John Irish / Robert-Jan Bartunek / Orhan Coskun
PARİS, 23 Kasım (Reuters) - Paris'te 13 Kasım'da 130 kişinin öldüğü saldırıları engellemek için ortaya birçok fırsat çıkmıştı.
Türk yetkililer canlı bombalardan birisini Ocak ayında sınırda gözaltına alarak Belçika'ya geri göndermişti. Türk bir güvenlik yetkilisinin Reuters'a verdiği bilgiye göre Türk güvenlik güçleri Belçika polisine Brahim Abdeslam'ın "radikalleştiğini" ve İslam Devleti'ne (İD) katılmak istediğinden şüphelendiklerini bildirdi.
Fakat Belçika'da sorguya çekilen Abdeslam militanlarla herhangi bir bağı olmadığını söylemesinin ardından serbest bırakıldı. Aynı şekilde Abdeslam'ın kardeşi Salah'ı da serbest bırakan Belçikalı yetkililer, kararının şüphelilerin terörist eğilimleri olduğuna dair kanıt yetersizliğinden kaynaklandığını belirtti.
Abdeslam 13 Kasım'da Paris'teki Le Comptoir Bar'da kendisini havaya uçurarak hayatına son verdi ve bir kişiyi yaraladı. İslam Devleti'nin üstlendiği saldırıların şüphelileri arasında yer alan Salah ise firarda.
Fransa'da Bataclan konser salonunda bomba yüklü yeleğini patlatan İsmail Ömer Mostefai hakkında ulusal güvenliğe tehdit olmasından şüphelenilenler hakkında tutulan bir "S" (Devlet Güvenlik) dosyası bulunuyordu. Fransız polis kaynakları Cezayir asıllı Fransız vatandaşı Mostefai'nin listeye 2010 yılında eklendiğini belirtti.
Türk polisi de Mostefai'yi İD bağlantısı olan bir terör şüphelisi olarak değerlendirmişti. Türk üst düzey bir yetkili, Ankara'nın Paris'e Mostefai hakkında Aralık 2014 ve bu yılın Haziran ayında birer yazı gönderdiğini belirtti. Ankara'nın uyarıları dikkate alınmazken, Paris'ten cevap saldırılardan sonra geçen hafta geldi.
Fransız polisi saldırıların dördüncü şüphelisi hakkında 2013 yılında haftalık kontrolünü en az dört kez kaçırdıktan sonra yakalama kararı çıkarabildi. Yakalama kararı çıkana kadar şüpheli Fransa'dan ayrılmıştı.
Bu dört örneğin her birinde Fransız polisi veya istihbaratının saldırıları gerçekleştirenlerden en azından bazılarını göz altına alma imkanı bulunuyordu.
Ancak güvenlik güçlerinin bunu yapamaması militanların Avrupa'nın serbest gezilebilen Schengen bölgesinde ve dışında nasıl rahatça seyahat edebildiklerini ve organize olduklarını gösteriyor.
Güvenlik kaynakları tek tek ele alındığında atılan her yanlış adımın birer açıklaması olduğunu söylüyor. Yetkililer yaptıkları hatalara gerekçe olarak iletişimde yaşanan aksaklığı, şüphelileri takip etmekte yaşanan sıkıntıları, istihbarat üzerine harekete geçmeyi başaramayan bazı ülkelerdeki kaynak eksikliklerini ve militan sayısındaki keskin artışı gösteriyor.
Ancak 2. Dünya Savaşı'ndan bu yana Fransa'da yaşanan en büyük saldırıyla sonuçlanan iletişim aksaklıkları ve gözden kaçan ipuçları Reuters tarafından daha yakından incelendiğinde, terörle mücadele birimlerinin Avrupa'nın güvenliğini sağlarken karşı karşıya kaldığı zorlukların çarpıcı örnekleri görülüyor.
Fransız senatosunun cihatçı şebekelere yönelik araştırma komitesinin başında bulunan Nathalie Goulet, Avrupalı güvenlik güçleri için, "Eldeki kaynakların tümünün tükendiği noktadayız. Bir şeyler olmasını bekliyorlar ancak nerede olacağını bilmiyorlar" dedi.
Birçok kişi Avrupa'nın güvenliğinde zayıf halka olarak Belçika'yı işaret ediyor.
Fransa'nın terörle mücadele birimi DST'nin eski direktörü Louis Caprioli, "İngiliz MI5 veya DGSI (Fransız istihbarat teşkilatı) gibi imkanlara sahip değiller" dedi.
Belçika Başbakanı Charles Michel ise ülkesinin güvenlik güçlerini savunarak "zor ve çetin bir iş" yaptıkları için övdü. Fransa Cumhurbaşkanı François Hollande da saldırgan şebekesinin başında bulunduğunu belirlenen Abdelhamid Abaaoud'u izleyerek saldırılardan beş gün sonra öldüren Fransız güvenlik güçlerini methetti.
Avrupa'nın polis kurumu Europol, Belçikalı ve Fransız yetkililere bilgi aktardığını fakat bazı ülkelerin istihbarat paylaşımında diğerlerinden daha iyi olduğunu belirtti.
SURİYE'DEN DÖNEN SAVAŞÇILARA ODAKLANILIYOR
Son yıllarda başlatılan soruşturmaları yürütenler Avrupa'da büyüyen, Avrupa ülkelerinden pasaportu olan ve eğitim alıp savaşmak için Suriye'ye giden kadın ve erkeklere odaklandı.
Savaşçıların sayıları arttıkça yetkililerin buna ayak uydurmaları zorlaştı. Fransa İçişleri Bakanlığı yaklaşık 500 vatandaşın Suriye'ye gittiğini ve 300'ünün geri döndüğünü tahmin ediyor. Fransız yetkililer sürekli izlenmesi gereken kişilerin sayısının 1,400'ü bulduğunu düşünüyorlar. Fakat Fransa'da bu işi yürütebilecek polislerin sayısı ihtiyacın ancak onda birine denk geliyor.
Belçika'dan Suriye'ye gidenlerin sayısı ise 350 ile Avrupa'da kişi başına düşen en yüksek sayıyı oluşturuyor. Belçika hükümetinden bir kaynak ellerinde Suriye'de olan, oradan dönen veya oraya gitmek üzere olduğuna inanılan 400 kişilik bir liste olduğunu belirtiyor. Yetkililerin radikalleştiğine inandığı 400-500 kişiyi içeren bir liste daha bulunuyor. Belçika güvenlik güçleri içerisinde bu tür izleme görevini yürüten polis sayısı ise bu rakamın oldukça altında olduğu tahmin ediliyor.
Rakamlar Paris saldırılarını gerçekleştirenlerin neden firari yüzlerden oluştuğunu kısmen açıklıyor.
Konser izlemeye giden 89 kişinin bulunduğu Bataclan konser salonu da dahil olmak üzere saldırılarda 130 kişi farklı yerlerde hayatını kaybetti. Diğerleri ise Stada de France'ın dışında ve Paris'in merkezindeki restaurant ve barlarda hayatını kaybetti.
Saldırılarda yedi saldırgan da hayatını kaybetti. Abaaoud ise geçen hafta Çarşamba günü Paris'in kuzeyinde gerçekleşen operasyonda kuzeni olduğuna inanılan intihar bombacısı bir kadınla beraber öldürüldü.
O zamandan bugüne onlarca kişi gözaltına alınırken, bazılarında silah ve patlayıcılar bulundu.
Yetkililer birkaç yıldır Abaaoud'u yakından biliyordu. Belçika'nın Verviers şehrinde Ocak ayında gerçekleşen bir operasyon sonrası polis 28 yaşındaki Abaaoud'un bir polis görevlisini kaçırarak öldürmeyi planladığından şüphelendi.
İslam Devleti dergisine Şubat ayında bir röportaj veren Abaaoud, Verviers'de gerçekleştirilen operasyon sonrası Suriye'ye döndüğünü söyledi. O dönem itibariyle Abaaoud artık arandığını biliyordu.
Verviers'den Suriye'ye gittiği doğruysa, Abaaoud büyük ihtimalle Ocak ayında tekrar Avrupa'ya döndü. Fransız yetkililer Fas tarafından uyarılana kadar bunu bilmiyorlardı.
Fransa Dışişleri Bakanı Laurent Fabius, "Eğer Abaaoud Suriye'den Avrupa'ya geçebilmişse bu Avrupa sistemi genelinde bazı başarısızlıkların olduğunu gösteriyor" dedi.
UYARILAR
Bataclan intihar bombacısı Mostefai de Suriye'ye gidip dönenlerden. Mostefai hakkında sekiz ayrı sabıka kaydı bulunmasına rağmen hükümlülerin radikalleşmesini yakından izleyen Fransa'da hapse hiç girmedi.
Polis, Mostefai'nin sessiz sedasız Fransa'ya dönmeden önce 2013 sonları ile 2014'ün başları arasında Suriye'de bulunduğundan şüpheleniyor.
Türkiye geçtiğimiz yıl Aralık ayında ve bu yıl içinde Fransa ile Mostefai hakkında bağlantıya geçti.
Türk hükümetinden üst düzey bir yetkili ve bir güvenlik kaynağına göre Fransız yetkililerden herhangi bir cevap alınamadı.
Türk yetkili, "Bu şahıs ve Daeş (İslam Devleti) arasında bir bağlantı olduğu görüldü ve biz de bunu ilettik. Bütün uluslararası prosedürleri izledik. Fakat onlar (Fransızlar) aynı hassasiyeti göstermediler" dedi.
Fransız yetkililer bu konu hakkında yorum yapmayı reddederken, Türkiye ile cihatçılara yönelik işbirliğinin geçen yıl içinde önemli ilerleme kaydettiğini belirttiler.
Uzmanlar, bir şahsın ne kadar tehlikeli olduğunu ve saldırı yapıp yapmayacağını belirlemenin güvenlik teşkilatlarının en zor ama en temel işlerden biri olduğunu belirtiyorlar.
Avrupa Parlamentosu üyesi ve eski istihbarat görevlisi Arnaud Danjean, "Diğer zorluk ise birkaç yıl elinizde somut bir şeyin olmaması; kendisini üç veya dört yıl unutturan birisi için ne sofistike bir teknik alarm sistemi ve ne de insan kaynağı bulundurabilirsiniz" dedi.
Almanya-Fransa milli maçının yapıldığı Stade de France dışında intihar saldırısında bulunan Bilal Hadfi de izlenenler arasındaydı.
Belçika'da yaşayan 20 yaşındaki Fransız vatandaşı, Şubat ayında Suriye'ye gittikten sonra bilinmeyen bir yol üzerinden Avrupa'ya dönerek, Belçika Adalet Bakanlığı'nın kaldığına inandığı evi dinlediğini söylemesine rağmen polisi atlatmayı başardı.
Sami Amimour'un da benzer bir hikayesi var. Fransız yetkililer Ekim 2012'de Amimour'un olası terörizm bağlantılı faaliyetleri konusunda resmi bir inceleme başlattı. Savcılar Amimour'un Yemen'deki militanlara katılacağından şüpheleniyordu.
Paris'in kuzeyinde Drancy kentinde yaşan otobüs şoförü Amimour, kente yakın bir camide radikalleşti. Resmi soruşturmadan dolayı polis Amimour'un her hafta kendilerine uğramasını istedi. Amimour 2013 ziyaretlerini dört defa aksattı. Fakat yetkililer ancak yaklaşık bir ay sonra uluslararası tutuklama kararı çıkarttı.
Amimour tutuklama kararı çıkana kadar Suriye'ye varmıştı. Amimour'un izi bir yıl sonra, yani Aralık 2014'te babasının Fransız Le Monde gazetesine verdiği röportajda Suriye'ye giderek oğlunu geri dönmesi için ikna etmeye çalışmasına rağmen başarısız olduğunu söylemesi üzerine bulundu.
BARDAKİ ADAMLAR
Polis saldırıdan sağ kurtulduğu bilinen Salah Abdeslam'ı hâlâ arıyor.
Saldırılardan altı hafta öncesine kadar Salah ve kardeşi intihar bombacısı Brahim Brüksel'in Molenbeek mahallesinde sessiz bir sokakta Les Beguines isimli bir bar işletiyorlardı.
Yetkililer, Salah Abdeslam'ın Paris saldırılarından sonra Belçika'ya dönerken durdurulduğunu fakat gitmesine izin verildiğini söylüyorlar. Abdeslam'ın saldırıların gerçekleştiği gece ne tür bir rol aldığı ve nasıl hayatta kalabildiği net değil.
Saldırılardan sonra tutuklanan 27 yaşındaki Muhammed Amri ve 21 yaşındaki Hamza Attou, Abdeslam'ın telefonla arayarak arabasının bozulduğunu söylemesi üzerine kendisini Brüksel'e getirdiklerini söyledi.
Polis kayıtlarına bakılınca, sonuncusu saat 0900'da Belçika sınırı yakınlarındaki Cambrai'de olmak üzere olmak üzere üç defa kontrolden geçtikleri anlaşılıyor.
Yanlışlıklar yalnızca Fransa ve Belçika'da yapılmış değil.
Stade de France dışındaki intihar saldırganlarının yakınlarında bulunan Suriye pasaportu 3 Ekim'de Yunanistan'ın Leros adasına mülteci olarak kayıt yaptıran bir erkek tarafından kullanılmıştı. İstihbarat ve güvenlik kaynakları bu kişinin Makedonya üzerinden geçerek Sırbistan'da sığınma talebinde bulunduğunu söylüyor.
Fransız savcı Yunanistan'a girişte alınan parmak izlerinin bu kişinin yine Stade de France dışında bir başka intihar saldırısı gerçekleştiren ikinci bir kişiyle beraber seyahat ettiğini gösterdiğini doğruladı.
İkili göçmen krizinin Avrupa'da bu yıl zirve yaptığı dönemde bazı göçmenler gibi bir ülkeden diğerine kontrolsüzce geçirilmiş ve Paris'e rahatça ulaşmış olabilir.
Suriye'nin İdlib kentinde yaşayan 25 yaşındaki Ahmed el-Muhammed adına olan pasaportun gerçek mi yoksa çalıntı mı olduğu bilinmiyor.
İkilinin Balkanlardan Batı Avrupa'ya doğru geçtikleri dönemde Fransa'nın eline saldırı olacağına dair daha somut bulgular ulaşıyordu.
Fransız eski terörle mücadele hakimi Marc Trevidic, Suriye'den dönen bir Fransız vatandaşının Ağustos ayında sorguda, İslam Devleti'nin bir konser alanına saldırı yapmasını istediğini itiraf ettiğini belirtti.
Reuters'e konuşan Trevidic, "Adam kendisinden rock konserini vurmasının istendiğini itiraf etti. Bunun Bataclan mı yoksa başka bir yer mi olduğunu bilmiyorduk, saldırının yapılacağı yeri tam olarak bilmiyordu. Ama evet, yapmasını istedikleri şey buydu" dedi.
Irak Dışişleri Bakanı İbrahim Caferi de ülkesinin istihbarat birimlerinin ABD ve İran'la birlikte Fransa'nın da saldırı için hedef alındığı yönündeki bilgileri paylaştığını söyledi. Caferi daha fazla detay vermedi.
Almanya'nın en üst düzey savcısı da ülkenin batısındaki Arnsberg kentinde mülteci merkezinde gözaltına alınan Cezayir asıllı bir kişinin Suriyeli göçmenlere Paris'te yakında bir saldırı olacağını söylediğine dair iddiaları araştırıyor.
Avrupa saldırılara cevap vermek için çaba sarf ediyor.
Fransa'da üç ay sürecek ulusal olağanüstü hal ilan edildi. Polisin artık mahkeme kararı olmadan arama yapma ve güvenliğe tehdit oluşturduğu şüphesi olan herhangi birisini 12 saat ev hapsinde tutma yetkisi bulunuyor. Yetkiler dahilinde "terörist faaliyetleri" teşvik eden internet siteleri engellenip, kalabalık protestolar yasaklanabiliyor.
Ek güvenlik önlemleri açıklayan bir başka ülke olan Belçika da güvenlik konusunda 400 milyon euro ek harcama yapacağını ve kimliği belirsiz kişilere cep telefonu kartı satışını durdurmak gibi yeni önlemler alacağını açıkladı. Ayrıca polis gece ev arama yetkisine kavuşurken, insanları radikalleşmeye teşvik edenleri mahkum veya sınır dışı etmek kolaylaştırıldı.
Bu önlemlerin yeterli olup olmayacağı meçhul. Brüksel, yetkililerin "ciddi ve ani" bir tehdit olarak tanımladığı saldırılar yüzünden bu hafta yüksek alarmda. İslam Devleti geçen hafta yayınlanan bir videoda yeniden saldırı yapacağı uyarısında bulundu.
Paris merkezli Uluslararası Terörizm Gözlemevi Başkanı Roland Jacquard, "Geniş bir operasyon hazırlandığında aylar öncesinden düşük bir profil tutmaları isteniyor. Artık polis radarından çıktıkları için samanlıkta iğne aramak gibi oluyor" dedi.