Bu makale 20.01.2022 tarihinde İngilizce olarak yayınlanmıştır.
Brent ve WTI göstergelerinin Çarşamba günü 80 doları aşması ile bu hafta petrol fiyatları yükselişini sürdürdü.
Sıkı temeller ve 2022’de güçlü talep öngörüleri ralliyi destekledi ancak jeopolitik meseleler de fiyatlar üzerinde rol oynuyor. Bu hafta BAE’deki petrol tankerlerine yapılan hava saldırısı ve Irak’ın kuzeyi ile Türkiye arasındaki bir boru hattında yaşanan patlama ile Avrupa’da gerilimlerin tırmandığı görülüyor.
Ne hava saldırısı ne de boru hattındaki patlama (sebebi düşen bir elektrik hattı) petrol akışlarını etkiledi veya anlamlı bir zarar verdi ancak Avrupa ile Ukrayna, Rusya ve ABD arasındaki gerilimler, petrol piyasaları için önemli bir jeopolitik risk olmaya devam ediyor.
Rusya’nın Ukrayna’yı işgal etme olasılığına ve bunun enerji piyasalarını nasıl etkileyebileceğine bir bakalım.
Rusya’nın Ukrayna’yı İşgal Etme Olasılığı Nedir?
Ukrayna’da görev yapan, eski bir FBI ajanı olan Kongre Üyesi Brian Fitzpatrick’e göre ABD’nin istihbarat raporları, Rusya’nın Ukrayna’yı önümüzdeki ay işgal etme olasılığının %50’den fazla olduğunu gösteriyor.
Beyaz Saray Sözcüsü Jen Psaki Beyaz Saray’dan benzer bir değerlendirme olduğuna işaret etti. Salı günkü brifingde şunları söyledi:
“Rusya’nın Ukrayna’ya her an saldırı düzenleyebileceği bir aşamada olduğumuzu düşünüyoruz.”
Amerika Rusya ve Ukrayna arasında askeri bir çatışma olasılığına daha ikna olmuş görünse de diğerleri o kadar emin değil.
NATO genel sekreterliğine göre askeri çatışma riski var ancak bu, “yakın görünmüyor.”
Rusya’nın Dışişleri Bakanı Yardımcısı Sergei Ryabkov, “Ukrayna’ya saldırmaya ne niyetleri ne de planları olduğunu” söyleyerek Rusya’nın sınır ötesine askeri güç yollama niyetinde olduğunu reddetti.
Bazı analistler, Rusya’nın Avrupa’ya enerji satışının Rusya ekonomisi için çok önemli olduğuna ve Putin’in, işgalin bunda herhangi bir aksamaya yol açma olasılığını göze alamayacağına inanıyor. Diğer analistler ise Rusya’nın, işgal karşısında ABD ve AB’den gelebilecek ekonomik karşılıklara dayanabilecek kadar iyi bir maliyeye ve ekonomiye sahip olduğunu düşünüyor.
Bazıları ise Rusya’nın, askerî ve siyasi koşulların böyle bir müdahaleye uygun olmadığına inandığını düşünüyor. Örneğin Foreign Policy’da Eugene Chausovsky, Rusya’nın geçmişte gerçekleşen ve gerçekleşmeyen askerî harekatlarının analizine göre Ukrayna’daki koşulların, Rusya’nın işgal standardını karşılamadığını öne sürdü.
Taras Kuzio, Atlantik Konseyi için yazdığı bir yazıda Rusya’da, Ukrayna’nın tam kapsamlı işgali için halk desteği olmamasının, Putin’in tetiği çekmesini engelleyeceğini savundu.
Muhtemel Tepkiler
Rusya Ukrayna’yı işgal ederse Batı askerî bir karşılık vermeye hazır değil. Ukrayna NATO’nun bir üyesi değil, bu nedenle örgütün Ukrayna sınırlarını savunması gerekmiyor.
Başkan Biden de bölgeye Amerikan askeri göndermeyeceğini ifade etti. Bununla birlikte hem ABD hem de İngiltere, Ukrayna’ya “savunma amaçlı silah sistemleri” gönderme sözü verdi. ABD Ukrayna’ya “Javelin tanksavar füzeleri, Stinger füzeleri, küçük silahlar ve tekneler” dahil olmak üzere 200 milyon dolar değerinde askerî yardım sağlamayı taahhüt etti.
Savunma amaçlı askerî tedarik dışında ABD’nin Rusya işgaline karşı vereceği karşılık, öncelikle ekonomik ve malî olacaktır. ABD, Vladimir Putin’in “yakın çevresindeki” kişilere “benzeri görülmemiş” yaptırımlar uygulayacağı sözünü verdi.
Bireysel olarak uygulanacak yaptırımların, piyasayı kayda değer bir şekilde etkileme olasılığı çok düşük. Ancak bazı analistler bu tarz yaptırımların, Rusya’yı Avrupa’ya petrol, doğalgaz ve kömür akışını kısıtlayarak misilleme yapmaya iteceğini düşünüyor. Bu da petrol ve gaz fiyatlarını etkileyecektir.
Almanya, daha yeni tamamlansa da henüz faaliyete geçmeyen ve Rusya ile Almanya’yı birbirine bağlayan büyük doğalgaz hattı Nord Stream 2’yle ilgili karşılaşılacak “sonuçlar” konusunda uyardı. Almanya’nın dışişleri bakanı, Rusya Ukrayna ile yaşanan meseleyi büyütmeye devam ederse “o boru hattı kullanıma açılamaz.” dedi.
Son çare olarak devletler, Rusya’nın bankacılık sisteminin uluslararası SWIFT ödeme sistemiyle bağlantısını kesmeyi tartışıyor. Küresel piyasaların istikrarını büyük ölçüde bozacağından dolayı bu opsiyonun ihtimal dahilinde olmadığını söyleyen raporlar olsa da Çarşamba günkü bir basın toplantısında Başkan Biden, gazetecilere verdiği demeçte şunları söyledi:
“İşgal gerçekleşirse bunun bedelini öderler. Bankaları artık dolarla işlem yapamaz hale gelir.” Bu da Rusya’nın SWIFT sistemiyle bağlantısının kesilmesine yönelik bir tehdit anlamına geliyor.
Piyasaya Muhtemel Etkiler: İstikrarsızlaşma ve Fiyat Artışları
Avrupa’nın enerji tedarikinde durum zaten istikrarsız, bu nedenle Rusya’nın petrol, doğalgaz ve/veya kömür arzındaki bir aksama felaket olur. Bu, kış aylarında milyonlarca ev ve işyerinin elektriğini ve ısınma yakıtını keserek Avrupa ülkelerini karanlığa sürükleyebilir.
Avrupa’da enerji fiyatları inanılmaz şekilde yükselecektir. Petrol fiyatları çabucak etkilenecek ve dünya genelinde artacaktır. Doğalgaz ve kömür fiyatları da etkilense de bu emtialar dünyada petrol kadar işlem görmediğinden bu süreç, petrol fiyatlarına göre daha yavaş ve nispeten önemsiz olacaktır.
Avrupa’daki yüksek fiyatların, dünyanın diğer bölgelerinden petrol, doğalgaz ve kömür arzının Avrupa pazarına yönlendirilmesine yardımcı olması mümkün. Bununla birlikte dünyada, Rusya’nın Avrupa’ya olan petrol ve gaz tedarikini karşılayacak kadar yedek kapasite yok.
Reuters’in bir haberine göre ABD hükümeti, Ukrayna çatışmasının arzı kesintiye uğratması halinde Avrupa’ya doğalgaz tedarik etmek üzere acil durum planı yapma konusunda uluslararası birçok enerji şirketiyle zaten görüştü (Rusya, AB’nin doğalgaz ihtiyacının yaklaşık 1/3’ünü sağlamaktadır).
Şirketler Beyaz Saray’a yaptıkları açıklamada doğalgaz arzının kısıtlı olduğunu ve Rusya’nın Avrupa’ya tedarik ettiği gazı ikame edecek kadar büyük miktarlar için yedek kapasiteleri olmadığını söyledi.
Tedarikçilerin Beyaz Saray’ın baskısı altında veya bazı düzenlemelerden Saray’ın verdiği özel muafiyetlerle petrol ve gaz üretimini artırıp ihraç edebilmeleri veya üretimi hızlandırmak için belirli bölgelerdeki bakımları ertelemeleri bile mümkün ancak bu tarz taahhütler verdiklerine dair hiçbir gösterge yok.
Artan tedarik yüksek petrol ve gaz fiyatlarının düşmesine yardım edebilir ancak jeopolitik bir çatışma öncesinde ayrıntılı acil durum planları uygulanmadığı sürece lojistikle uğraşıp üretim ve ihracat artırılırken piyasada yüksek fiyat dönemi görülecek.
Finansal anlamda Rusya’nın SWIFT sistemi ile bağlantısının kesilmesi, AB’li ülkelerin Rusya’dan dolarla enerji almasını imkansızlaştıracaktır. Alımları dolar yerine euro ile yapabilirler ancak yine de para transferi için başka bir yol bulmak zorunda kalacaklar.
Bu hamle Rusya’nın enerji şirketlerine zarar vererek rubleyi zayıflatabilir. Ancak Rusya, özellikle ödemeleri yuan olarak kabul edebildiğinden Çin’e petrol ve gaz satmaya devam edebilecek.
Haberlere göre iki ülke SWIFT’e karşı zaten alternatif bir sisteme sahip. Aslında diğer ülkeler Rusya-Çin sistemine katılarak ABD'nin SWIFT'i kontrol etme avantajını ortadan kaldırabilir. Bu, Rusya’dan Çin’e daha çok petrol ve gaz tedarik edilmesi, potansiyel olarak Orta Doğu tedarikinin yerini alması ve OPEC+ grubunda istikrarsızlaşma ile sonuçlanabilir.