Dahiler ve Borsa Yanılgıları!

Paul Krugman, günümüzde adını sıkça duyduğumuz ünlü bir iktisatçı. 2008 de Nobel Ekonomi Ödülü'nün sahibi. Bu ödülün dışında bir çok saygın Bilim Ödülü de almıştır. 50’den fazla kitap yazmıştır. Bunların bir kısmı dünyanın en iyi üniversitelerinde ders kitabı olarak okutuluyor. Bir çok kitabı Bestseller listelerinde en üstlerde.

Gelgelelim, kişisel yatırımlarında yaptığı hatalar sonucu 2013 mart ayında kendine ait şirketinin iflas ettiğini öğreniyoruz! Bir çok hatalı yatırım kararlarından en dikkat çekeni 2008 Mortgage krizini önceden farkedemeyerek çok pahalıya satın aldığı emlağının, balonun patlamasıyla birlikte aşırı değer yitirmesi.

İsaac Newton; Fizikçi, Matematikçi, Astronom, Mucit, Filozof ve Simyacı.Yer çekimini icat eden; Bilim İnsanları içinde çok farklı bir konuma sahip olan kişi... Başarılarını ödüllendirmek isteyen Kraliçe tarafından 1699'da Darphane Müdürlüğü'ne atanır. Newton o dönemde Borsaya da ilgi duymaya başlar. Ancak, 1721 yılında başlayan Borsa çöküşünü önceden farkedemediği ve çöküşte hissede yakalanarak çok büyük paralar kaybettiği rivayet edilir ve sorulduğunda şu itirafı yapmak zorunda kalır; “Gök cisimlerinin hareketlerini kolaylıkla hesaplayabiliyorum ama insanların (Borsanın) çılgınlıklarını asla."

Salomon Brothers'ta çalışırken adı kötüye çıkmış ünlü trader John Meriether, İki nöbel ödüllü ekonomist ve aynı zamanda finans mucitlerinden Myron Scholes ve Robert Merton (opsiyon fiyatlama teorisi ve metodolojisinin öncüleri) ile eski Fed Başkan Yardımcısı David Mullins ve daha bir çok meşhur finansçıyı da ekibe dahil ederek 1994'te LTCM Hedge Fonu'nu kurarlar. Tanınmış bir çok yatırımcıdan topladıkları büyük miktardaki varlıklarla işe koyulurlar. Spreadler üzerine geliştirdikleri Stratejileriyle ilk bir kaç yıl olağanüstü karlar elde ederler. Stratejilerinin Büyük bir kayba yol açma olasılığını "6 milyarda bir" olarak hesaplamışlardır. 1998 yılında Asya ve Rusya krizleri piyasada spreadlerin açılmasına yol açar. "6 milyarda bir" olasılık gerçekleşir ve LTCM batar.

Amerika'da 1995 yılından itibaren internet teknolojileri üzerine bir çok şirket kurulur ve kısaca dot-com adıyla bilinmektedirler. Beklenmedik bir şekilde, Risk Sermayesi Şirketleri bu şirketlerin hisselerine akın eder. Ardından müthiş bir çılgınlık dönemi başlar. Şirketlerin değeri bir anda sıfırdan Milyarlarca Dolara fırlar. Bu sayede çoğu şirket sahibi kısa sürede milyarder olur. Hisselerin değeri her ay katlanarak artmaktadır.
Gelmiş geçmiş en iyi iki Hedge Fonu yatırımcısı George Soros ile Julian Robertson dot-com hisselerine en başından beri sıcak bakmazlar. Bu iki fon yöneticisi, bu hisselere hiç bulaşmadığı gibi Soros ve Robertson ısrarla bunun bir balon olduğunu ve çöküşün hep "çok yakın" olduğunu iddia ederler. Onlar böyle açıklama yaptıkça dot-com hisseleri her seferinde inadına daha da yükselir. Nihayet 1999 yılında Soros dayanamaz ve "dot-com hisseleri asla düşmeyecek galiba" deyip bu hisselerde pozisyon alır. O yıl Soros bu hisselerde fena sayılmayacak bir kar da elde eder. Ancak Robertson'un fonu Tiger Manangment uzun yıllardır uyguladığı "eski hisselerde uzun, yeni hisselerde kısa pozisyonda olma stratejisi" nedeniyle korkunç zarar yazar; daha dayanamaz ve o yıl iflas eder.

Ertesi yıl dot-com balonu patlar; sonu gelmez bir düşüş süreci başlamıştır. İflaslar falan derken 2001'e gelindiğinde hisselerin çoğu onda bir fiyatına düşer. İngiltere Merkez Bankası'nı yenen ve sadece bir gecede o zamanın (1992) değeriyle 2 milyar dolar kazanç sağlayan yatırımcı olarak ünlenen Soros'un Quantum Fonu, o yıl dot-com hisselerinden korkunç zarar eder.

Amerikan edebiyatının kurucusu sayılan ünlü yazar Mark Twain, ömrünün yarısını Borsalarda zengin olma hayali peşinde geçirmiş, ama servetini kaybetmekten başka bir şey elde edememiştir. Borsalarda asla kazanamayacağını anlayan Twain, alım satım yapmayı bırakır ve Edebiyata döner. Hepimizin bildiği "Tom Sawyer’in Maceraları"nı yazmaya başlar ve müthiş bir başarı sağlar. Bildiğiniz gibi Tom Sawyer karakteri zenginlerle mücadele eden ve onlara kafa tutan bir kişiliktir. Yani sizin anlayacağınız Twain borsalarda parasını kaptırdığı zenginleri, yazdığı romanlardaki kahramanıyla yenmeyi başarmıştır!

Twain’in çok meşhur bir sözü de vardır. Borsalarda yaşadığı hayal kırıklığını şöyle anlatır: "Ekim, borsalar için özellikle tehlikeli aydır. Ondan sonra kasım, aralık, ocak, şubat gelir. mart, nisan, mayıs, haziran, temmuz, ağustos ve eylül, sonraki tehlikeli aylardır!

Bizde de kaybeden ünlü şahsiyetler vardır. Tanzimat döneminin ünlü edebiyatçısı Ziya Paşa da spekülasyona çok meraklı biri idi. Borsalarda çok ama çok para kaybetti. Meşhur Terkib-i Bend'ini bu kayıplar nedeniyle aşağıdaki beyitle sonlandırdığı söylenir:
Eyvah bu baziçede bizler yine yandık
Zira ki ziyan ortada, bilmem ne kazandık.
(Eyvah bu oyunda bizler yine yandık/ zarar ortada bilmem bu konuda biz ne kazandık!)

20 yıl boyunca aralıksız ABD Merkez Bankası (Fed) Başkanlığı yapmış olan efsane Başkan Alan Greenspan, 1996 yılına gelindiğinde "mantıksız coşku" adıyla hafızalara yerleşen ünlü konuşmasında ABD Borsalarının aşırı şiştiği uyarısında bulunur. Balonun patlamak üzere olduğundan ve büyük bir çöküşten bahseder. Bu konuşmadan sonra yaklaşık 4 yıl boyunca (1997 Asya krizinde kısa süreli bir duraklama dönemi hariç) sıkıcı, "her an çakılacakmış bir görüntüde", ama sürekli yükselir. 2000 yılına gelindiğinde Geniş SP 500 Endeksi ikiye, NASDAQ Endeksi dörde katlanmıştır!

Dünyada en yaygın olarak bilinen ve okunan eser olan Ünlü "Robinson Crusoe" romanının yazarı Daniel Defoe 1690'lı yıllarda İngiltere'de Exange Alley'de filizlenen Borsa çılgınlığında sürekli yükselen hisse senetlerinin cazibesine dayanamaz ve yüklü alımlar yapar. Kısa süre sonra Borsada çöküş başlar. Hisselerin fiyatı yerle bir olur. o dönemde ticaretle de meşgul olan Defoe Borsadaki kayıpları nedeniyle iflas eder. Uzun yıllar kalan borçlarını ödemek zorunda kalır.

Aradan 30 yıla yakın bir süre geçtikten sonra yine İngiltere de, Tarihte "Güney Denizi çılgınlığı" adıyla bilinen yeni bir Borsa spekülasyonu dönemi başlamıştır. Hisse fiyatları önceden tahmin edilemeyecek seviyelere yükselmiştir. 1720 yılına gelindiğinde Defoe halka hitaben yaptığı konuşmalarda yatırımcıları defalarca uyarır. Ancak, neticede bir müflis olan Defoe'yi kimse dinlemez. Çok değil; bir yıl sonra belki de borsa çöküşlerinin en hızlı ve şiddetli olanı başlar. Kısa sürede tüm hisse senetlerinin çoğunun fiyatı onda dokuz'dan daha fazla düşer.


Her bir bireyin tek başına katılımıyla ortaya çıkan insan kitlelerinin hırs ve çok kazanma arzularının sinerjisiyle oluşan mantıksız Borsa Çılgınlıkları ve yine aynı topluluğun beklenmedik bir şekilde duygu değişimine uğramasıyla oluşan korku ve panik neticesinde gerçekleşen Borsa Çöküşleri insan aklının, mantığının ve zekasının algı sınırlarının çok ötesindedir.