Investing.com - Staking, yatırımcıların Blockchain ağı üzerinde desteklenen kripto varlıklarını belirli bir süre zarfında tutmayı taahhüt etmeleriyle pasif gelir elde ettikleri bir gelir kazanma yöntemidir. Staking dar tanımda bir gelir elde etme yöntemi olarak görülürken genişletildiğinde Blockchain ağlarının güvenliğini ve çalışma prensibinin desteklendiği son derece önemli bir süreç olarak tanımlanabilir.
Staking ile Blockchain ağlarının güvenliği sağlanırken ağdaki işlemlerin doğrulanması da sağlıklı bir şekilde yapılır. Yatırımcılar ise varlıklarını Blockchain ağında tuttukları için staking ödülü kazanır.
Staking modeli geleneksel finansta bankaların vadeli hesaplarına benzetilebilir. Banka müşterileri fonların belirli vadelerde tutmak suretiyle faiz geliri elde ederler. Proof of stake (PoS) konsensüs mekanizmasını kullanan bir Blockchain’in sağlamlığı stake edilen kripto varlık miktarıyla doğru orantılıdır. Bankacılık sisteminde ise temelde bir bankanın mevduat yapısı ne kadar güçlü olursa bankanın finansal sağlığı da o denli sağlam olur.
Staking, adından da anlaşılacağı üzere proof of stake (hisse ispatı) konsensüs mekanizmasını kullanan Blockchain ağları için geçerlidir. Bu konsensüs mekanizmasını kullanan en büyük ağların başında geçen sene bu sisteme geçen Ethereum ve uzun süredir hisse ispatı modelini kullanan Cardano gelir.
Hisse ispatı (proof of stake - PoS) nedir?
Hisse ispatı, bir algoritma modeli olarak “node” adı verilen doğrulayıcılar arasında rastgele seçim yaparak Blockchain ağının çalışmasını sağlayan konsensüs mekanizmasıdır. PoS, diğer bir konsensüs mekanizması olarak kullanılan iş ispatı (proof of work - PoW) mekanizmasından farklı olarak çevre dostu bir modeldir. Çünkü PoS ile blok üretiminde PoW mekanizmasındaki gibi yüksek enerji gerektiren donanımlar kullanılmaz.
PoS sistemindeki en büyük gereksinim Blockchain ağının yerel varlığını stake etmektir. Bu da Blockchain ağları için ciddi bir enerji tasarruf anlamına gelir. PoS’ta maliyet ise staking için ilgili kripto para biriminde ayrılacak fondur. Ancak bu maliyeti karşılayan doğrulayıcılar, blok ödülleri ve ağdaki işlem ücretleri şeklinde ödül alarak faaliyetlerden kâr elde ederler.
Staking sistemi nasıl çalışır?
Staking için ilk olarak PoS mekanizmasını kullanan Blockchain ağlarının yerel varlığına sahip olunması gerekir. Doğrulayıcılar sayesinde kripto varlıklarıyla gelir elde etmek isteyen bireysel yatırımcılar, teknik bilgi sahibi olmalarına gerek kalmadan varlıkların stake edebilirler.
Doğrulayıcılar ise Blockchain ağında varlıkların kilitlenmesi ve ağ doğrulamasına katılma koşullarıyla elde ettikleri gelirden belirli oranlarda staking ödülünü havuzdaki diğer katılımcılara dağıtır.
Kripto para sektöründe staking faaliyetinde bulunmak için ilk yöntem, ilgili Blockchain ağı üzerinde “node” olarak bilinen bir doğrulayıcı kurmaktır. Bu yöntemi uygulamak için teknik bilgiye ihtiyaç vardır ve staking sürecinin dikkatle takip edilmesi gerekir. Zira Blockchain ağları zaman zaman ağda güncellemeler yayımlar ve doğrulayıcıların bu güncellemeleri takip ederek ağlarına doğru zamanda uygulaması gerekir. Aksi takdirde node’larında güvenlik açığı oluşabileceği gibi staking faaliyetlerine de devam edememe gibi risklerle karşı karşıya kalırlar.
Staking için diğer bir yöntem ise uzman kişiler ya da şirketler tarafından kurulan doğrulayıcılara katılmaktır. Bu seçenekte kişiler, teknik bilgiye ihtiyaç duymadan kripto varlıklarını stake edebilir ve varlıkların kontrolünü elinde bulundurur. Bu noktada birçok kripto para borsasının sunduğu staking hizmeti, uzun vadeli yatırımcıların varlıklarını merkezi borsalarda tutarken pasif gelir elde etmesini kolaylaştırır.
Kripto alanındaki ortalama düzeyde bilgi sahibi olan kişiler ise varlıklarını harici cüzdanlarda tutarak merkezsiz platformların staking programlarına katılmayı tercih edebilir. Bu yöntem, genelikle stake işlemlerinde rekabetçi faiz oranlarından yararlanmak için kullanılır, ancak yüksek getiri beraberinde bazı riskleri de getirir.
Staking havuzu adı verilen platformlar, stake etmek için asgari gereksinimleri karşılayamayan küçük yatırımcıların varlıklarını değerlendirmeleri için oldukça faydalıdır. Örneğin, Ethereum ağında staking faaliyetinde bulunmak isteyen bir kullanıcının node kurması için en az 32 ETH’ye sahip olması gerekir. Ancak staking havuzları sayesinde küçük yatırımcılar, çok düşük miktar ETH varlıklarını bile stake edebilir.
Staking’in yatırımcılar ve Blockchain ağları için faydaları nelerdir?
Kripto piyasasında staking faaliyetinde bulunan yatırımcılar, belirli riskleri göze alarak geleneksel piyasada elde edecekleri faiz gelirinden daha fazlasını elde edebilirler. Bu yöntem, daha çok uzun vadeli yatırımcıların varlıklarını atıl tutmak yerine getirisi belli olan bir sistemde değerlendirmesi açısından oldukça faydalı görülür.
Bunun yanında varlıklarını Blockchain ağına kilitlemek suretiyle staking faaliyetinde bulunan yatırımcılar, bir yandan da yatırım yaptıkları Blockchain ağının saldırılara karşı daha güvenli hale gelmesini ve işlemlerin verimli şekilde işlenmesine katkı sağlarlar.
Bunun yanında DAO yönetişim modeline sahip ağlarda yatırımcılar, stake ettikleri varlıklarla ağın yönetimine katılma hakkı elde eder. Böylece kullanıcılar, yatırım yaptıkları projelerin sağlıklı işlemesi, güncellemeleri, değişiklikleri gibi konularda söz sahibi olabilirler.
Blockchain ağı açısından bakıldığında staking faaliyetleri hayati öneme sahiptir. PoS modelini kullanan bir Blockchain ağında ne kadar çok varlık stake edilirse yukarıda belirttiğimiz gibi ağ, kötü niyetli kişilerin saldırılarına karşı o kadar dayanaklı olur.
Staking işlemlerinin diğer bir faydası ise doğrulama sürecinde katılımcı sayısını artırarak ağın merkezsizliğine katkı sağlamasıdır. Bir Blockchain ağında doğrulayıcı sayısı ne kadar fazla ise ağın kontrolünün belli grupların eline geçmesi riski o kadar az olur.
Staking faaliyetinin Blockchain ağları ve yatırımcılar dışında düşük enerji kullanılmasıyla çevreye de katkısı vardır.
Staking’de riskler nelerdir?
Staking ile düzenli bir gelir elde etmek isteyen yatırımcılar, varlıklarını kripto piyasası için uzun bir süre kabul edilen haftaları ve ayları bulan periyotlarda kilitlemeleri gerekir. Bu süre zarfında yatırımcı, varlıklarını takas edemez ve nakde çeviremez.
Bu, volatilitesi yüksek olan kripto para piyasasında varlıkların düşme eğilimine girdiği dönemlerde elde edeceğiniz staking ödülünün üzerinde bir değer kaybı yaşanması riskini beraberinde getirir. Yatırımcı, düşüş eğilimine gireceğini düşündüğü varlığını nakde çevirmek için geri talep ederse bu sefer de elde edeceği staking ödülünden feragat etmiş olur. Buna alternatif olarak günlük kazanç sağlayan staking modelleri olsa da bu tür yatırım tarzının getirileri uzun vadeli modellere göre daha düşüktür.
Kripto varlıkları stake ederken karşılanacak diğer risk ise varlıkların dürüst olmayan bir doğrulayıcıda kilitlenmesidir. Doğrulayıcı, Blockchain ağı kuralları dışında faaliyet gösterirse ağ yönetimi tarafından ceza alabilir ve staking ödüllerini kaybedebilir. Bu da o doğrulayıcıyı kullanan yatırımcıların gelir kaybına yol açar.
Stake edilen ağlarda oluşabilecek bir diğer risk unsuru ise teknik sorunlardan kaynaklanabilir. Blockchain ağında teknik bir sorun nedeniyle ağın durması gibi durumlarda kripto para basımınında sekteye uğramasıyla yatırımcılar, hem kilitledikleri varlıkları hem de kazandıkları ödülleri alma konusunda sorun yaşayabilir.
Sonuç olarak staking ile gelir elde etme modeli kısa vadeli fiyat dalgalanmalarını önemsemeyen uzun vadeli yatırımcılar için uygun bir modeldir. Ayrıca staking yaparken varlıkların teslim edileceği platformunda sektörde tecrübeli olması ve vadettiği getiri oranının piyasa şartlarına göre makul olmasına dikkat edilmelidir.
Piyasa koşullarının üzerinde yüksek getiri vaadiyle fon toplamaya çalışan bazı platformlara yatırım yapmak tüm birikimin kaybolması riskine yol açabilir. Bunun bir örneği 2022 yılında dolara endeksli algoritmik kripto para olan ihraç eden TerraForm Labs’da görüldü. Terra ağı UST’ye %20’yi bulan oranda staking getirisi vaadiyle milyarlarca dolar topladı. Bu getirinin sürdürülebilir olmamasından dolayı hızlı bir geri çekim talebi sonrasında ağda çöküş yaşandı ve Terra ekosistem milyarlarca dolarlık zarara yol açarak kripto sektörünü bir kaosa sürükledi.
Bununla birlikte kripto para birimleri doğası gereği riskli varlıklar olarak tanımlanırken bu varlık türündeki getiri elde etme işlemlerinde de kayıp riski göz ardı edilmemelidir.
Yazar: Günay Caymaz