(Ayrıntılar, alıntılar eklendi)
* Tahran ile Washington arasında 1979'dan bu yana en büyük uzlaşı
* İran anlaşmayı ihlal ederse yaptırımlar tekrar başlayacak
Parisa Hafezi / Louis Charbonneau / John Irish / Arshad Mohammed
VİYANA, 14 Temmuz (Reuters) - İran ve altı büyük devlet, on yıldan uzun süredir aralıklarla devam eden müzakereleri sonuçlandırarak, Tahran'ın nükleer faaliyetlerini kısıtlaması karşılığında ülkeye uygulanan yaptırımların azaltılması konusunda tarihi bir anlaşmaya vardı.
Ortadoğu'nun temellerini değiştirme potansiyeline sahip anlaşma kapsamında ABD, Avrupa Birliği ve Birleşmiş Milletler'in İran'a uyguladığı yaptırımlar, Tahran'ın uzun vadeli olarak nükleer programını sınırlaması karşılığı kaldırılacak.
Batılı ülkeler Tahran'ın nükleer programı, nükleer silah üretmek için yürüttüğünden şüpheleniyorlar.
İran ile varılan anlaşma hem ABD Başkanı Barack Obama, hem de iki yıl önce ülkesinin diplomatik tecritine son vermeyi öncelikli hedefi olarak belirlemiş pragmatist İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani için zafer niteliğinde.
Viyana'daki yaklaşık üç haftadır ABD Dışişleri Bakanı John Kerry ve İranlı meslektaşı Muhammed Javad Zarif arasında devam eden yoğun görüşme trafiği bugünkü anlaşma ile sonuçlandı.
Reuters'a bilgi veren adının açıklanmasını istemeyen İranlı bir diplomat, "Tüm çalışmalar sonuç verdi ve anlaşmaya vardık" dedi.
ABD'nin Ortadoğu'daki en yakın müttefiki İsrail'in Başbakanı Benjamin Netanyahu ise anlaşmayı "tarihsel ölçekte bir hata" olarak niteledi.
İsrail Dışişleri Bakanı Yardımcısı Tzipi Hotovely da, Twitter'daki mesajında "tarihi teslim" olarak nitelediği anlaşmanın onaylanmasını engellemek için İsrail'in "tüm olanaklarını" kullanacağını ifade ederek, ülkesinin Cumhuriyetçilerin kontrolündeki ABD Senatosu'nda anlaşmanın onaylanmasını önlemek için nüfuzunu kullanacağı uyarısında bulundu.
ABD Kongresi'nin anlaşmayı gözden geçirmek için 60 gün süresi var. Anlaşma bu süre içinde veto edilirse Obama'nın vetoyu reddetme hakkı var. Kongrede Obama'nın vetosunu reddetmek için ise üçte iki çoğunluk gerekiyor. Bunun için de Obama'nın destekçisi Demokratlar'ın Obama aleyhine oy kullanması gerekiyor.
ŞARTLAR İHLAL EDİLİRSE YAPTIRIMLAR TEKRAR BAŞLAYACAK
Batılı diplomatların verdiği bilgiye göre İran, anlaşma şartlarını çiğnemesi durumunda yaptırımların 65 gün içinde tekrar başlamasını kabul etti.
Anlaşmaya göre İran'a yönelik Birleşmiş Milletler silah ambargosu beş yıl, Tahran'ın füze satın alma yasağı da sekiz yıl süreyle devam edecek.
ABD'nin Ortadoğu müttefikleri anlaşmanın İran'a fayda sağlayacağından endişeleniyor.
Tahran, İsrail'i tanımadığı gibi düşmanlarını da destekliyor. Başta Suudi Arabistan olmak üzere Sünni liderlerin yönettiği Arap ülkeleri İran'ın Suriye ve Yemen başta olmak üzere çeşitli ülkelerdeki düşmanlarını desteklediğine inanıyorlar.
Buna karşılık ABD'nin İran ile ilişkilerini düzeltmek için haklı sebepleri bulunuyor. İki ülke de Irak ve Suriye'de geniş toprakları kontrol altında bulunduran İslam Devleti'ni düşman olarak görüyor.
İran için ise anlaşma, başlıca ihraç ürünü olan petrol üzerindeki ticaret yaptırımlarının kalkması ve ekonominin hızla büyümesi anlamına geliyor. Tarafların anlaşmaya varacağına ve İran petrolünün de dolaşıma gireceği beklentileri geçtiğimiz günlerde küresel petrol fiyatlarını da aşağı çekti.
Londra merkezli enerji danışmanlığı şirketi Energy Aspects baş analisti Amrita Sen, İran petrolünün gelecek yıldan önce pazara girmesinin beklenmediğini ifade ederek, "Bu tarihi anlaşmaya rağmen, İran petrolünün pazara girmesi zaman alacak... büyük ihtimalle 2016'nın ikinci yarısında olabilir. Ancak Suudi Arabistan'ın rekor düzeyde üretimde olduğu ve pazardaki arz fazlası düşünüldüğünde, yeni bir arz kaynağı fiyatlarda aşağı yönlü baskı yaratır" dedi.