Bu makale 15.09.2021 tarihinde İngilizce olarak yayınlanmıştır.
Avrupa’da elektrik fiyatları artıyor ve henüz kış bile gelmedi. İngiltere’de ana-yük elektrik (baseload electricity) fiyatı, Pazartesi günü megavat-saat başına 354 sterlin (491 ABD doları) oldu. Bu, 2010-2020 dönemindeki ortalama fiyatın %700 katı. Talebin zirve olduğu zamanlarda gün içi fiyatlar daha da yüksek; megavat-saat başına 1.750 sterlin (2.425 ABD doları).
Bu durum sadece İngiltere’yi vurmadı. Kıta’da Almanya’nın elektrik fiyatları ikiye katlandı ve şu an megavat-saat başına 100 euro (118 ABD doları) üzerinde işlem görüyor. Fransa ve Hollanda da yüksek fiyatlara sahip. Ancak son zamanlarda fiyatları üçe katlanan doğalgaz değinmeden, kışın dondurma potansiyeli tamamlanmış sayılmaz.
Fiyatlardaki bu inanılmaz artış, özellikle daha Eylül ayında olmamızdan dolayı Avrupalı tüketicileri çok endişelendiriyor. Bu, kış mevsimi için ne anlama geliyor? Durum düzeltilmediği sürece tüketiciler, fahiş fiyatlar ödemeyi bekleyebilir – bazıları elektriksiz veya ısıtmasız kalmak zorunda olabilir.
Sorunun kaynağı arz eksikliği veya yüksek talep değil sadece. Avrupa’nın, temiz enerjiye geçişi kolaylaştırmak için düzenlenen belirli politikaları durumu daha da kötüleştiriyor.
Bu, artan enerji kaynaklarının, artan maliyetleri veya gelecekte yaşanacaklarla fiyatların hızla artma potansiyelini azaltmak için yeterli olmayacağı anlamına geliyor. Ancak durumu etkileyen başka oyuncular da var.
Bunun gibi dört katalizöre kısa bir bakış atalım:
1. Düşük doğalgaz stokları
Avrupa’daki doğalgaz depoları, Ağustos ayında yılların en düşük seviyelerini gördü. Bu, ekonomiler bu yaz pandemi kısıtlamalarını gevşettikçe artan talebe yoruldu.
Pandemi sırasında doğalgaz talebi düştü ve üreticiler üretimi düşürdü. Yaz dönemindeki bir artış için artırma hazırlığında başarısız oldular.
2. Rusya Avrupa’ya olan doğalgaz akışını kesti
Henüz net olmayan nedenlerden dolayı Rusya, Ağustos sonunda Avrupa’ya doğalgaz sevkiyatını düşürdü, Eylül ayında daha da azalttı. Bazı analistler bunun, Nord Stream ve Nord Stream II boru hatlarının sahibi Gazprom’un (MCX:GAZP) kasıtlı bir hamlesi olarak yorumluyor.
Nord Stream Rusya’dan Almanya’ya doğalgaz sevk ediyor, o da diğer Avrupa ülkelerine dağıtıyor. Nord Stream II ise inşa edilmiş ancak henüz faaliyette olmayan bir başka boru hattı.
İlk Nord Stream boru hattını yansıtan tartışmalı Nord Stream II hattı, Avrupa’nın regülasyonlarından dolayı henüz kullanımda değil. Bazı analistler Gazprom’un, doğalgaz fiyatını artırmak ve Nord Stream II yoluyla doğalgaz pompalamaya başlamasına izin vermeleri için AB üzerindeki baskıyı artırmak adına Avrupa’ya gaz tedarikini kestiğini düşünüyor.
Gazprom’a göre sorun, Avrupa’da doğalgaz talebindeki ani artışın, kış için çoktan planlanmış olan ve ertelenmesi mümkün olmayan bakım ve hazırlık dönemine tesadüf etmesi. Avrupa’ya gaz akışını azaltmasının bir sebebi olarak da bu kış için beklenen yüksek talebe hazırlığı gösteriyor. Söylediklerine göre bu hazırlık kısmen, yeraltı depolama tesislerine gaz pompalamayı gerektiriyor.
3. Karbon ruhsatları, fosil yakıt fiyatlarını yükseltiyor
Daha yüksek doğalgaz fiyatları, Avrupalı şirketleri kömür bazlı tesislere geçmeye zorladı. Bununla birlikte Avrupa’daki düzenlemeler, kamu hizmetlerinin, piyasada alınıp satılan daha fazla karbon ruhsatı satın alarak kömürden kaynaklanan yüksek karbon emisyonlarını dengelemesini şart koşuyor.
Karbon ruhsatları için yükselen talep, bu fiyatları artırarak kömürü doğalgaz kadar pahalı hale getirdi. Bu da sırayla tüketiciler için maliyeti artırıyor.
4. Kuzey Denizi rüzgârı esmeyi bıraktı
İngiltere’nin elektrik fiyatlarında görülen özel sıkışıklık, Kuzey Denizi’ndeki rüzgâr santrallerine olan bağımlılığından dolayı daha da kötüleşiyor. Birleşik Krallık normalde enerji ihtiyacının dörtte birini, bu rüzgâr santrallerinden sağlıyor. Ancak Eylül ayında bu rüzgârdan elde edilen enerji, yalnızca %11’e düştü.
Yatırımcılar açısından Avrupa’nın enerji sıkışıklığı, ABD ihracatçısı Cheniere Energy (NYSE:LNG) gibi sıvılaştırılmış doğalgaz (LNG) şirketlerinin hisse fiyatlarını artırdı. Emtia yatırımcıları, Avrupa’da belirli türdeki kömür fiyatında artış olduğunu ve önceden belirttiğimiz gibi gaz fiyatlarının uçtuğunu gördü.
AB karbon gösterge sözleşmesi de yükseldi ve Avrupa, talebi karşılamak için daha çok kömür yakmaya devam ettiği sürece yüksek kalması muhtemel. Petrol fiyatları, enerji tesislerinin petrole değil de kömüre geçmesi ile şimdiye kadar enerjideki bu durumdan pek etkilenmedi.
Avrupa’da artan elektrik fiyatlarının, Rusya’nın Avrupa’ya normal şekilde doğalgaz sevkiyatına tekrar başladığı Ekim ayına kadar daha da yükselmesi mümkün. Nord Stream II boru hattı faaliyete başladığı takdirde büyük bir yardımı dokunabilir. Ancak doğalgaz kıtlığına dair korku, enerji fiyatlarını tüm kış boyunca ortalama seviyelerin üzerinde tutabilir.
Avrupa ülkeleri, iklim değişikliği hedeflerine ulaşmak için kömür ve nükleer tesisleri kapatma planlarına sadık kaldıkça bunun gibi akut durumlar, gelecek aylarda ve yıllarda muhtemelen daha sık ve daha yoğun olarak karşımıza çıkacak.
Mevcut durum, Avrupa’nın güvenilir olmayan yenilenebilir enerjiye olan ağır bağımlılığının yarattığı tehlikelerin ve Avrupa üzerinden kendi çıkarlarını takip eden Rus kurumlarının altını çiziyor. Bu sorun çözülse bile bir noktada aynı sorunlar kolay bir şekilde tekrar yaşanabilir.