Emtia Piyasalarının Borsalar Üzerindeki Dayanılmaz Ağırlığı!

Çok bilinmiyor ve neredeyse hiç üzerinde durulmuyor ama emtialar boğa piyasasında iken borsalar ayı piyasalarını yaşarlar. Tersi durumda, yani emtia fiyatları ayı piyasasına girdiğinde hisse senetlerinde devasa bir boğa piyasası başlamış olur. Bu tarihsel tespit, yatırımın temel taşlarından biridir.

500 yıllık kapitalizm tarihinde emtialar, belirli periyotlarda döngüsel olarak, defalarca boğa ve ayı piyasasını yaşamış ve boğa olanlarının en kısası 15 yıl, en uzunu 23 yıl sürmüştür. 1999 yılından beri Emtiada boğa piyasası hüküm sürüyor. Bu açıdan bakdığımızda 2014 yılı itibariyle 15 yıl tamamlandı. Ancak başka bir tarihsel gerçek daha var; geçmişte gerçekleşen tüm uzun dönemli (20 yıl ve daha fazla süren) emtia ayı piyasalarını yine uzun dönemli bir boğa piyasası takip etmiştir.

Bir emtia endeksi olan CRB index'in üstteki grafiği, bu döngüleri rahatlıkla açıklayacaktır. 1749 yılından itibaren tüm emtia ayı ve boğa piyasalarını bu grafikte görmekteyiz.

Emtiada son ayı piyasası 1980'de başlayıp 20 yıl sürdükten sonra 1999 yılında sonlanmıştır. Tarih,(500 yıldır olduğu gibi) tekerrür edecekse; Uzun dönemli bir ayı piyasasından sonra uzun dönemli bir emtia boğa piyasası hüküm süreceğine göre, emtialarda boğa piyasasının 2020'lere kadar devam edebileceğini ve ters korelasyon gereği yaklaşık o tarihe kadar hisse senetlerinde (en azından reel olarak) Ayı Piyasasının hüküm süreceğini söyleyebiliriz.

Burada şöyle bir soru akla gelebilir; Emtialar 15 yıldır boğa piyasalarında ise dax, dow, Bist100 vs. nasıl olur da yeni zirvelere ulaşırlar?

Bu sorunun cevabı, kıyaslama ile çok net bir şekilde ortaya çıkacaktır. 1979 yılında emtiaların ayı piyasasına girmesiyle başlayan "1980-1999" Hisse Senetleri Boğa Piyasasında, Dow 500'den 12 bin civarına yükselerek % 2400 değer kazanmıştır. Oysa aynı endeks, emtia fiyatlarının boğa piyasasına girdiği 1999'dan günümüze sadece % 30 artabilmiştir. Onu da 15 yılın enflasyonuna sayabiliriz.

Bist100'den örnek verelim; Emtia fiyatları ayı piyasasında iken 1989'da 28 olan Bist100, yaklaşık 700 kat (% 70 bin) artarak 20617 seviyesine yükselmiştir. Öte yandan Emtianın boğa piyasasına girdiği ve halen devam eden 1999'dan günümüze kadar sadece 4 kat (% 400) artabilmiştir. Bu artışın da büyük bir kısmı (belki de fazlası) enflasyona gideceğinden geriye reel olarak pek bir şey kalmıyor. Bu örneklere ilave edilecek onlarca örnek finans tarihinde mevcuttur.

Emtialar boğa piyasasında iken, yani emtia fiyatlarının yıldan yıla arttığı devresel bir döngüde, şirketlerin girdi maliyetleri sürekli artar. Bu durum, şirketlerin üretimlerinin maliyetlerini kontrol etmekte zorlanmasına ve sonuçta karlılıklarının azalmasına neden olur. Sonuç olarak bu olumsuzluk bilançolara ve oradan hisse fiyatlarına yansıyarak ayı piyasası dinamiklerinin tetiklenmesine yol açar. Tersi durumda yani emtia fiyatlarının yıldan yıla azaldığı döngüsel bir ayı piyasası döneminde şirketlerin (yıldan yıla periyodik olarak düşen girdi maliyetleri nedeniyle) üretimleri görece daha ucuza mal olacağından ve nihayetinde şirket karlılıkları artacağından, bunu tüm şirketlere genelleştirdiğimizde Hisse Endeksleri boğa piyasasına girecektir.

Borsaların ve Küresel-ülkesel ekonomilerin gidişatını belirlemede ve tutarlı çıkarımlar yapmada Emtia piyasalarının durumunu tespit etmek çok önemlidir. Yukarıda bahsedildiği gibi 1999 yılından beri emtialarda boğa (hisse senetlerinde ayı) piyasasındayız ve ikinci paragrafta bahsettiğim tarihsel döngü devam edecekse bu durumun en az 3-5 yıl daha sürmesi gerekir.

Güncel emtia fiyatlarına bakıp 1999 başlangıç yılıyla kıyasladığımızda, petrol 10, bakır ve kahve 8, çelik ve altın 6 kat yüksek fiyattan satılıyor, vs. Görüldüğü gibi emtiaların fiyatları oldukça yüksek ve bu durum, dönemsel olarak şirketlerin karlılıklarını ve devamlılıklarını tehdit eder mahiyettedir. Bundan daha büyük tehdit ise emtia fiyatlarının daha da yükselmesi olacaktır. Sürekli artan emtia (girdi) fiyatları her geçen yıl, şirketlerin yükünü artırmaktadır. Artan emtia fiyatlarının şirketler üzerinde oluşturduğu olumsuz baskı, küresel çapta ucuz işgücü sahaları-ülkeleri yaratarak azaltılmaya çalışılsa da bunun etkisi bir yere kadar olacaktır.

Parantez içinde önemli bir ayrımı vurgulamak istiyorum. Emtia fiyatlarının 15-20 yıllık bir zaman diliminde trend olarak düşüşü ile bir yıldan az süren kısa bir zaman diliminde, ip gibi aşağıya salınmasını (2008'de petrol fiyatının 150'den 32 Dolar'a düşüşünü hatırlayalım) birbirinden ayırmak gerekir. İkinci yazdığım önerme, Emtiada ayı piyasasının başlaması değil; doğrudan doğruya küresel ekonomik sistemin çöküşünün fiyatlanması anlamına gelmektedir.

2008 krizinde tam da böyle bir durum gerçekleşmiştir. Patlayan kredi balonuyla birlikte sistemin çökeceği öngörüsünde bulunup paniğe kapılan piyasa katılımcıları hızla emtia pozisyonlarını kapatmaya başlayınca altı ay içinde emtia fiyatları % 50 ile %80 civarında düşmüştür. ABD, Avrupa Birliği, İngiltere ve Japonya gibi gelişmiş ülkelerin sisteme olağanüstü likidite sağlamasıyla ekonomik sistemin çöküşü kontrol altına alınmış veya ertelenmiştir. Sistemin çökmeyeceği anlaşılınca Emtia fiyatları yeniden boğa piyasasına dönüş yapmıştır.

1999 yılından itibaren Emtialarda boğa piyasası devam ediyor. Uluslararsı tüm antlaşmalarda ve konsensüslerde, geçmiş tecrübeler de dikkate alınarak emtia fiyatlarının aşırılığa kaçmasına ve hatta 2006-2007'de olduğu gibi emtia balonuna yol açmasına engel olunmaya çalışılıyor. Buna rağmen sorunun çözümünde zaman zaman tıkanmalar meydana gelmektedir.

Üstteki grafiğe dikkatli bakıldığında son 150 yıl içinde en büyük savaş ve kargaşa dönemlerinin emtia boğa piyasası içinde olduğu görülecektir. Sürekli artan emtia fiyatları nedeniyle daha önceden büyümeye alışmış ama artık büyüyemeyen ülkelerden bazılarının hırsı ve açgözlülüğü, bunun sebebidir. Pasta her geçen yıl büyüyüp her yıl paylaşılan miktar artış gösterdiğinde paylaşımda sorun olmamaktadır. Ancak pasta sabit kaldığı halde yine de pastadan bir öncekinden daha fazla pay almak isteyen ülkelerin-toplumların bu tavrı değişmedikçe de maalesef hep aynı şey olacaktır.

Emtia fiyatlarında boğa-ayı piyasası ayırımından çıkarılacak ve kitap oluşturabilecek sonuçlar mevcuttur. Ben burada bir kaç tanesini bir kaç cümleyle ve bu yazı içeriğinin özeti niteliğinde bahsederek yazıyı bitirmek istiyorum.

Halihazırda Emtiada boğa (hisse senetlerinde ayı) piyasasındayız ve tarihsel perspektife göre (kapitalizm tümden çökmezse) bu durumun en az 3-5 yıl daha sürmesi gerekiyor. Emtia boğa piyasalarının son zirvelerine yaklaştığı dönemde muhtemelen ve bundan önce hep olduğu gibi, hisse senedi piyasalarında çöküş tamamlanmış olacaktır. Çöküş öncesi zirvelerde veya rallilerden sonra, hisse senetlerinden ve kurnazca (yani türev ürün olarak) neyin içine serpiştirileceklerse onlardan uzak durulması gerekmektedir. Aynı finansal kurnazlık emtialar son zirvesini yaptığında da denenecektir.

Emtia boğa piyasası zirve yapıp ayı piyasası başladığında hisse senetlerinde yeniden ve çok uzun süreli bir boğa piyasasının başlaması gerekiyor. Bunun şekli ve şemali değişebilir; değişen parametreler nedeniyle bugünkünden çok farklı da olabilir; ama çöküşünde olduğu gibi yükselişinde de ihtişamlı olacağı kesin gözüküyor!

ilyas Uzuner (Bilgeanalist)