Yurt içinde son açıklanan ve ekonomik görünümdeki son durumu değerlendirmemizi sağlayan enflasyon, işsizlik oranı, cari açık, sanayi üretimi ve perakende satışlardaki son rakamlar şöyle:
TÜFE, Haziran’da %12,62’ye çıkarak son 4 ayın en hızlı yükselişini gösterdi. Enflasyondaki yükselişte maliyet unsurları etkili olurken bu yüksek seyrin Temmuz’da da devam etmesi bekleniyor.
İşsizlik oranında mevsim etkisinden arındırılmış oran dikkate alınmalıdır, çünkü son düzeltme ve revizyonlarla daha sağlıklı analiz edilen bir sonuç sağlar bu oran. Buna göre mevsim etkisinden arındırılmış işsizlik oranı bir önceki döneme göre 0,7 puan artarak %13,8 oldu. İşsiz sayısı bir önceki döneme göre 76 bin kişi artarak 4 milyon 80 bin kişi oldu. İşsizlik oranını değerlendirirken iş gücüne katılımdaki değişim de takip edilir ve iş gücü, Nisan ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre 3 milyon 13 bin kişi azalarak 29 milyon 388 bin kişi, işgücüne katılma oranı ise 5,7 puanlık azalış ile %47,2 oldu. Yani katılım oranı azaldığı için işsizlik oranı da azalıyor, ancak bu son derece büyük bir sorun çünkü hem iş arayanların umudu giderek azalıyor hem de buna bağlı kalifiye eleman yitirilmiş oluyor. Ayrıca bu durum gizli işsizlik oranı demek oluyor, yani katılım oranındaki azalmaya bağlı işsizlik oranı azalınca iş aramaktan vazgeçen ve iş bulamayanlarla beraber işsizlik oranı giderek artıyor. İşin bir de koronavirüs nedeniyle ertelenen boyutu var. Nisan ayı sonunda alınan kararla işten çıkarmalar yasaklandı. Ancak üretimin ve talebin azaldığı bu süreçte yasak sonrası işten çıkarmalar kaçınılmaz olacak. Bunun da rakamlara eklenmesiyle işsizlik oranı yükselecektir.
Bugün açıklanan sanayi üretimine baktığımızda;
Nisan ayında %30 üzeri daralma ile salgın sürecinde sanayi sektöründe en sert daralmayı yaşayan ülkeler arasındaydık. Mayıs’ta ise aylık bazda Nisan’daki sert kayba göre %17,4 oranında artış olsa da yıllık bazda %19,9 daralma devam ediyor. Türkiye ekonomisinde sanayi ve hizmet sektörünün oranı son derece yüksek ve bu iki sektörde de Eylül 2018 sonrası yaşanan daralma sene başında bir miktar toparlama göstermeye başlamıştı ki salgın bu iyileşmeyi bozdu. Sanayi tarafında kurdaki rekor yükselişin de etkisiyle ara mal temini maliyetleri artırdı. Hem mal pahalı ve bu fiyatı da artırıyor hem üretim az hem talep zayıf, böyle olunca sektörde de yavaşlama kaçınılmaz oluyor. Aylık bazda rekor daralma sonrası %17,4 gibi bir atak olsa da bunun için V şeklinde hızlı bir yükseliş demeyi henüz çok doğru bulmuyoruz.
Benzer durum perakende satışlarda da söz konusu, Mayıs’ta gıda dışı satışlar ve otomobil yakıtı satışlarında düşüş, gıda-içecek-tütün satışlarında ise artış oldu. Nisan ayında %20 üzerinde rekor kayıp veren verinin Mayıs’ta %3,8 artmasını V tipi yükseliş olarak değerlendiremiyoruz. Zira yıllık bazda %16,7 oranında daralma var.
Geçmiş dönem grafiklerinden de takip edileceği üzere büyüme ve sanayi üretimi arasında doğru orantılı bir ilerleme vardır. 2017'de büyüme %7,5 iken sanayi sektöründeki büyüme %9,3 oldu. 2018'de büyüme %2,3 iken sanayi sektöründeki büyüme %1,3 oldu. 2019'da ise büyüme %0,9 ve sanayi sektöründeki büyüme %0,2. Yurt içi otoriteler 2020’yi de büyümeyle kapatacağımızı ön görüyor, ancak uluslar arası kurum ve kuruluşların beklentileri farklı olmakla beraber minimum daralma beklentisi %3 üzerinde. TCMB’nin sektör temsilcileri ile yaptığı ankette de en son %1,3 daralma bekleniyordu (Son ay anketi bugün açıklanacak).
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, bugünkü verilerin ardından göstergelerin V şeklinde hızlı bir yükseliş sinyali olduğunu belirtti, ancak yılın 3. çeyreğindeki rakamların önemli olacağını düşündüğümüz için bunu söylemek için henüz erken olduğu görüşündeyiz.
Bir diğer önemli veri ise cari açık. Mayıs 2019'da 1 milyar 71 milyon dolar fazla veren cari işlemler hesabında, bu yılın aynı döneminde 3 milyar 764 milyon dolar açık verildi. Nisan ayında da 5 milyar dolar üzerinde verilmişti ve son rakamlar bu kalemin kritik bir bozulmaya doğru gittiğini gösteriyor. TCMB, PPK notunda cari işlemler dengesini yakinen takip ettiklerinin altını çizmişti. Enflasyonla beraber cari açığın da yükselmeye devam etmesi faiz sarmalının yeniden başlamasına neden olabilir. Şimdilik ilk tepki faiz indirmeyerek geldi ve merkezin yakın vadede faiz indirimine alanın kalmadı.
Nisan ayında yaşanan kayıplara göre Mayıs’ta kıpırdanma olması kaçınılmaz ve elbette ki olumlu bir durum bu, ancak bu yükseliş düşüşteki kayıpları kapatmış değil ve bu muhakkak zaman alacaktır. Bu toparlanma sürecinin sağlıklı ilerleyebilmesi için desteklerin de dengeyi bozmayacak şekilde sağlanması gerekiyor. Ancak kredi kanallarındaki bu gidişat bir tarafı düzeltelim derken diğer tarafı bozma riskini doğru ilerliyor.