Ceyda Caglayan / Birsen Altayli
İSTANBUL/DİYARBAKIR, 9 Eylül (Reuters) - Hükümetin geçen hafta sonu doğu ve güneydoğuya yönelik açıkladığı teşvik paketinin ardından tekstil-hazırgiyim, yapı malzemeleri, gıda, plastik ve metal eşya gibi emek yoğun sektörler öncelikle yatırıma yönelebilecek alanlar olarak değerlendirilirken; önceki paketlerde olmayan ancak iş dünyasının uzun süredir talep ettiği yeni teşviklerin yatırımcıları bölgeye çekebileceği belirtiliyor.
Ancak bölgede devam eden güvenlik sorunu yatırımcılar için soru işareti olmayı sürdürüyor.
"Piyasa koşulları tüm üreticileri masrafları asgariye indirecekleri çözümler bulmaya yöneltiyor... İstanbul'da üretimini yaptığımız çay demleme poşetini Kars'ta üretmek için bir proje geliştirdik. Ayrıca 75 kişilik bir çağrı merkezi yatırımı planlıyorum."
Hükümetin haftasonunda Doğu ve Güneydoğu Anadolu'ya yönelik açıkladığı teşvik paketinin ardından bölgeye yatırım yapmayı gündemine alan işadamlarından biri Namık Kemal Yıldırım.
Bölgede hayata geçirilen önceki paketlerden farklı olarak alım garantisi, fabrika ve arazi yatırımının devlet tarafından karşılanması gibi unsurlar içeren yeni teşvik paketi işdünyası tarafından öncekilere göre "daha gerçekçi ve işlevsel" olarak değerlendiriliyor.
Devletin bu sefer "elini taşın altına koyduğunu" belirten işadamları, öncekilerden farklı olarak son teşvik paketinin bölgeye yatırım çekmede başarılı olacağı kanaatinde.
Bölge halkı ise, daha önce başarısız kalan teşvik paketleri ve devam eden güvenlik sorunu nedeniyle pakete temkinli yaklaşıyor.
Çözüm süreci kapsamında gündeme gelen çatışmasızlık süreci geçen yıl Temmuz ayında kesintiye uğramış, PKK'nın bombalı saldırılarının ardından TSK yurtiçindeki ve Kuzey Irak'taki PKK hedeflerine operasyonlar düzenlemeye başlamıştı.
Türkiye'nin 24 Ağustos'ta da Suriye sınırını İD'den arındırmak ve YPG'nin ilerlemesine mani olmak için Cerablus'a başlattığı operasyon da bölgede güvenlik endişelerini artırdı.
"Daha önce bu bölge için birçok paket açıklandı. Ancak bir çoğu açıklandıktan sonra bitti. Hiçbir gelişme olmadı. Umarız, bu paket öyle olmaz" diyen bölge esnafı Hasan Çelik pakete temkinli yaklaşanlardan.
Diyarbakırlı Ahmet Çeken de, teşviklerin başarılı olabilmesi için öncelikle bölgedeki şiddet olaylarının durması gerektiğini savunuyor.
"Bölgenin ekonomik anlamda gelişmesi önemli. Ancak akan kan var. Öncelikle bu kanın durması gerekiyor. Bunun için paketler yerine çözüm paketinin ortaya konulması gerek" diyen Çeken, şöyle devam ediyor:
"Silahların sustuğu ortamda zaten ekonomik paketler kendiliğinden gelir. Daha önceki hükümetler döneminde açıklanan paketler vardı. Silahlar susmadığı için hepsi hayal oldu."
Başbakan Binali Yıldırım'ın haftasonunda yaptığı açıklamaya göre, AKP'nin iktidarda bulunduğu son 14 yılda Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgesindeki 23 ile yapılan toplam yatırım tutarı 80 milyar lira oldu.
Açıklanan "Doğu ve Güneydoğu Yatırım Destek Hamlesi" paketi kapsamında ise kamu ve özel sektörün bölgeye dört yılda 140 milyar TL'lik yatırım yapması, bu yatırımlarla 800,000 yeni istihdam yaratılması amaçlanıyor.
Paketten umutlu olduklarını söyleyen Hakkari Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Servet Taş, "Bölgenin en büyük sorunu işsizlik. Açıklanan paket bizde ciddi bir heyecan yarattı" dedi ve ekledi:
"Daha önceki teşvik paketlerinde bölgedeki huzursuzluk nedeniyle yatırımcı gelmedi. Ama bu teşvik paketiyle yatırım çekebileceğimizi düşünüyoruz."
Diyarbakır Organize Sanayi İşadamları Derneği (DOSİAD) Başkanı Aziz Özkılıç ise, bu paketten daha umutlu olmalarını, önceki paketlerde hiç yer verilmeyen yeni teşviklere bağlıyor.
"Yeni teşvik politikasında daha önce hiç açıklanmayan maddeler görüyoruz. Başta anahtar teslim fabrika, şu ana kadar teşvik politikasında yoktu. Bu, devletin kendi elini taşın altına koymasıdır. Pakette yatırımcıların sanayicilerin önüne açan bir çok faktör var."
Paketin hemen ardından Kars'a yatırım kararı alan işadamı
Yıldırım'a göre, yatırımcıyı bölgeye çekecek unsurların başında fabrika ve araziyi devletin sağlayacak olması, makine teçhizat için sıfır faizli kredi imkanı ve bölgede üretilecek ürünler için kamunun vereceği alım garantisi bulunuyor.
TEŞVİK PAKETİ ÇOK CÖMERT AMA ZAMANLAMA KÖTÜ
Tekstil, otomotiv ve inşaat malzemeleri başta olmak üzere çeşitli sektör ve iş örgütlerine danışmanlık hizmeti veren Ekonomi ve Strateji Danışmanlık Başkanı Can Fuat Gürlesel ise, pakette çok cömert teşvikler olmasına rağmen, güvenlik sorunun hâlâ yatırımcının karşısında durduğuna dikkat çekiyor.
"Pakette oldukça cömert destekler var. Teşviklerin çoğu işdünyası tarafından yıllardır dile getirilen isteklerdi. Ancak zamanlaması sıkıntılı oldu" diyen Gürlesel şöyle devam etti:
"Piyasada güvenin son derece bozulduğu, yeni iş yapmayı bırakın, mevcut işlerde bile sıkıntıların yaşandığı, bankaların kredi konusunda hassas olduğu bir dönemde işdünyası şu anda sadece mevcut işlerini sürdürmeye çalışıyor. Diğer yandan güvenlik sorunu da karşımızda duruyor. Bölgede çatışmalar devam ederken yatırım yapmak zor."
Gürlesel bununla birlikte, teşvik paketi ile bölgeye çekilebilecek öncelikli yatırımların tekstil, gıda, yapı malzemeleri, plastik ve metal eşya gibi emek yoğun sektörler olabileceğini söyledi.
İnşaat Malzemesi Sanayicileri Derneği (İMSAD) Başkanı Fethi Hinginar da, "Geçmiş 20-25 yıl içinde güneydoğu için çeşitli teşvik paketleri hazırlandı. Bu son paketi ise çok daha gerçekçi ve uygulanabilir gördük. Ancak güvenlik endişeleri yatırımcı açısından hâlâ soru işaretleri oluşturuyor" dedi.
ARSAYA DEVLET DESTEĞİ GÜVENLİK KAYNAKLI ENDİŞEYİ HAFİFLETİR
Türkiye Giyim Sanayicileri Derneği (TGSD) Başkanı Şeref Fayat ise, paketin hazırgiyim başta olmak üzere bölgeye yatırımları teşvik edeceği görüşünde.
Paketteki unsurların güvenlik kaynaklı bazı endişeleri giderdiğine dikkat çeken Fayat, "Güvenlik konusunda sıkıntılar olduğu doğru. Ancak arsaya ve binaya devlet desteği çok önemli. Daha önce arsa tahsisiniz OSB içinde olsa bile bir bedel ödüyordunuz. İşletme çalışmaya başlamadan 8-10 milyon lira para harcıyordunuz. Yaşanacak bir güvenlik probleminde makinenizi geri getirebilirsiniz ama arsa ve bina yatırımı bizim için ciddi bir endişe kaynağıydı" dedi ve ekledi:
"Son teşvik paketi ise bu kaygıyı ortadan kaldıracağı için, yatırımların da önünü açacak."
Fayat, yeni teşviklerin ardından kişisel olarak da bölgeye yatırımı değerlendireceğini belirterek, "Bu 23 ilin dışındaki bir şehre yatırım düşünüyorduk. Ancak teşviklerle birlikte bu illerden birinde yatırım için inceleme yapacağız" dedi.