Devasa Bütçe Açığı Nasıl Finanse Edildi?

Yayın Tarihi 24.01.2025 12:41

Öncelikle merkezi yönetim bütçe dengesini, faiz dışı dengeyi gösteren denklemleri ve bütçe dengesinden bütçe nakit dengesine geçişi gösteren denklemleri yazalım (bütçe nakit dengesi az bilinen bir dengedir ama çok önemlidir çünkü sonuçta finanse edilmesi gereken denge odur.)

Bütçe Gelirleri = Vergi Gelirleri + Diğer Gelirler

Bütçe Giderleri = Faiz Dışı Giderler + Faiz Giderleri

(Faiz Dışı Giderler = Personel Giderleri + Cari Giderler + Yatırım Giderleri + Transferler)

Bütçe Dengesi = Bütçe Gelirleri – Bütçe Giderleri [1]

Bütçe Nakit Dengesi = Bütçe Dengesi + Bütçe Emanetleri – Avanslar [2]

(Bütçe emanetleri, o yıl bütçesine gider yazıldığı halde henüz nakden ödenmesi yapılmamış işlemleri, avanslar ise nakit olarak ödenmiş ama henüz gider belgesi düzenlenmediği için o yıl bütçesine gider yazılmamış olan ödemeleri gösterir.)

Şimdi 2024 verilerini tabloda gösterelim (veriler HMB sitesinden alınmıştır: https://ms.hmb.gov.tr/uploads/2025/01/2024-Aralik-Aylik-Butce-Gerceklesme-Raporu.pdf)

2024 yılında merkezi bütçe (genel bütçe + özel bütçeler + bağımsız kurumlar bütçeleri) gelirleri toplam olarak 8.671 milyar lira tahsil edilmiş. Bu gelirlerin yüzde 97’si genel bütçe gelirlerinden onun da yüzde 87’si vergi gelirlerinden yüzde 13’ü diğer gelirlerden (kiralar, satışlar, cezalar vb.) oluşuyor.

2024 yılının toplam bütçe giderleri 10.777 milyar lira olurken bunun yüzde 88’i faiz dışı giderlerden, yüzde 12’si faiz giderlerinden kaynaklanmış görünüyor.

Şimdi bunları [1] numaralı denklemde yerine koyalım:

Bütçe Dengesi = 8.670,9 – 10.777 = - 2.106,1

Demek ki merkezi yönetim bütçesi 2024 yılında 2.106,1 milyar lira açık vermiş.

2024 yılında bütçe emanetine alınmış (bütçeye gider yazılmış ama parası ödenmemiş) 247,5 milyar lirayı nakit dengesine ulaşmak için bütçe dengesinden çıkarmamız gerekir. Avans olarak nakden ödenmiş olan (parası ödendiği halde henüz bütçeye gider yazılmamış) 133,3 milyar lirayı da nakit dengesine geçerken açığa eklememiz gerekir.

Şimdi bu verileri [2] numaralı denklemde yerlerine koyalım:

Bütçe Nakit Dengesi = - 2.106,1 + 247,5 – 133,3 = - 1.991,1

Demek ki 2024 yılında bütçe nakit açığı 1.991,1 milyar lira olmuş.

Gelelim bu nakit açığının nasıl finanse edildiğine. Bunu hesaplayabilmek için yeni bazı denklemler yazmamız gerekir:

Merkezi Yönetim Bütçe Finansmanı = Merkezi Bütçe Nakit Dengesi – Borçlanma (Net) + Borç Verme (Net) + Özelleştirme Geliri + TMSF Gelir Fazlaları + Kasa/Banka ve Diğer İşlemler

Bu denklemdeki işaretler bütçe nakit dengesinin açık veya fazla verişine göre değişir.

Denklemdeki borçlanma kalemi (iç ve dış borçlanma) net olarak alınyor yani yıl içinde alınan borçlardan yıl içinde yapılan borç ödemeleri düşülüyor, kalan tutar net borçlanma olarak alınıyor. Hazine, eğer bir kurum veya kuruluşa borç vermiş veya almışsa o da net olarak bu denkleme ekleniyor. Yıl içinde özelleştirme geliri olarak tahsil edilenler ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonu tarafından tahsil edilmiş tutarlardan Hazine’ye aktarılan miktarlar varsa bunlar da ekleniyor. Bunlara ek olarak eğer kasa mevcudu veya bankadan (TCMB’deki Hazine hesaplarından) kullanım yapılmışsa o da katılıyorr.

Buna göre 2024 için finansman denklemini şöyle yazabiliriz:

Merkezi Yönetim Bütçe Finansmanı = - 1.991,1 = 1.743,1 - 0,7 + 0,0 + 0,0 + 248,7

Böylece bütçe nakit açığı 2024 yılında tümüyle finanse edilmiş oluyor. Bu finansmanın yüzde 87,5’luk bölümü net borçlanmayla yüzde 12,5’luk kısmı da kasa/banka mevcudundan kullanılarak karşılanmış durumdadır. Borçlanmada büyük ağırlık (yüzde 93) iç borçlanmada bulunuyor. Uzunca sayılabilecek bir süredir Türkiye’nin net dış borçlanma oranı giderek geriliyor ve Türkiye net dış borç ödeyici konumuna doğru ilerliyor.

Bütçe konusunda bütçe açığından da daha önemli kavram faiz dışı denge kavramıdır. Burada faiz giderleri hariç tutularak durum tespiti yapılır. Bunu şöyle bir denklemle yazabiliriz:

Faiz Dışı Denge = Bütçe Gelirleri – Faiz Dışı Giderler

Şimdi tablodaki ilgili verileri bu denklemde yerlerine koyalım:

Faiz Dışı Denge = 8.870,9 – 9.506,6 = - 835,7

Demek ki 2024 bütçesinde hiç faiz ödemesi olmasaymış bile bütçe 835,7 milyar lira açık verecekmiş. Bir başka ifadeyle bütçe gelirleri, faiz ödemeleri sıfır olsa bile bütçe giderlerini karşılayabilecek durumda değilmiş.

Buraya kadar denklemler ve tablo eşliğinde anlattığımız dengeleri şimdi bir de şekil üzerinde gösterelim (kolaylık olsun diye rakamları yuvarladım.)

Denk Bütçe Doğrusu üzerindeki her noktada gelirler ile giderler birbirine eşittir, dolayısıyla bu çizgi üzerinde kalındığı sürece bütçe açığı ya da fazlası söz konusu olmadığı için bir finansman yükümlülüğü de doğmaz.

2024 bütçesinde tahsil edilen 8,7 trilyon liralık gelire karşılık 8,7 trilyon liralık da gider yapılmış olsaydı Denk Bütçe Doğrusu üzerindeki A noktasında denge sağlanmış ve bütçe denk olarak tamamlanmış ve borçlanma gibi ek finansman gereksinimleri olmazdı. Ne var ki bütçe emanetleri ve avans hesapları düzeltmesi sonrası nakit cinsinden giderler toplamı 10,7 trilyon lira olmuş ve Denk Bütçe Doğrusundan uzaklaşılarak B noktasına geçilmiştir. A ve B noktaları arasındaki gider fazlalığı (nakit açığı) 2 trilyon liradır ki bu finanse edilmesi gereken bütçe nakit açığını ortaya koymaktadır. Bu 2 trilyon liralık nakit açığının yüzde 88’e yakın kısmı borçlanmayla ve kalanı da Hazinenin kasa ve banka hesaplarında bulunan nakdiyle karşılanmıştır.

Orijinal Makale

Son yorumlar

Sıradaki makale yükleniyor...
Uygulamamızı Yükleyin
Risk Açıklaması: Finansal araçlar ve/veya kripto paralarla işlem yapmak yüksek seviyede risk içermektedir ve yatırım miktarınızın bir kısmını veya tamamını kaybetmenize sebep olabilir, bu sebeple tüm yatırımcılar için uygun değildir. Kripto para fiyatları aşırı derecede hareketlidir ve finansal haberler, politik olaylar ve düzenleme kurumları gibi konulardan kolaylıkla etkilenir. Kaldıraçlı işlem yapmak finansal riskleri yükseltmektedir.
Diğer finansal araçlar veya kripto paralar içinden tercihinizi yapmadan önce, yatırım nesnelerinizi, deneyim seviyenizi ve risk iştahınızı dikkatlice gözden geçiriniz ve ihtiyacınız olduğunda profesyonel tavsiye almayı deneyiniz.
Fusion Media sitede yer alan bilgilerin gerçek zamanlı ya da isabetli olacağının mutlak olmadığını hatırlatır. Tüm borsa fiyatları, endeksler, vadeli işlemler, Forex ve kripto para fiyatları, borsalardan değil piyasa düzenleyicileri tarafından oluşturulur, bu sebeple fiyatlar isabetli olmayabilir ve gerçek piyasa fiyatlarından farklı olabilir, bu da buradaki fiyatların fikir verme amaçlı olduğunu ve ticari amaçlar için uygun olmadığını gösterir. Fusion Media veya herhangi bir sağlayıcı, buradaki bilgileri kullanmanız sonucu oluşacak olası kayıplarınızdan ötürü sorumluluk taşımamaktadır.
Bu sitede yer alan bilgileri, Fusion Media ve/veya veri sağlayıcıdan yazılı izin almadan kullanmak, saklamak, kopyasını üretmek, görüntülemek, düzenlemek veya dağıtmak yasaktır. Fikri mülkiyet hakkı, sitede yer alan verileri sağlayanlara ve/veya borsalara aittir.
Fusion Media reklamlarla veya reklam verenlerle etkileşiminize bağlı olarak internet sitesinde görüntülenen reklamlardan gelir elde edebilir.
İşbu sözleşmenin aslı İngilizcedir ve İngilizce ve Türkçe versiyonu arasında tutarsızlık olduğunda İngilizce versiyonu dikkate alınacaktır.
© 2007-2025 - Fusion Media Limited. Tüm Hakları Saklıdır.