Olası Ekonomik Kriz Teğet mi Geçti, Yoksa Henüz Yolun Başında mıyız?

Hatırlayacak olursak; Coronavirüs ‘ün “Pandemi”ye dönüştüğünün açıklanması sonrasında uygulanan Karantina tedbirleri ekonomileri olumsuz yönde etkilemiş, akabinde ise; majör merkez bankaları ve hükumetler başta olmak üzere atılan genişlemeci adımlar ve ekonomilerin yeniden açılması ile de verilerde toparlanmalar ortaya çıkmıştı. Haziran ayında açıklanan birçok veri bu yönde sinyaller verirken, akıllara da şu soruyu getirdi; Olası küresel ekonomik kriz teğet mi geçti?

Kimilerine göre bu sorunun yanıtı: Evet, zaten krize neden olabilecek bir durum da yoktu ortada. Benin kişisel düşünceme göre ise: Hayır, henüz teğet geçen bir kriz yok. Halen riskler devam ediyor ve Pandemi sonlandırılmazsa kriz kaçınılmaz(sonlandırılsa bile kriz yine de gelebilir). Peki, neden iyimser değilim; ihtiyatlı bir yaklaşım içerisindeyim? Açıklayayım;

*Öncelikle; Pandemi sona ermediği gibi, son günlerde küresel çapta günlük vaka artışları rekorlar tazelemeye başladı. Öyle ki, dün(1 Temmuz) günlük bazda 197 Bin civarında vaka artışı görüldü. Keza; ABD ve Hindistan gibi bazı ülkelerde de günlük vaka artışları zaman zaman rekorlar yenilerken, Brezilya gibi bazı ülkelerde ise; Nüfusa oranla az yapılmış test sayısına karşın, vaka/test oranı hayli yüksek(%30, %40, %50 vs). Bu da gösteriyor ki bir ilaç veya aşı bulunmaz ise; 10 Milyonu aşkın kişiye bulaşan ve 500 Bini geçen kişinin ölümüne neden olan Coronavirüs, kayda değer bir süre daha etkisini sürdürecek gibi duruyor.

*İkinci olarak; Borsalarda görülen V tipi toparlanma fiyatlamaları ve Haziran ayında açıklanan bazı önemli ekonomik verilerdeki sert yükselişler yanıltıcı sinyaller veriyor olabilir. Zira, örneğin Nasdaq’ın tüm düşüşlerini geri alıp üstüne yeni rekorlar kırması; Zorunlu ve/veya tercihsel karantina tedbirleri süresince daha fazla teknoloji kullanımının elzem haline gelmesi nedeniyle ve bu bağlamda ilgili şirketlerin satış ve kârlılık artışı beklentilerinin yükselmesi olayından ibaret. Yine verilerdeki hızlı yükselişler de, özellikle Mart ve Nisan aylarında ekonomilerin kapalılık durumları nedeniyle rekor düşüşler gösteren makro dataların; ekonomilerin açılması sonrasındaki doğal sıçramasından ibaret. Dolayısıyla, borsalardaki ve ekonomik verilerdeki hızlı toparlanmalara aldanıp “tüm riskler bitti” düşüncesine kapılırsak gerçek resmi görememiş oluruz.

*Diğer taraftan, gerek veri cephesinde gerekse piyasalar üzerindeki toparlanma hareketleri üzerinde bir diğer etkili olan mesele de; FED ve diğer majör merkez bankaları ile ABD gibi önemli hükumetlerin para ve makiye politikaları yoluyla yapmış olduğu genişlemeci adımlardı. Ancak; gerek son zamanlarda ekonomilerin açılması, gerekse ülkelerin borçluluk oranlarının yüksek olması nedeniyle hükumetlerin genişlemeci maliye politikalarının yeniden sonlandırılmaya başlanma ihtimali belirmiş durumda. Kaldı ki; Euro Bölgesi gibi bazı ekonomilerde açıklanan teşvik/toparlanma paketlerinin büyüklüğü de sorgulanırken, yeni paketlerin açılıp açılmayacağı da muallak. Yine,  FED ve ECB gibi majör merkez bankalarının düşük faiz ve genişlemeci para politikaları devam etse bile; bu tarafta da bir süre sonra para politikalarına yönelik sorgulamalar başlayacak gibi duruyor. Keza, “Helikopter Para” gibi seçenekler de gündeme gelse bile bir süre sonrasında bu desteklerin de çekilmesi ile hane halkları kredi kanallarına sevk edilecek. Küresel borcun rekorlar kırarak ödenmesinin giderek zorlaştığı bir ortama ilerlediği mevcut durumda, kredi kanallarının daha fazla teşvik edilmesi bir süre sonra banka iflaslarını da gündeme getirebilir.

*Söylenecek çok söz olmakla birlikte son olarak bir diğer önemli gündem maddesi ile sonlandırayım tezimi. Hatırlanacak olursa; Coronavirüs’ün, Çin’de yeni yeni palazlandığı Ocak ayının ortasında ABD ve Çin arasında 1. Faz Ticaret Anlaşması imzalandı ve Çin tarafı bir takım taahhütlerde bulundu. Her ne kadar mücbir sebep durumu olsa da, son zamanlarda ABD tarafının Çin’e yönelik sabrı kırılmaya başladı. Yine; kendi ülkesinde Coronavirüs’ün hızla yayılımı sonrasında çok zorda kalan ve kamuoyu desteğini yitirmeye başlayan Trump’ın, 3 Kasım’da yapılması düşünülen “Başkanlık Seçimleri”ni kazanmak için şapkadan tavşan çıkartmaya ihtiyacı olduğu da düşünüldüğünde; her an için Çin ile pozitif ilişkileri kesmesi ve yine Orta Doğu gibi bazı bölgelerde bir takım jeopolitik risk artışlarına neden olabilecek girişimlerde bulunması olasılığını da yüksek görüyorum.  

Toparlayacak olursam; mevcut görünüm her ne kadar Covid-19’un negatif ekonomik etkilerinin bertaraf edilmeye başlanıldığı gibi bir izlenim uyandırsa da, işin gerçeği tam olarak böyle değil. Pandeminin ne zaman sona ereceği belli olmadığı gibi(kaldı ki zaman zaman yeni virüslerin çıktığına yönelik haber akışları da takip ediyoruz), ekonomiler üzerindeki hasarın giderilmesi bir yana bunun tespit edilmesi dahi biraz daha zaman alacaktır. Küresel borçluluğun devasa boyutları ve AB ülkeleri başta olmak üzere siyasi kırılganlıkların devam ediyor olması ve potansiyel diğer riskler de dikkate alındığında; olası küresel ekonomik kriz teğet geçmediği gibi, henüz Fragman’ını izliyoruz diye düşünüyorum!