Merkez Bankasının her Perşembe yayımladığı "Haftalık Para ve Banka İstatistikleri", bankalardaki TL ve döviz mevduatlarındaki değişimi de göstermesi nedeniyle yakından takip edilen önemli bir gösterge.
Son yıllarda döviz kurundaki yükselişin hızlanmasıyla yurt içinde de döviz mevduatlarında artış oldu, 2002'de ise bu mevduatlar rekor kırdı. TCMB, sıkı para politikasıyla ters ikame yani dövizden liraya geçişin başlayacağını ön görüyor. Rakamlara geçmeden önce veriyi tam anlayabilmek için yer alan kalemlerin ne ifade ettiğine bakalım:
Merkezin, Yurt İçinde Yerleşiklerin Yabancı Para Mevduatları sayfasında yer alan hesaplar gerçek ve tüzel kişilerden oluşuyor.
Gerçek kişi: Hukuki olarak her bir birey anlamına gelir.
Tüzel kişi: Ticari firmalar, şirketler, siyasi partiler, dernekler gibi herhangi bir amaç ile bir araya gelinmesiyle kazanılmış hukuki statüdür.
Türkiye’de yerleşik gerçek ve banka dışı tüzel kişilerce mevduat ve katılım bankalarında tutulan yabancı para mevduat düzeyini gösteren bu verideki hesaplamalarda gerçek kişiler, hane halkı yani bireysel kişiyi kapsarken tüzel kişiler de şirketler ve sektörlerde yer alan firmaları kapsıyor.
Şubat 2021'e kadar yapılan hesaplamalarda gerçek, tüzel ve toplam kısmı ile kıymetli maden hesapları baz alınırken Şubat'ta bu hesaplamalar parite etkisinden arındırılmış olarak da yayımlanmaya başlandı. Dolayısıyla veri setinde yerleşiklerin mevduatlarındaki değişime ek olarak parite değişimi de hesaplamak gerekiyor.
Bu kararla beraber değişimi inceleyelim:
5 Mart ile biten işlem haftasında yurt içi yerleşiklerin döviz mevduatlarındaki değişim şöyleydi:
Gerçek kişilerin mevduatları 148, 745 milyar dolardan 146,935 milyar dolara geriledi, yani son haftada mevduatlar 1,81 milyar dolar azaldı.
Tüzel kişilerin mevduatları 83,930 milyar dolardan 83,488 milyar dolara geriledi, yani son haftada mevduatlar 442 milyon dolar azaldı.
Böylelikle yurt içi yerleşiklerin toplam döviz mevduatları 2,25 milyar dolar azalarak 232,676 milyardan 230,424 milyar dolara geriledi.
Bu kısma kadarki işleyiş süregelen hesaplamaydı, parite etkisinden arındırılmış olarak bakıldığında ise:
Merkezin hesaplamalarına göre gerçek kişilerde 143 milyon dolar artış, tüzel kişilerde de 254 milyon dolar artış ile toplamda 397 milyon dolar artış olduğu görülüyor.
Mevcut hesaplamaya göre haftalık değişim %0,88 düşüş yönünde olurken pariteden arındırılmış hesaplamada ise artış var. Ancak hesaplamada tam bir düzenli ölçüm sağlayabilme noktasında hangi paritenin hangi işlem kapanışı üzerinden yapıldığı konusunda merkezin açık bir paylaşımı yok. Ancak bundan sonraki hesaplamalarda mevcut ve pariteden arındırılmış olarak paylaşım yapacağız.
Döviz mevduat hesaplarındaki değişim ne anlama geliyor?
Tıpkı TL mevduat hesaplarında olduğu gibi döviz mevduat hesaplarındaki işleyiş de aynı. Örnek üzerinde ilerlersek;
Bankadaki döviz mevduat hesabınıza yatırdığınız döviz direkt alım olurken döviz transferleri, alacaklar ya da borçlardaki değişim, özellikle şirketlerdeki senet ödemeleri, ihracat girişleri ya da teçhizat ödemeleri gibi değişimler oransal olarak mevduattaki değişim anlamına gelir. Dolayısıyla mevduatlardaki artış direkt döviz alındığı ya da düşüşle döviz satıldığını söylemek tam anlamıyla doğru değil. Bu işlemler bir haftalık dönemdeki döviz stokunu gösterir, ancak ana hatlarıyla değerlendirildiğinde ise en nihayetinde stoktaki değişim alım ve satımı da kapsar, ama değişim rakamı kadar olmayabilir.
Yurt içi yerleşikleri dövize iten ana sebep nedir?
Yurt içi yerleşiklerin toplam hesaplarında kabaca gerçek kişilerin oranı %60, tüzel kişilerin oranı ise %40. Gerçek kişilerde en önemli sebep yerel para birimine olan kaygıdır ki bunun içinde enflasyon başta olmak üzere ekonomik göstergelerdeki bozulma, jeopolitik riskler ve diğer her gelişmenin etkili olduğunu söyleyebiliriz. Yerel para birimindeki kaybın yanında faiz getirisinin de enflasyona aşamaması döviz talebinin en önemli nedenleri arasında.
Ters para ikamesi başladı mı?
Para ikamesi, dövizin yerel paraya tercih edilmesidir, dolasıyla ters para ikamesi de dolarizasyonun bitmesi, dövizden yerel paraya geçiş demektir. TCMB'nin Kasım sonrası uygulamaya başladığı politikalar içinde ters para ikamesini sağlayabilmek de hedefler arasında. Verilere baktığımızda, resmi olarak bankalardaki döviz mevduat hesaplarında düşüş yok ve pariteden arındırılmış hesaplamaya göre ise alım devam ediyor. Dolayısıyla henüz ters para ikamesinin başladığını söyleyemiyoruz.