Son bir ayda Türkiye - ABD geriliminin ekonomik yansımalarının döviz kurları üzerinde ki etkisini sıkı sıkıya takip ediyoruz. Söz konusu bu gerilimin USD/TL üzerindeki etkileri ve kurların ani yükselişleri hem TL’yi hem de döviz ile işlem yapan tüm ekonomik bireyleri olumsuz etkiledi.
Bu gelişmeler doğrultusunda uluslararası yatırımcıların yatırım faaliyetlerini gerçekleştirirken dikkate aldığı Kredi Derecelendirme Kuruluşları, ekonomik anlamda en kritik dönemlerin yaşandığı ülkemiz içinde son yorumlarını yaptılar.
Kredi derecelendirme kuruluşu Moody's Türkiye'nin kredi notunu kamu kurumlarındaki zayıflama ve politika oluşturma öngörülebilirliğindeki azalmayı gerekçe göstererek "Ba2"den "Ba3"e düşürdü ve not görünümünü "durağandan "negatife çevirdi. (S&P) da Türkiye'nin kredi notunu TL'deki aşırı oynaklığı gerekçe göstererek bir kademe düşürürken, görünümü "durağan" olarak teyit etti. Türkiye'nin kredi notu böylece BB-'den B+'ya inmiş oldu. derecelendirme kuruluşu Fitch, Türkiye'nin TL'nin değer kaybına yönelik verdiği yetersiz politika tepkisinin, TL ve ekonomiyi sürdürülebilir bir şekilde istikrara kavuşturmak için tek başına yetersiz kaldığını belirtti.
Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının kararları hala tüm ülkeler tarafından tartışılan bir konu bu konu ile alakalı olarak sizlere bu kuruluşların tanımını ve çalışma prensipleri açıklamak istiyorum.
Kredi Derecelendirme Tanımı:
Kredi derecelendirme kavramı açılacak kredilerin zamanında ve tam olarak geri ödenmesi ihtimali hususunda uluslararası sermaye piyasalarındaki kriterlere uygun ve objektif bir ölçü sağlamak amacıyla borçlunun ihraç ettiği menkul kıymetlere yatırım yapılması halinde yatırımcının bundan dolayı yükleneceği risklerin belirlenmesidir.
En basit tanımıyla derecelendirme borçlunun anapara ve faiz yükümlülüklerini ödeme isteği ve kabiliyetinin zamanında ve tam olarak yerine getirilip getirilmemesini ölçen bir araçtır. Derecelendirme tek bir işlem, kuruluş veya ülke için yapılabilir.
Dünya üzerinde birçok kredi derecelendirme kuruluşu vardır. Ama küresel yatırımcıların en çok dikkate aldığı ve yatırımlarını gerçekleştirirken dikkate aldığı en önemli uluslararası kuruluşlar Moody’s, S&P ve Fitch’dir.
Moody’s derecelendirmeyi “Menkul kıymet ihraç eden firmaların ihraç ettikleri menkul kıymetlerin itfa süresince anapara ve faiz ödemelerini zamanında yerine getirebilme kabiliyetleri hakkında verilen bir yargı olarak tanımlamaktadır.
Standart Poor’s ise derecelendirmeyi şu şekilde tanımlamaktadır “Derecelendirme borçlunun belirli bir finansal yükümlülükte ya da finansal programdan kaynaklanan kredibilitesine ilişkin fikirdir.
Fitch Ratings’in tanımına göre ise derecelendirme “Derecelendirme en genel tanımı ile bir kuruluşun finansal yükümlülüklerini zamanında yerine getirip getiremeyeceği hakkında verilen bağımsız bir görüştür.
Farklı tanımları olmasına rağmen derecelendirme konusunda hem fikir oldukları bir husus vardır o da derecelendirme faaliyeti sonucunda verilen notun bir görüş, düşünce veya ifade olduğudur.
Moody’s:
Dünyanın en eski derecelendirme kuruluşu olarak Moody’s kredi notları, araştırmalar ve risk analizlerinin önde gelen sağlayıcısıdır. Moody’sin taahütü ve uzmanlığı mali piyasaların şeffaf ve güvenilir çalışmasına katkıda bulunmaktadır. Şirketin kredi notları ve analizleri 110 ülke 12.000 ihraçcı şirket 25.000 kamu finansmanı ihraççısı ve 106.000 yapılandırılmış finansman tahvilinden fazlasını kapsayan borçları izlemektedir. 18 ülkede ofisi bulunmaktadır ve dünya genelinde 1.300 den fazla analisti, yaklaşık 2100 çalışanı ile 28 ülkede varlığını sürdürmektedir.
Standart& Poor’s
Standard&Poor’s ilk olarak 1860 yılında HenryVarnum Poor tarafından kurulmuştur. Poor ve oğlu Henry Wiliam Poor söz konusu şirketi kurmuştur. Amerikan demiryollarıyla ilgili finansal analizler yapıp analizleri kitap haline getirmişler ve tanesini 5$ dan 2500 adet satarak finansal bilgi piyasasına giriş yapmışlardır. (Haspolat, 2015, s. 16)
1906 yılına gelindiğinde ise Luther Lee Blake, Henry Varnum Poor gibi finansal piyasalardaki bilgi eksikliğini gidermek amacıyla StandartStatistics bürosunu kurmuştur, 1914 yılında ise 70 çalışanı olan bir şirket haline gelmiş ve Standard Statistics İnc. İsmiyle faaliyetlerine devam etmiştir. 1966 yılında ise Mc. Graw HillCompany bünyesine geçmiş ve finansal bilgi faaliyetlerine bu çatı altında devam etmiştir. Sonraki tarihlerde şirket birleşimi olmuştur ve son hali olan Standard&Poor’s şekline gelmiştir. Günümüzde ise 23 ülkede 6000 çalışanıyla hizmet vermeye devam etmektedir.” (Haspolat, 2015, s. 17)
Fitch Ratings:
Dünyanın üç büyük uluslararası kredi derecelendirme kuruluşları arasında yer almaktadır. Dünya çapında 50 ofisi kredi derecelendirme hizmeti vermektedir. Analitik deneyim ve bilgi birikimiyle birlikte yatırımcılara yol göstermektedir. 150 ülkede 5.000’ ne yakın bankaya, şirkete ve finans kurumuna 2.000 den fazla kurumsal şirkete 1.400 sigorta şirketine ve 100’den fazla ülkeye kredi derecelendirme hizmeti vermektedir.
Kredi derecelendirme her ne kadar bir görüş niteliğinde olsa da verilen notlar yatırımcıların yatırım kararlarını etkileyebilmektedir aynı zamanda yerli yatırımcıların iş yapması yurt dışından kredi almaları, tahvil alıp satmaları ve yurt dışı finansman gerektiren büyük alt yapı projelerinin düşük finansman gibi yatırıma dair finansal kaynakların hepsi bu kuruluşların verdikleri notlardan etkilenmektedir.
Küreselleşmiş dünyada ülkeler ve şirketler fon ihtiyaçlarını her zaman buldukları ülkede sağlayamamakta veya sağlasa da yüksek maliyette sağlamaktadırlar. Bu nedenle ülke dışında fon bulabilmek için kredi notu önemli bir şekilde devreye girmektedir çünkü kredi notundaki iniş ve yükselişler ülke ve şirketlerin borçlanma maliyetine yansımaktadır. Kredi notu inişte olduğunda maliyet artmakta aksine kredi notu yükselişte olduğunda maliyetler düşmektedir.
Derecelendirme Kuruluşlarının Çalışma Prensipleri:
Derecelendirmede belirli kategoriler kullanılmaktadır ve bu kategoriler harf, sayı ya da bunların karışımlarından oluşan sembollerle ifade edilmektedir. Genellikle üst dereceler yatırım kategorileri olarak, daha riskli veya spekülatif özellikler ise risk kategorileri olarak ayrıştırılmaktadır.
Kredi derecelendirme kuruluşlarının kullandığı semboller üçe ayrılmaktadır. Bunlar “yatırım derecesi” “spekülatif” ve “çöp yatırım yada default’dur”
Yatırım derecesi bandında olan bir puanlama, şirketin borç aracının veya ülkenin kredi riskinin oldukça az, temerrüt ihtimalinin düşük ve büyük oranda şüpheli ve hileli piyasa hareketlerinden etkilenmediğini göstermektedir.
Notun spekülatif aralığında olması yatırım ihtimalinin bulunduğunu ama şirket veya ülkenin sağlam bir alt yapıya sahip olmaması nedeniyle manipülasyona açık olduğunu vurgulamaktadır. Çöp seviyesi ise yatırım yapılamayacak kadar riskli anlamına gelmektedir.
Yöneltilen Eleştiriler:
Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşlarının sorgulanmaya başlanmasında önemli bir etken 1990’lı yıllardan itibaren gelişmekte olan ülkelerin sermaye piyasasına hızlı entegre olmasıdır. Kredi derecelendirme kuruluşlarının o döneme kadar gelişmiş ülkeler için uyguladıkları metodolojilerinin gelişmekte olan ülkelere uygun olmaması bu ülkelerin doğru analiz edilememesine neden olmuştur. Bu da ülkeler için verilen notların güvenilirliğini tartışmalı hale getirmiştir. Kredi derecelendirme kuruluşları uzun yıllardır aynı metodolojiyi kullandıklarından dolayı değişen konjonktürel ortama uyum sağlayamadığı konusunda eleştirilmektedir. Ayrıca, ülkelerin yapıları birbirinden farklı olduğundan dolayı tüm ülkelere uygulanan tek bir metodoloji finansal sisteme uyum sağlayamamıştır.
Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşları, ülkelerin kredi notunu değerlendirirken ülkesel farklılıklarını göz ardı ettikleri için ekonomik şoklara karşı her birinin vereceği tepkileri kestirmede başarısız olmuşlardır. Örneğin, Türkiye ekonomisinin yakın tarihine bakıldığında 1980 ihtilali, 1.Körfez krizi ve sonrasında görülen ekonomik krizlerde yoğun mevduat kaçışı beklenmesine rağmen bu yönde bir eğilim gerçekleşmemiştir. Ancak, Latin Amerika gibi ülkelerde ise siyasi ve ekonomik krizler bankalardan mevduat kaçışına neden olmuştur. Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşları da ülkelerin bu farklı yapısını derecelendirme kriteri olarak kabul etmemekte ve bu durum bankacılık sisteminin bir zafiyeti olarak görülürken, Türkiye bankacılık sistemi için bir zafiyet doğurmamıştır.
Kredi Derecelendirme Kuruluşlarının Türkiye’ye Yönelik 2009-2016 Yılları Arasında ki Notları:
2018 Yılı içinde ise Ağustos ayında açıklanan yeni karalarla yurtiçi ve yurtdışı gelişmelerden kaynaklı tüm ekonomik dalgalanmalar doğrultusunda söz konusu kuruluşlardan Moody's Türkiye'nin kredi notunu kamu kurumlarındaki zayıflama ve politika oluşturma öngörülebilirliğindeki azalmayı gerekçe göstererek "Ba2"den "Ba3"e düşürdü ve not görünümünü "durağandan "negatife çevirdi. (S&P) da Türkiye'nin kredi notunu TL'deki aşırı oynaklığı gerekçe göstererek bir kademe düşürürken, görünümü "durağan" olarak teyit etti. Türkiye'nin kredi notu böylece BB-'den B+'ya inmiş oldu.
Bu notlar doğrultusunda Türkiye’nin şuan ki yatırım konumunun “spekülatif” seviyede kalmaya devam ettiğini söyleyebiliriz.
Kredi Derecelendirme Kuruluşlarına Yönelik Eleştirilere Çözüm Önerileri:
Kredi derecelendirme kuruluşlarının vermiş olduğu tüm kararlar ülkelerin yatırım seviyesini ve ekonomik göstergelerini önemli ölçüde etkilemektedir. Ama zamanla yaşanan usulsüzlük iddiaları,ciddi suçlamalar, derecelendirme ve metodolojide kalite eksikliği bu kuruluşların güvenirliğini azaltmıştır.
Uluslararası Kredi Derecelendirme Kuruluşlarına yöneltilen eleştirilen temelinde şu ilkeler yatmaktadır.
1) Şeffaflık
2) Objektiflik İlkesinden Uzaklaşma (Elde edilen gelirlerin daha fazla öne çıkması)
3) Siyasi ve Politik Söylemler
4) Analistlerin kalitesizliği
5) Tarafgil ve Tutarsız Söylemler
Derecelendirme kuruluşlarının küresel piyasalara ciddi anlamda etki edebilmesinden dolayı bu kuruluşların ani,değişken ve çelişkili söylemleri doğrultusunda yatırımcıların ve ülkelerin zarara uğramamaları için derecelendirme anlayışına yeni bir revize gerekmektedir.
Uluslararası Kredi Derecelendirme anlayışı sadece tek bir ülkenin patronluğunda belirli kuruluşlar aracılığı ile değil Küresel ekonomiye katkı sağlayan en büyük 20 ülkenin katkıları ile her bir ülkenin bu konuda yetiştirdiği analistleri doğrultusunda ortak bir ulus üstü kurul kurulup karar verilmelidir ve bu kararlar verilirken şeffaflık ilkesinden taviz verilmemeli siyasi ve politik söylemlerden uzak durulmalıdır. Yine aynı şekilde oluşturulacak bu kurumun denetimi de söz konusu ülkelerin katılımı ile oluşturulacak bir komisyon tarafından denetlenmelidir.
Gürkan DANIK / Ekonomist