Bir ülkenin yerli parası dışındaki para birimlerine döviz denir. Döviz kuru ise, yabancı paranın yerli para karşısındaki değeri, kat sayısıdır. Türkiye'nin yerli para birimi Türk lirasıdır ve Türk lirası dışındaki tüm para birimleri dövizdir, bu para birimlerinin Türk lirası karşısındaki değer ise döviz kurudur.
Döviz kurunu ne belirler?
Döviz kurunu arz ve talep, faiz, enflasyon ve ekonomik istikrar belirler.
Arz ve talep durumu: Buna göre bir ülkede döviz girişi artıyorsa ki bu ihracat ve dış borç ile sağlanır, bu durumda ülkede döviz bolluğu yaşanır, yani döviz arzı artar. Döviz arzının yüksek olması durumunda ise o ülkede döviz kuru düşer. Aksi durumda yani ithalatın fazla olması ve döviz üzerinden dış borçların ödenmesi durumunda ise yurt içindeki döviz oranı azalır, böylelikle de döviz talebi artar. Döviz talebinin artması da kuru yükseltir.
Faiz: Döviz kurunun belirleyici etkenlerinden biri de hem yurt içi hem de yurt dışı faizlerdir. Eğer yurt içindeki faiz oranı küresel faiz ortalamalarının üzerindeyse kura göre faiz getirisinin daha garantici olması nedeniyle dövize talep az olur. Eğer küresel faiz oranları yani başka ülkelerdeki faizler daha yüksekse bu döviz kurunun da yükselmesine neden olur.
Enflasyon: Önceki haftalardaki yazılarımızda enflasyon, faiz ve beklentilerin etkilerini detaylı paylaşmıştık. Enflasyonun yükselmesi durumunda yerli paranın alım gücünü düşürmesine karşı koruma olarak dövize talep artar.
Ekonomik istikrar: İstihdamdan bütçeye, cari açıktan enflasyona kadar ekonomik büyüme kalemlerinde sürdürülebilir bir büyüme sağlanamıyorsa, özellikle enflasyon hedeften sağma göstermişse bu yerli paraya karşı da kaygı oluşturur. Haliyle ekonomik güven sorunun yaşanması da dövize olan talebi artırır.
Bir başlık daha var ki bunu yazımızın devamında belirteceğiz.
Türk lirasının döviz karşısında yaşadığı değişime bakacak olursak (Dolar/TL bazlı);
2002-2013 yılları arasında dolar kuru 2,0 seviyesi altında daha dar bantta dengeli bir fiyatlama izledi. Bu fiyatlamada elbette küresel kriz, genişlemeci politikalar, artan risk iştahı gibi önemli etkenler belirleyici oldu. 2013 ve sonrası hareketlerde ise küresel tarafta Fed’in artık sıkı para politikasına geçmesi, doların dünyada yükselmesi, yatırımların riskli yerlerden daha güvenli yerlere kayması rol oynadı. Ancak küresel rüzgarın değişmesinin yanında yurt içinde de dengeler bozulmaya başladı. Yurt içi fiyatlamalarda siyasi ve jeopolitik riskler arttığı için bu başlıklar haliyle fiyatlamalarda belirleyici olmaya başladı.
Siyasi ve jeopolitik gelişmeler: Her ülke içinde belirleyici olmakla beraber yerellikten küreselliğe sirayet edecek önemli bir başlık. Son yıllarda dünyada artan bu riskli başlık, ülkemizde de fiyatlamalarda en belirleyici olan etkenlerden biri.
2013 ve sonrasında yaşanan siyasi - jeopolitik gelişmelerin de etkisiyle döviz kurundaki yükseliş hızlanmaya başladı ve her yıl yeni rekor seviyeler görüldü. 2018’de ise artık enflasyon başta olmak üzere ekonomik göstergelerdeki bozulmayla döviz talebi de arttı. 2020’de ise para ve maliye politikasındaki genişlemeci yaklaşımların etkisiyle döviz kuru yeni bir rekor seviyeye çıktı. Kasım’da alınan kararlara bağlılığın devam etmesi, merkez bankasının piyasalarda olumlu beklentiler sağlayacak sözlü yönlendirmelerde bulunması ve küresel risk iştahının da yüksek olmasına bağlı gelen dış sermayeyle Türk Lirası dolar karşısında rekor kayıp seviyeden yaklaşık %18 değer kazandı. Kasım’da 8,50’yi aşan dolar kuru Cuma günü 7,04’e kadar geriledi.
Döviz kuru politikaları nelerdir?
Döviz kuru politikasını merkez bankaları, hükümet ile birlikte belirler, ancak belirlenen politikanın uygulanması merkezin yetkisindedir. Türkiye'de 2001 yılından itibaren dalgalı döviz kuru uygulamasına geçildi. Nedir dalgalı kur? Merkez bankasının doğrudan müdahale etmediği, piyasada arz ve talebe göre belirlenen fiyattır. Yani merkez bankasının doğrudan bir kur hedefi yoktur, ancak banka, yerli para biriminde yaşanacak sert oynaklığı dizginlemek için (bu yükseliş ya da düşüş yönlü olabilir) tedbirler alabilir. Bu tedbirler kapsamında faiz, swap limitleri, repo ihaleleri vb. yer alır.
Merkez bankasının para politikası içinde yer alan döviz politikasının da temelinde fiyat istikrarı vardır. Merkez bankası finansal istikrara yönelik riskleri azaltmak amacıyla döviz kurunun piyasadaki işleyişine direkt müdahale etmeden riski azaltacak hamlelerde bulunabilir.