Türkiye'de Gıda Fiyatları Neden Dünyada Ayrışmakta? Yükseliş Sürecek

Dünyada gıda fiyatları hızla yükselirken gıda enflasyonunda da artışta devam ediyor. Ancak iklim krizi nedeniyle gündeme gelen kuraklık sonrası rekoltelerde yaşanan düşüş dünyayı gıda kıtlığına doğru hazırlarken bu durumdan en çok tarım arazileri azalan ve tarımda dışa bağımlı ülkeler zarar görecek gibi duruyor. Kısa vadede gıda fiyatlarında bir düşüşün yaşanması neredeyse imkansız. Buna birde Rusya-Ukrayna savaşı eklenince gıda fiyatlarında yükselişler sertleşti. Özellikle önemli tahıl üreticisi konumunda bulunan Rusya ve Ukrayna’nın tarımda bazı ürünlerde ihracatı yasaklaması ayrıca dünyanın gübre ihtiyacının %12’sini karşılayan Rusya’nın gübre ihracatını durdurması gübre fiyatlarının yani tarımda girdi maliyetlerinin giderek artmasını da sağlayacaktır. Bu durum diğer taraftan rekoltelerin daha da düşmesi yani tarımsal üretimden daha az verim alınması anlamına gelecektir.

Ancak Türkiye’de sıkıntı çok daha büyük. Gıda fiyatlarında yükseliş küresel gıda fiyatlarının artışının çok ötesine taşınmış durumda. Bunun ana nedenini ise Dolar/TL’deki artışın oluşturduğunu görebiliyoruz. Dolardaki artış mazot fiyatından, tohum fiyatına, gübre fiyatından, ilaç fiyatına tarladaki her girdi maliyetinin artmasına dolayısıyla Türkiye’deki gıda fiyatlarının diğer ülkelerden ayrışmasını sağlamakta. Bunu yıllardır ısrarla vurguluyoruz ancak bir kez daha altını çizmek istiyorum. FAİZLERİN ARTMASI TOPLUMUN SADECE BELLİ KESMİNİ SIKINTIYA SOKACAK İKEN DOLARDAKİ ARTIŞ 84 MİLYON VATANDAŞI SIKINTIYA SOKMAKTA.

DÜNYA GIDA FİYAT ENDEKSİ-TÜİK GIDA FİYAT ENDEKSİ


Dünya Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) tarafından açıklanan gıda fiyat endeksine baktığımıza gıda fiyatları son 20 yılda 3 kez sert artış eğilimi gösterdi. İlk artış eğilimi sonrası 2008’de ABD ekonomik krize girdi. İkinci sert artış eğilimi 2011-2012 yıllarında yaşanırken Avrupa ekonomik krizi yaşadı. Muhtemelen son dönemde görülen gıda fiyatlarında artış sonrası da dünya ekonomik krize savrulacaktır. Ancak bu noktada Türkiye’yi ayıran dünyada gıda fiyatları dönem dönem artıp azalır iken Türkiye’de son 20 yılda çok sert ve durmadan artış göstermesi. Kırmızı ile gösterdiğimiz TÜİK Gıda Fiyat Endeksi 2018 sonrası işlerin yoldan çıktığını bize göstermekte.

TÜİK GIDA FİYAT ENDEKSİ-DOLAR/TL


Yukarıdaki grafikte TÜİK Gıda Fiyat Endeksi ve Dolar/TL karşılaştırılmasına baktığımızda dolardaki artışın net bir şekilde gıda fiyatları üzerinde bire bir etki yarattığını izliyoruz. Eğer biz dolardaki artışı önleyemez isek Türkiye’de gıda fiyatları çok daha sert yükselmeye devam edebilir.

The Economist'in 2021 verileri ile oluşturduğu Dünya Gıdada Sürdürülebilirlik Endeksi sıralamasında ise Türkiye’nin 27. sırada olduğunu görüyoruz. 2016 yılında 16. sıradaydık. 2000’lerin başında ise ilk 3 ülkeden biriydik. Bu durum ülkemiz açısından tarımda çok geçmeden çok ciddi bir devlet programının yapılması gerektiğini ortaya koymakta. (https://impact.economist.com/projects/foodsustainability/interactive-world-map/)

DÜNYA GIDADA SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK ENDEKSİ


Türkiye'nin buğdayda yeterlilik oranı %89'a gerilerken ekmeklik buğdayda bu oran %82'ye kadar düştü. Türkiye 2021 yılında toplam buğday ithalatının %86.6'sını Rusya ve Ukrayna'dan gerçekleştirdi. Türkiye yeterlilik oranı %94'e gerileyen arpada ithalatın %79.4'ünü, yeterlilik oranı %60.1 ile çok gerileyen ayçiçeğinde ise ithalatın %11.4'ünü bu iki ülkeden yapıyor. Dolayısıyla savaşla birlikte önümüzdeki dönemlerde gıda fiyatlarında daha çok artış görülebilir.

BAZI GIDA ÜRÜNLERİNDE FİYAT ARTIŞLARI

SÜT FİYATI:



Dünya’da süt fiyatları 2014 yılında 19.94 $ iken 2020’de 16.95 $, 2022 yılında 22.40 $’a yükseldi.
Türkiye’de çiğ süt fiyatları 2014 yılında 1.15 TL iken 2020’de 4.7 TL, 2022 yılında 5.7 TL’ye yükseldi.

2014-2022 yılları arasında süt fiyatları dünyada %11.23 artarken Türkiye’de %495.65 artış kaydetmiş.

ŞEKER:

(Fiyat TürkŞeker’den alınmıştır.)




Dünya’da şeker fiyatları 2014 yılında 15.66 $ iken 2020’de 14.61 $, 2022 yılında 19.14 $’a yükseldi.
Türkiye’de şeker fiyatları 2014 yılında 2.5 TL iken 2020’de 3.57 TL, 2022 yılında 5.96 TL’ye yükseldi.

2014-2022 yılları arasında şeker fiyatları dünyada %22.22 artarken Türkiye’de %238.40 artış kaydetmiş.

PİRİNÇ:




Dünya’da pirinç fiyatları 2014 yılında 15.49 $ iken 2020’de 13.62 $, 2022 yılında 15.87 $’a yükseldi.
Türkiye’de pirinç fiyatları 2014 yılında 5.78 TL iken 2020’de 10.02 TL, 2022 yılında 15.60 TL’ye yükseldi.

2014-2022 yılları arasında pirinç fiyatları dünyada %2.45 artarken Türkiye’de %269.89 artış kaydetmiş.

BUĞDAY:


EKMEK FİYATI:


Dünya’da buğday fiyatları 2014 yılında 558 $ iken 2020’de 554.6 $, 2022 yılında 1114.3 $’a yükseldi.2014-2022 yılları arasında buğday fiyatları dünyada %99.69 artış göstermiş.

Türkiye’de ekmek fiyatları 2014 yılında 1 TL iken 2020’de 1.5 TL, 2022 yılında 3 TL’ye yükseldi. 2014-2022 yılları arasında ekmek fiyatları Türkiye’de %200 artış kaydetmiş.

AYÇİÇEK YAĞI:


Türkiye’de Ayçiçek yağı fiyatları 2014 yılında 7.05 TL iken 2020’de 12.53 TL, 2022 yılında 31 TL’ye yükseldi.

2014-2022 yılları arasında Ayçiçek yağı fiyatları Türkiye’de %439,71 artış kaydetmiş.