Tülay Karadeniz / Orhan Coşkun
ANKARA, 27 Temmuz (Reuters) - Kasım'da Türkiye'de gerçekleştirilecek G20 liderler zirvesi öncesinde Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'ın yarın başlayacak Çin ziyaretinde ikili siyasi ve ekonomik işbirliği, Uygur Türklerinin durumu ve iki ülke arasında uzun süredir müzakereleri devam eden uzun menzilli füze projesinin öncelikli gündemler olması bekleniyor.
Erdoğan'ın 28-30 Temmuz arasındaki Çin ziyareti sırasında Beijing'de Devlet Başkanı Xi Jinping ile görüşmesi ve beraberindeki Türk işadamları heyetinin de katılacağı Türkiye-Çin İş Forumu'na katılması bekleniyor.
Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi'nin daimi üyelerinden olan Çin ile Ortadoğu'da yaşanan gelişmeler bağlamında özellikle Suriye'deki son durumun ve Türkiye'nin geçtiğimiz haftadan bu yana Suriye içindeki İslam Devleti hedeflerine yönelik olarak başlattığı operasyonların değerlendirilmesi ve Suriye krizine çözüm için izlenmesi gereken yolların gündeme gelmesi bekleniyor.
USAK Asya-Pasifik Uzmanı Selçuk Çolakoğlu ziyaretin en önemli gündem maddelerinden birinin ekonomik ilişkiler olacağını belirtti.
"Ekonomik gündemde hedeflerde biraz gevşeme söz konusu. İkili ticaret hacminin 2015 yılında 50 milyar dolar, 2020'de de 100 milyar dolar olması hedeflenmişti. Bu hedefin tutmadığını görüyoruz. Son birkaç yıldır ticaret hacmi 28 milyar dolar civarında takılmış kalmış durumda" diyen Çolakoğlu, "Türkiye'nin beklentisi bazı doğrudan Çin yatırımlarının Türkiye'ye gelmesi, Çin finansal sermayesinin Türkiye'de bankacılık ve finans sektörüne kaydırılması ve üçüncü ülkelerde ortak iş yapılmasıydı. Bunların da çok fazla Türkiye'nin beklentileri çerçevesinde gerçekleşmediğini görüyoruz. Bu konularda değerlendirme yapılacak" dedi.
Çolakoğlu, ekonomik alanda gündeme gelebilecek somut işbirliği alanlarını ise "hızlı tren ihaleleri, madencilik, enerji sektörü ve ulaşım ihaleleri" olarak sıraladı.
Çin'le yürütülen görüşmeler hakkında bilgi sahibi bir Türk yetkili de "Çin ile yürütülen görüşmeler Türkiye açısından son derece kritik. Türkiye ticari ve ekonomik işbirliğinin yanı sıra alternatif bir partner yaratmak istiyor. Bir yandan ABD ve AB ile yakın işbirliğinde ama diğer yandan Çin gibi dev bir ekonomi var. Savunma alanında atılacak adımların yanı sıra yeni ticari alanlar Türkiye için yeni imkanlar ve fırsatlar doğurabilir" dedi.
UZUN MENZİLLİ FÜZE PROJESİ
Ziyaretin ekonomik boyutunda en dikkat çekecek gündem maddesinin ise uzun menzilli füze projesi olması bekleniyor.
Türkiye 2013 yılının sonbaharında ilk uzun menzilli füze projesinde Çin ile sözleşme görüşmelerine başlamış, projede teklif veren Fransa-İtalya ortaklığı ve ABD ikinci ve üçüncü sıralarda yer almıştı.
Türkiye'nin bu kritik projede Çin ile müzakerelere başlaması özellikle NATO ve ABD'nin tepkisine yol açmıştı; ancak Çin ile teknoloji transferi gibi konularda yaşanan pürüzler nedeniyle müzakerelerde nihai bir karar henüz alınamadı.
Çin ile bu konuya ilişkin teknik müzakereleri yürüten Savunma Sanayi Müsteşarlığı'ndan bir yetkili de projedeki sorunların ziyaret sırasında gündeme gelebileceğini belirterek, "Müzakerelerde sıkıntı konusu olan teknoloji transferi konusu henüz aşılamadı. Zaten bu konu çözülürse projede imzalar atılır. Müsteşarımız en son birkaç ay önce Çin'e gitmişti, yakın zamanda başka bir ziyaret olmadı. Ancak Çin'den bu konuyla ilgili bir heyet sürekli olarak burada ve müsteşarlığımız ile müzakereler aktif olarak devam ediyor" dedi ve şöyle devam etti:
"Teknoloji transferi konusu aşılamadı ancak müzakerelerde ilerleme sağlanıyor. Zaten bu kadar uzun süredir devam eden bir müzakerede ilerleme sağlanamazsa o müzakereler kesilir. Ama size projede şu zamanda, mesela üç gün, üç ay ve üç yıl içinde sözleşme imzalanır gibi bir zaman veremiyorum."
Konuyla ilgili bilgi sahibi bir başka yetkili de "Ziyaretin ön önemli başlığı Çin ile Türkiye arasında sürdürülen savunma sistemlerine dair müzakereler olacak. Ancak orada nihai imzaların atılması mümkün değil, Savunma Sanayi İcra Kurulu'nun bir karar alması gerekiyor ki geçici hükümet döneminde bu kadar büyük bir kararın alınması kolay olmayabilir" dedi.
Teknoloji transferi konusundaki müzakerelerin devam ettiğini belirten yetkili, "Diğer teklifler halen geçerliliğini koruyor. Rusya'nın projede yer alma talebi de halen geçerli ve çok istekliler. Erdoğan'ın ziyaretindeki tartışmalar dönüşünde projenin geleceğine yön verebilir" dedi ve şöyle devam etti:
"Ziyaret sırasında füze sistemiyle ilgili iki ülke arasında işbirliği çerçevesinde bir iyi niyet protokolünün imzalanması öngörülüyor ancak daha kesin anlaşma sağlanamadı. Burada daha sembolik bir imza söz konusu olabilir."
Yetkili, füze sistemi için diğer tekliflerin halen geçerliliğini koruduğunu, ayrıca Rusya'nın projede yer alma talebinin devam ettiğini belirti.
UYGUR TÜRKLERİNİN DURUMU
Erdoğan'ın ziyareti sırasında gündeme gelecek en hassas konunun ise Çin'in Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşayan Uygur Türklerinin durumunun olması bekleniyor.
Özellikle Ramazan ayı sırasında Uygur Türklerinin dini ibadetlerini yapmalarına ve oruç tutmalarına yönelik kısıtlamalar olduğu gerekçesiyle Çin büyükelçisi Dışişleri Bakanlığı'na çağrılmış, Türkiye'de Çin karşıtı gösteriler düzenlenmiş ve Çinli turistlere yönelik saldırılar söz konusu olmuştu.
"Bu aslında ikili ilişkilerde bir gerilim unsuru" diyen Çolakoğlu, "Bu zor bir konu çünkü tarafların bakış açısı farklı. Türkiye konuya daha insan hakları merkezli bakıyor, Çin'in bakış açısı daha güvenlik merkezli. Türkiye muhtemelen Çin'in toprak bütünlüğüne bağlılığını deklare edecek ve gerçekten bağlantıları varsa Uygur cihatçılarına karşı işbirliğini ortaya koyacak ama bunun karşılığında Çin tarafına daha toleranslı bir politika beklediğini söyleyebilir" dedi.
Çinli yetkililer baskıları gerekçe göstererek çevre ülkelere kaçan Uygur Türklerinin Türk diplomatlarının sağladığı seyahat belgeleri ile Türkiye'ye gittiğini hatta bazılarının Suriye ve Irak'taki radikal örgütlere katıldığını iddia ederken, Ankara mültecilere uygulanan açık kapı politikası çerçevesinde Uygur Türklerine de kapılarının açık olduğunu belirtiyor. Dışişleri Bakanlığı yetkilileri Uygur Türklerine Türkiye'nin verdiği iddia edilen geçici seyahat belgeleri hakkında yorum yapmadı urn:newsml:reuters.com:*:nL5N100229
Bir Türk yetkili, "Uygur Türkleri konusunda iki ülke arasında yaşananlar sorun ama aşılamayacak boyutta değil" dedi.
(Katkıda bulunan Hümeyra Pamuk; Haberi yazan Tülay Karadeniz; Redaksiyon Aslı Kandemir)