Ekonomide gidişi belirleyen en önemli etkenlerden birisi beklentilerdir. Rasyonel beklentiler kuramı, beklentilerin ekonomideki ağırlıklı yerini “beklentiler, gerçekleşmelerin öncüsüdür” tespitiyle ortaya koyar. Genellikle beklentilere göre hareket edildiği için beklentiler büyük ölçüde gerçek olur. Karar alıcıların, özel kesim kuruluşlarının yöneticilerinin enflasyonda artış olacağını beklediklerini varsayalım. Bu durumda bu yöneticiler, mal ve hizmetleri ucuza satıp zarar etmemek ya da kardan fedakârlık etmemek için bu ürünlerin satış fiyatlarını henüz enflasyon artmaya başlamadan önce artırmaya başlayacaklardır. Bu da sonunda fiyatların artmasına yani enflasyonun yükselmesine yol açacaktır.
Merkez bankaları, enflasyonla doğru bir şekilde mücadele edebilmek için bu beklentileri önceden görerek ona göre tavır almak durumundadırlar. Bu gidişatı önceden görebilmek için için de süreklilik taşıyan anketler düzenlerler.
TCMB, bu amaçla her ay bir takım anketler düzenliyor. Enflasyon beklentilerini ölçebilmek için düzenlediği anketleri piyasa katılımcıları, reel sektör temsilcileri ve hane halkına sorarak yürütüyor. Aşağıdaki tablo, TCMB’nin eğilim anketleri içinde yer alan ve her ay uygulanan Sektörel Enflasyon Beklentilerinin 2024 Eylül sonuçlarını gösteriyor (kaynak: TCMB, sektörel enflasyon beklentileri):
Anketin kapsadığı gruplardan piyasa katılımcıları grubu finansal ve reel kesimde karar alıcı ve uzman konumda bulunanlar arasından seçilmiş kişilerden oluşuyor, reel sektör grubu imalat sanayinde çalışan işyerleri arasından seçiliyor, hane halkı grubu da hane halkları arasından seçilmiş 4.484 haneyi temsil ediyor.
Burada, fiyatlar üzerinde en önemli etki sahibi olan grup reel sektörü temsil edenlerdir. Çünkü fiyatları belirleyenler büyük ölçüde onlar. Ekli tablodaki tahminlere ve 12 ay sonra gerçekleşen enflasyon oranlarına baktığımızda gerçekleşmeye en yakın tahminleri reel sektör grubunun yaptığını görebiliyoruz. Son üç yılda hane halklarının tahminlerinin de gerçekleşmeye yakın olmaya başladığını görebiliyoruz. Tahminleri gerçekleşmeye en uzak kalanlar ise piyasa katılımcıları grubu olmuş. Bu durumda reel sektör grubunun beklentisi enflasyonun 12 ay sonra bugünkü düzeyinde kalmaya devam edeceği yönünde olduğuna göre enflasyonla mücadeleden olumlu sonuçlar çıkması pek de mümkün değil demektir.
Ne desek boş: Kassandra Laneti[i] etkisiyle olsa gerek karar vericiler bize inanmıyor.
Ek Tablo: Grupların Tahminlerinin Gerçekleşmeye göre durumu (Veriler için kaynaklar: TCMB, EVDS, Sektörel Enflasyon Beklentileri Tablosu ve TÜİK, TÜFE Verileri):
