nesi yanlış dediğinizi duyar gibiyim. İçinde doğru olan maddeler var ancak birde bu doğruların yanlış aksettirilmesinden doğan bir manipülasyon var. Bu manipülasyona da Psikolojik manipülasyon diyoruz.
Yani insanları kendi bilgileri dışında veya istemedikleri hâlde etkileme veya yönlendirme anlamına gelir. Bu etkileme ve yönlendirme sonucu insanlar davranış değişikliği ya da kanaat değişikliği gösterebilirler.
Şimdi madde madde giderek sizleri de sıkmadan kısaca doğruları anlatalım ki, diğer insanları manipülasyona sevk etmiş olmayalım. Yapılan manipülasyon sonucu, spekülasyona giren yatırımcılarda böylece yanlış işlemlerden kendini korumuş olacaktır.
Maddeleri açıklarken belki bir kısmına anlam yükleyemeyebilirsiniz. Bunun için finansal okuryazarlık veya temel analiz bilgisine ihtiyacınız olacaktır.
1.Temettü dağıtıldıktan sonra şirket temettüden önceki fiyatına hemen çıkar.
Böyle bir şey kesin olarak kanıtlanmış değildir. Bir hisse temettü dağıtıktan sonra eski fiyatına tekrar çıkmasına gerekçe göstereceğimiz ne var ? Yani bir hisse temettü dağıtıldı diye neden yukarı gitsin anlamsız ve mantıksız olur. Temettü sonrası fiyatın düşürülmesinin sebebi ise şirketin değerinin düşmesidir. Değeri düşer çünkü şirketin cebindeki para pay sahiplerine dağıtılır. Dolayısıyla hisse temettü sonrası eski fiyatına tekrar çıkıyor ise hisse piyasa tarafından pahalı fiyatlanmış olur. Örneğin içerdeki malzemeler ve nakit para dahil 30,000 TL değerinde olan bir dükkan kasada ki 5000 TL’sini ortaklarına dağıtsa Bu şirket hala 30,000 TL değerindedir diyebilir miyiz? Diyemeyiz değil mi? O halde nakit parayı dağıtan bir hisse fiyatı nasıl olurda hemen temettü öncesi fiyata çıkacak? Bunu kendiniz sorgulamalısınız. Bunun tek bir mantıklı açıklaması var oda hisse temettü dağıtılırken zaten ucuz fiyatlanmıştır.
2.Temettü hissesi herhangi bir yükseliş kaydetmese bile temettü size ekstra gelir olarak yazılır.
Bunu genelde yeni borsaya girmiş yatırımcıların kullandığı bir manipülasyon konusu. Temettü dağıtıldıktan sonra geçmişe dönük bütün fiyatları temettü verimlilik oranı kadar % (yüzde)'sel olarak düşürülür. Bu yüzden geçmişe baktığında hisse 0,5 veya 1 lira seklinde görünür. Yani fiyatlar Temettü verimlilik oranlarına göre düzeltilir. Yatırımcı hissenin geçmiş grafiğine bakarak temettülerin lot olarak hisseye girmesi şartı ile % kaç getiri elde ettiğini görebilir. Hisse grafiğine nereden bakarsanız bakın temettü dahil ve aldığınız temettüyü hisse geri hisse almış şartıyla getirinizi görürsünüz. Dolayısıyla hem grafikteki yükselişe bakıp hem de temettüleri hesaplayıp her ikisinden de kar ettim diyemezsiniz. Bunun sonucu olarak eğer hisse geçmiş grafiğe baktığınızda yatay bir fiyatta takılıp kalmış ise temettü dağıtmış olsa bile kazanç 0'dir.
3.Temettü hissesi temettü dağıtmayan hisseden daha performanslıdır.
Bu konuda kesinatı yoktur. Kesinatı yoktur cümlesini kafamdan kurmadım. Spk’nin kendi sitesinde ve birçok üniversitede tartışma konusu olmuş bir manipülasyon türüdür. Bir çok makale ve teori ortaya atılmıştır. Örneğin hisse eğer temettü dağıtıyorsa yatırım yapmayı bilmiyordur çıkarımı da yapılabilir. Eğer böyle algılanıyorsa bu hissenin düşmesi gerekiyor. Peki bunu pozitif bir manipülasyona nasıl çeviririz. Temettü dağıtan hisse yatırımcıyı düşünen hissedir diyerek bunu pozitif bir şeymiş gibi gösteren bir manipülasyona çevirmiş oluruz. Bu iki manipülasyon türüne de baktığınızda ikisi de kulağınıza mantıklı geliyordur. O halde temettü hissesi kesin olarak diğer hisselerden daha performanslıdır diyebilir misiniz? Ya yatırım yapacağı yere güvenmediği için temettü dağıtıyorsa? Mesela şirket temettü dağıtmayıp daha yararlı bir yatırım yapacak ise hangisi daha fazla performans gösterir? Sorgulamalısınız bunları.
4.Temettü ödeyen şirket yatırımcıya güven verir.
Üniversite makalelerinde bundan da bahsedilmektedir. Elde ki kuş teorisi gibi teoriler ortaya atılmaktadır. Fakat elde kuş teorisini çürüten ikinci bir teoride yatırımcılar hisse satarak da tıpkı temettüyü kopyalayabiliyor. Bu sebeple eldeki kuş teorisi çürüyor. Keza aynı şekilde yatırımcı güvenmediği hisseye niçin yatırım yapar? Yani bir yatırımcı bir hissenin geleceğine güvendiği için yatırım yaparken, temettü ödendiğinde güven ile ilgili ne değişiyor? Veya şirket temettü dağıtmayıp yatırım yapacağını açıkladığında güven ile ilgili hangi sorunu yaşıyor? Şirketin geleceğine güvendiği için yatırım yapmamış mıydı? Şirket yatırım yapacağını açıklayınca mı güvensizlik hissetti?
5.Temettü alıp tekrar hisseye girerseniz hisse ortaklık payınız artar.
Farklı bir manipülasyon türü ortaklık payı bir başka satıcının payını temettü parasıyla aldığınız için artar! Ancak payınızın değeri küçülür. Burada psikolojik manipülasyon yapılıyor. Yani ortaklık payın artıyorsa daha çok kazanacaksın çünkü daha çok paya sahipsin gibi algılanıyor. Hâlbuki ortaklık payınız artmasına rağmen bu payın değeri küçültülüyor. Yani siz yine 5000 TL lik bir paya sahipsiniz daha öncede 5000 TL’lik bir paya sahiptiniz. Pastanın büyüklüğü değişmedi. %(yüzde)'si değişti. Bu durum ise maalesef sizin kazanç oranınızı değiştirmiyor. Çünkü payınız %'sel olarak büyütülürken değer olarak küçültülüyor. Pay arttığı için daha fazla kazanıyor olsaydık yüksek temettü veren hisselerde pay oranımız daha fazla artacağı için daha fazla kazanacağımızı düşünürüz mantıken. Ancak böyle bir durum yok ve bu konuda bu şekilde manipüle edilip yüksek temettü hissesi daha iyidir yanlışına sevk ediyor insanları.
6.Temettü alarak lotunuz artar lot arttığı için daha fazla kazanırsınız.
Tıpkı 5. maddedekini bir benzeri Lot artışı pay artışı olarak maniple edilmiş oluyor. Dolayısıyla yukarıdakilerden farksız bir durumla karşı karşıya kalınıyor. Bunu duyan yatırımcı en yüksek temettü veren hisseye gözü kapalı girerek daha fazla temettü daha fazla lot demek mantığıyla yanlış hisselerde spekülasyona sebep oluyor.
7.Temettü hissesi fiyat düşürüldüğü için ucuzlamış olur.
5 liradaki bir hisse ucuz iken 200 liradaki bir hisse pahalı mıdır? Pahalılık ucuzluk durumu bu şekilde asla belirlenmez. Manavdan meyve almıyorsunuz. Şirkete ortak oluyorsunuz. Bu şirketlerin dolaşımdaki lot sayısı piyasa değeri hisse fiyatı gibi kavramları var. Örneğin 10,000 TL değerinde 2 adet şirket var.
Birinde hisse fiyatını 1,000 TL belirlemişler halka arz ederken borsaya toplamda 5 lot vermişler her biri 1,000 TL değerinde. Diğer şirkette ise 10 adet lot borsaya vermişler ancak her bir lotun değerini 500 TL belirlemişler.
Bir lotu 1000 TL olan hisse mi yoksa 500 TL olan hissemi pahalı veya ucuzdur.
İkisi de birbirinde ne pahalıdır nede ucuzdur aslında iki şirkette aynı değerdedir. Bir şirketin pahalı veya ucuz görünmesi borsadaki fiyat düşük olmasıyla alakalı değildir. Piyasa değeri ile alakalıdır Piyasa değeri hesaplama formülü ise; Şirketin borsadaki fiyatı * toplam hisse sayısı = piyasa değeri
Yukarıdaki şirketlerde de aynı formülü yaptığında piyasa değerinin eşit olduğu ortaya çıkacaktır.
SONUÇ: Maddelerin açıklamalarını sorgulayıp mantığını sorguladığınız da umarım bugüne kadar yapmış olduğunuz manipülasyonların aslında ne denli yanlış yönlendirmeler olduğunu anlarsınız. Eğer hala anlamadıysanız mutlaka bir temel analiz öğrenmelisiniz.