(Haberin küresel piyasalar bölümünün ilk cümlesindeki "ay başından beri" ifadesi "son bir ayda" olarak düzeltildi)
* Türkiye piyasalarında satış baskısı güçlü
* Petrolün 30 dolarlarda kalması cari dengeye $10 mlyr katkı
* TL'de dolar karşısında yılbaşından bugüne değer kaybı %5
* BIST-100 endeksi yılbaşından düne kayıp %19'a yakın
* TCMB'den faiz indirimi beklentisi kuvvetlenmiş durumda
* Şubat başından bu yana kayıplar THY'de %37, Pegasus %48
* Turizm gelirlerinde risk oluştu
* Gıda, sağlık ve perakende talebe bağlı yukarı trend görülüyor
Nevzat Devranoglu / Ceyda Caglayan
ANKARA, 13 Mart (Reuters) - Küresel piyasalarda sert satış baskısı, küresel tedarik zincirinde kırılma, seyahat sınırlamaları ve insanların birbirine daha az temasla yaşamak istemesine neden olan koronavirüs salgını ile eş zamanlı petrol fiyatlarında yaşanan sert düşüş, Türkiye piyasalarında da güçlü satış baskısını beraberinde getirmiş durumda.
Çin'de ortaya çıkan koronavirüs ile dünya çapında yaklaşık 134,530 kişi enfekte olurken bu hastaların 4,970'i hayatını kaybetti. ilk kez Çin'de ortaya çıkmasına karşın son dönemde etkisini Avrupa'da da göstermeye başlarken; salgının seyri, şiddeti ve ne zaman sona ereceğine ilişkin belirsizlik yol açacağı olası ekonomik sonuçlara ilişkin öngörüde bulunmayı da zorlaştırıyor.
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca Türkiye'de koronavirüs testi pozitif çıkan bir kişinin daha olduğunu, böylece Türkiye'deki ikinci koronavirüs vakası açıkladı. Koca ikinci vakanın da ilk hastanın takibe alınan çevresindenden olduğunu söyledi. salgını ile ortaya çıkan gelişmelerin küresel ve Türkiye ekonomisi boyutunda şu ana kadarki ekonomik yansımaları şu şekilde:
TÜRKİYE'DE TEDBİRLER ARTIRILDI
* Türkiye'de de vaka görülmesi ardından tedbirler dün itibarıyla artırıldı.
* İlk, orta ve lise eğitimi veren okullar 16 Mart'tan itibaren bir hafta tatil edildi. Tatil sonrası da uzaktan eğitime geçileceği açıklandı. Üniversiler 3 hafta tatil edilirken spor müsabakaları da Nisan sonuna kadar seyircisiz oynanacak. Cumhurbaşkanının yurtdışı ziyaretleri iptal edildi. Kamuda yurtdışına çıkış izne bağlanırken piyasalardaki sert satış baskısı ardından Borsa İstanbul Pay Piyasası ve VİOP'ta gün içindeki hareket aralığını belirleyen fiyat marjları düşürüldü; hisse senedi fiyatlarındaki ani dalgalanmalarda çalışan devre kesici uygulamasına ilişkin de düzenlemelere gidildi. BIST'te açığa satış yasağı da devam ediyor
KÜRESEL SATIŞ DALGASI
* Küresel borsalardaki son bir ayda değer kaybı 14 trilton dolara ulaşırken S&P 500 endeksi de ayı piyasasına girdi. Avrupa borsalarında dün düşüşler çift haneye ulaşırken bu satış baskısı ve güvenli liman ABD tahvillerine, altına yönelimi belirginleştirdi.
* Asya borsaları 2008 finansal krizinden beri en ciddi haftalık düşüşünü kaydederken, hükümetler ve merkez bankaları, koronavirüsün ekonomiye olan etkisiyle mücadele etmek için daha fazla acil durum önlemi hazırladılar.
* ABD 10 yıllık tahvil getirisi US10YT=RR yılbaşındaki %1.9 seviyelerinden %0.31'e kadar geriledi. Bu düşüşte koronavirüs kaynaklı güvenli liman talebi belirleyici oldu. Benzer şekilde ABD tahvillerinin tüm verim eğrisi genelinde getiriler düşüş gösterdi.
* Küresel riskten kaçış eğilimi Türkiye piyasalarını da olumsuz etkiliyor. Olumsuz etki CDS, tahvil getirileri, TL, borsa dahil tüm alanlarda belirgin şekilde hissediliyor. TCMB'den faiz indirimi beklentisi ise kuvvetlenmiş durumda
ULUSLARARASI PETROL FİYATLARI SERT GERİLEDİ
* Ocak ayı başında 72 dolardan işlem gören brent tipi ham petrol 30 doların altına indikten sonra bugün 33 dolar seviyesinde işlem görüyor. Türkiye gelişmekte olan ülkeler arasında petrol fiyatlarından düşüşten doğrudan pozitif etkilenen tek ülke. 2019'da Türkiye'nin gerçekleştirdiği enerji ithalatı 41 milyar dolar seviyesindeydi. Petrol fiyatlarındaki düşüş doğrudan enerji ithalatını azaltıyor. Ancak bu düşüşün Türkiye'nin de ticaret yaptığı ülkelerin gelirini azaltıyor olması bu ülkeler üzerinden Türkiye'nin ihracatını etkileyebiliyor. Her ne kadar ilk ithalatı azaltma açısından petrol fiyatlarının etkisi Türkiye özelinde pozitif olsa da, yansıması her zaman pozitif gerçekleşmiyor.
PETROL FİYATLARININ TÜRKİYE ENFLASYONUNA ETKİSİ
* TL cinsi enerji fiyatları dünyadaki petrol fiyatı ve dolar/TL'deki değişimleri içeren bir formül ile belirleniyor. Öte yandan petrol fiyatlarındaki aşırı yükselişlerin önüne geçmek için de eşel mobil sistemi adı verilen vergi oranlarını değiştiren bir sistem de bulunuyor. Petrol fiyatlarındaki sert düşüş motorin ve benzin fiyatlarında da bu hafta itibarıyla yaklaşık 60 kuruş indirim getirdi. Bu, TL cinsi fiyat olarak yaklaşık %10 indirim anlamına geliyor. Ulaştırma kalemi %15.62 ile enflasyon sepetinde önemli bir ağırlığa sahip. Merkez Bankası ise Ocak ayındaki enflasyon raporunda ham petrol fiyatı tahminini 60 dolara yükseltmişti. Bugün itibarıyla fiyatlar 30 dolar civarında seyrediyor.
PETROL FİYATLARININ CARİ AÇIĞA ETKİSİ
* 2019'da Türkiye'nin gerçekleştirdiği enerji ithalatı 41 milyar dolar düzeyinde gerçekleşirken, geçen yıl 8 milyar dolarlık cari fazla verildi. Ekonomistlerin yaptığı hesaplamaya göre, petrol fiyatlarındaki her 10 dolarlık düşüş cari dengede 3-4 milyar dolarlık iyileşmeyi beraberinde getiriyor. Petrol fiyatlarındaki anlık düşüşlerden ziyade petrol fiyatlarının uzun bir süre düşük kalması ile etki tam anlamıyla görülebiliyor. Mevcut verilere göre petrol fiyatlarının 30 dolar civarında kalması cari dengeye 10 milyar dolar katkı anlamına geliyor. DOLAR KARŞISINDA %5 DEĞER KAYBETTİ, BIST'TE KAYIP %19
* Azalan risk iştahı nedeniyle TL'de dolar karşısında yılbaşından bugüne %5 değer kaybı yaşandı. Kayıp sınırlı kalsa da, dalgalanma ise çok daha büyük boyutta.
* Ekonomisi yeraltı zenginliklerine bağlı gelişmekte olan para birimlerinde daha belirgin olmak üzere etki %1 ila %17 bandında gerçekleşti.
* BIST-100 endeksi yılbaşından bugüne %19'a yakın değer kaybetmiş durumda. Temizlik gıda ve perakende gibi bazı sektörlerde ise virüsün Türkiye'de açıklanmasıyla birlikte son 2 günde belirgin kazançlar yaşanıyor.
HAVACILIK HİSSELERİ SERT DÜŞÜŞTE
* Çin'den dünyaya yayılan virüsün etkilerini sınırlamak için küresel çapta birçok havayolu uçuş sınırlamalarına giderken; hava trafiği belli destinasyonlara da tamamen durduruldu.
* Son olarak ABD Başkanı Donald Trump'ın dün koronavirüsün yayılmasını önlemek için ABD'nin Avrupa kıtasından uçuşları Cuma gününden itibaren durduracağını açıklaması, havacılık sektörüne ilişkin endişeleri daha da artırdı.
* Seyahat sınırlamaları, talep düşüşü ve rezervasyon iptallerinin etkisiyle son dönemde satış baskısı altında olan THY hisselerinde Şubat ayı başından bu yana yaşanan kayıp, dün gördüğü en düşük seviye olan 8.62 lira baz alındığında %37 'ye ulaştı. Aynı dönemde Pegasus PGSUS.IS hisselerindeki kayıp ise %48'i buldu.
GIDA, SAĞLIK, PERAKENDE HİSSELERİ AYRIŞIYOR
* Sağlık Bakanı Fahrettin Koca'nın Türkiye'de ilk koronavirüs vakasının teşhis edildiğini açıklamasının ardından defansif hisselere güçlü alım geldi.
* Gıda Perakendecileri Derneği gıda ve market zincirlerinin ürün ve hizmet tedariğini kesintisiz şekilde sürdürdüğünü ve paniğe gerek olmadığını duyursa da, ürün tedariğinde kesinti yaşanabileceği endişelerinin tüketicilerde yarattığı talep artışına bağlı dün BİM BIMAS.IS , Migros MGROS.IS , Şok Marketler, Carrefoursa CRFSA.IS , Bizim Toptan BIZIM.IS , Viking Kağıt VKING.IS %15, Konfurut Gıda KNFRT.IS %5, Kerevitaş KERVT.IS gbi hisselerde %10'u bulan yükselişler yaşandı.
* Sağlık sektörü ile ilişkili Deva Holding DEVA.IS , Selçuk Ecza SELEC.IS ve RTA Laboratuvarları RTALB.IS gibi hisselerde de güçlü alımlar gözleniyor.
* Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan maske ve gıda gibi alanlarda haksız fiyat artışları için ise çalışma başlattıklarını açıkladı.
TURİZME OLUMSUZ ETKİLERİ GÖZLENMEYE BAŞLANDI
* Koronavirüs kaynaklı olarak insanların temastan kaçınması ve havayolu trafiğindeki azalışla birlikte salgın turizm sektörünü de etkilemeye başladı.
* Turizm sektörünün çatı derneklerinin oluşturduğu Turizm İstişare Kurulu, koronavirüsün yayılması sürecinden Türkiye turizm sektörünün de olumsuz biçimde etkilenmeye başladığını, ileri tarihli rezervasyon iptallerinin ciddi boyuta ulaştığını duyurdu. Türkiye'nin turizm gelirlerinin %70'ni yüksek yaz sezonu oluşturuyor. Turizmciler sektörün olumsuz süreçten sektörün daha az etkilenmesi için SGK, KDV, muhtasar gibi ödemelerin ertelenmesi, kredi taksitlerinin ötelenmesini de içeren eylem planı talebinde bulunurken; Turizm Bakanı Mehmet Nuri Ersoy, sektörel desteklerle ilgili bir hafta içinde bir açıklama yapılacağını duyurdu.
* Ersoy, koronavirüs nedeniyle yurtdışından Türkiye'ye daha az turist gelmesini sağlamanın "daha mantıklı" olacağını; oteller için sezon başının Mart sonu değil, Nisan sonu olmasını tavsiye ettiklerini söyledi. Ersoy ayrıca zincir otellerin ise aynı bölgedeki otellerinden sadece birini açacağını belirtti. 2017'de 40 milyar dolarlık cari açığın yarısından fazlasını finanse eden net turizm gelirleri Türkiye ekonomisi açısından döviz girdisi sağlamasının yanı sıra istihdam piyasası ve dolaylı olarak desteklediği gıda ve havacılık gibi sektör etkileri açısından da önemli.
ULUSLARARASI TİCARETE ETKİSİ
* Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan Şubat ayı sonunda yaptığı açıklamada, Türkiye'den Çin'e yapılan ihracatta mermer, traverten, krom kurşun, bazı metal ve konsantralerinin öne çıktığını, Çin'deki gelişmeler nedeniyle burada talep sıkıntısının yaşanabileceğini söyledi. Çin pazarının bazı kalemlerdeki ihracatın %70'ini bulduğunu belirten Pekcan, kısa dönemde bu açıdan negatif etki olacağını söyledi. Pekcan, Şubat ayındaki açıklamasında koronavirüsün tekstil, hazır giyim, deri ve mobilya gibi sektörlerde ihracat potansiyeli yarattığını, Avrupa kaynaklı talep artışının pozitif etkisini ikinci çeyrekte ihracatta görmeyi beklediklerini söyledi. Ancak bu açıklama yapıldığında virüsün Avrupa'da özellikle de İtalya'da yayılımı henüz başlamamıştı.
* Çatısı altında hazırgiyim, ayakkabı, kozmetik, aksesuar, küçük mutfak ürünleri, ev tekstili gibi alanlardan 400 civarı markayı barındıran Birleşmiş Markalar Derneği ise bugün yaptığı açıklamada, salgının kontrol altına alınamaması durumunda hammadde tedarikinde ve mamul ürün sevkiyatında sıkıntılarla karşı karşıya kalınabileceğini; turist sayısında azalma ve talep daralmasının etkisiyle cirolarda da kayıp yaşanabileceğini duyurdu. Dernek, salgının kontrol altına alınamaması durumunda Türk markalarının lehine olan durumun tersine dönebileceğine işaret etti. MERKEZ BANKALARI FAİZ İNDİRİMLERİNE BAŞLADI
* ABD Merkez Bankası (Fed) ülke ekonomisini koronavirüs salgınının etkisinden korumak için politika faizini 3 Mart'ta rutin toplantı tarihleri dışında 50 baz puan indirerek %1-%1.25 aralığına indirdi.
* Reuters'ın Fed'in sürpriz bir karar alarak 2008 krizinden sonra ilk kez acil durum hamlesi yapmasının ardından gerçekleştirdiği ankete göre Fed'in 25 baz puan faiz indirimine gitmesi bekleniyor. Reuters anketi 50 ve 25 baz puan ardından indirimlerinin ikinci çeyreğin sonuna kadar 50 ila 75 baz puanı bulması bekleniyor.
* Benzer şekilde İngiltere, Japonya da faiz indirimi ve genişlemeci adımlara giderken, Avrupa Merkez Bankası bugün faiz indirimine gitmedi ancak şirket tahvili alım programının büyüklüğünü geçici bir süre 120 milyar euro artırdı. Fed'in acil faiz indirimi sonrası 0.5 trilyon dolarlık likidite adımı da piyasadaki satış baskısını durdurmaya yetmedi. Fed likidite adımlarına bugün de 1 trilyon dolar ile devam edecek. FAİZ İNDİRİMİ BEKLENTİLERİ KUVVETLENİYOR
* TCMB ise Murat Uysal başkanlığındaki son altı PPK toplantısında toplam 1,325 baz puanlık faiz indirimine gitti. Banka politika faizini %10.75'e çekerken son dönemde faiz indiriminin büyük bölümünü tamamladığı mesajını da veriyordu.
* Ancak bu mesajların önümüzdeki hafta PPK'da farklılaşması bekleniyor. Uysal Ocak ayı sonundaki açıklamasında koronavirüsün henüz dünyada nasıl bir etki yaratacağını bilmediklerini, dolayısıyla Türkiye'de hangi etkilerin ağır basacağını öngöremediklerini söylemişti. Uysal etkilerin belirginleşmesi ve Fed faiz indirim süreci sonrasında ise henüz bir açıklama yapmadı.
* Küresel merkez bankalarının sert faiz indirimleri sonrası yaşananlara bakıldığında, geçmişte bir çok örnekte gelişmekte olan ülke merkez bankalarının da küresel trendi takip ettiği ve faiz indirim süreçlerini hızlandırdığı görülüyor. TCMB'nin faiz kararı önümüzdeki hafta ve TL'de daha fazla değer kaybı olmaması halinde Reuters'ın görüşlerine başvurduğu üç işlemci TCMB'nin 100 baz puana kadar indirim yapabileceğini düşünüyor. Bazı işlemciler indirimin daha sınırlı kalacağını da düşünüyor. Ekonomistlerin beklentilerindeki üst nokta da 100 baz puana ulaştı.
* Reuters anketlerinde henüz bir konsensus oluşmadı ve bankacılar küresel piyasaların seyrinin de önemli olacağını da belirtiyor. Ancak TCMB'nin Şubat ayındaki son faiz indirimi ardından Mart ayı için beklentiler en fazla 25 baz puanda şekilleniyordu. Şu anda 100 baz puan indirim ekonomistlerin de tahminleri arasına girmiş durumda.