Bankaların önerdiği faiz nominal faizdir. Nominal kelimesi Türkçede “yazılı olan”, “sanal”, “görünen” gibi anlamlara geliyor. Mevduat faizi dediğimizde bankaların mevduat için ilan ettiği faizler anlaşılır. Bu şekilde elde edilen faiz bir gelir türü olduğu için elde edildiğinde gelir vergisine (stopaj) tabidir. 6 aya kadar vadeli hesaplarda gelir vergisi stopaj oranı yüzde 15’tir. Nominal faizden ele geçen getiriyi yani net nominal faizi hesaplamak için bu stopajı düşmek gerekir.
Net Nominal Faiz = Nominal Faiz – (Nominal Faiz x %15)
Bugünlerde bankaların verdiği faiz yüzde 10 dolayında bulunuyor. Buna göre net nominal faiz:
Net Nominal Faiz = 0,10 – (0,10 x 0,15) = 0,085 yani %8,5 olarak bulunur.
Kişilerin, tasarruflarına yön verirken ya da bir yatırıma karar verirken bilmesi gereken önemli unsurların başında reel faiz gelir. Reel faiz, enflasyon etkisinden arındırılmış faizdir ve net nominal faizden beklenen enflasyonu düşerek hesaplarız. Beklenen enflasyon ile kastedilen 12 ay sonraki enflasyon oranı için yapılan tahmindir. Beklenen enflasyon olarak eğer kendi tahminimize güveniyorsak onu, anket tahminlerine göre hareket etmek istiyorsak o anketlerden elde edilen tahmini esas almamız gerekir. Merkez Bankasının her ay reel sektör temsilcileri, finans sektörü temsilcileri ve bulunduğu profesyonellerden oluşan bir gruba uyguladığı beklenti anketindeki enflasyon tahminleri bu konuda iyi bir gösterge olarak kabul edilebilir. Merkez Bankasının Aralık ayındaki beklenti anketine göre 12 ay sonrası için beklenen enflasyon yüzde 10,07 olduğuna göre bu tahmini beklenen enflasyon olarak alabiliriz.
Net nominal faizi yüzde 8,5 olarak hesapladığımıza ve beklenen enflasyon için kullanacağımız tahmini de yüzde 10,07 olarak belirlediğimize göre reel faizi hesaplayabiliriz.
Reel faiz hesaplaması kendine özgü iki farklı formül kullanılarak yapılabilir:
1. Reel Faiz = (Net Nominal Faiz – Beklenen Enflasyon) / (1 + Beklenen Enflasyon)
2. Reel Faiz = ((1 + Net Nominal Faiz) / (1 + Beklenen Enflasyon)) – 1
Yukarıda değindiğimiz verileri ve bu denklemleri kullanarak reel faizi hesaplayalım.
1. Reel Faiz = (8,5 – 10,07) / (1,1007) = - 1,43
2. Reel Faiz = ((1,085) / (1,1007)) – 1 = - 1,43
İki ayrı formülle hesaplanan reel faiz bir yıl sonrası için negatif (yüzde – 1,43) çıkmaktadır.
Reel faiz denklemlerinde yer alan faiz bugün geçerli olan faiz oranı, beklenen enflasyon ise bir yıl sonrası için tahmin edilen enflasyon oranını ifade eder. Bununla birlikte bir yıl önceki net nominal faizi ve bugünkü enflasyonu alırsak bugün için gerçekleşmiş reel faizi hesaplayabiliriz. Bir yıl önce nominal mevduat faizi yüzde 22 dolayındaydı. Bunun yüzde 15 gelir verisi stopajı sonrasındaki net oranı (net nominal faiz oranı) yüzde 18,7 olur. Enflasyon bugün yüzde 10,56 olduğuna göre reel faizi bugün için hesaplayabiliriz:
Reel Faiz = (18,7 – 10,56) / (1,1056) = 7,4 yani reel faiz yüzde 7,4 imiş.
Buna göre geçen yılın Aralık ayında 100 TL’lik satın alma gücünü bankaya mevduat olarak yatıran kişi bir yılın sonunda satın alma gücünü 107,4 TL’ye yükseltmiş oluyor. Bir yıl sonrası için yapılan hesaplama ise böyle çıkmıyor. Bu yıl Aralık ayında 100 TL’sini bankaya mevduat olarak yatıran kişinin satın alma gücü, bugünkü faiz ve bir yıl sonraki beklenen enflasyona göre, gelecek Aralık ayında 98,6 TL’ye düşmüş olacak.
Bu iki reel faiz oranı da ekonomi açısından sağlıklı görünmüyor. Geçen yıl verilen yüzde 7,4 oranındaki reel faiz çok yüksektir ve ekonomide yatırımlar başta olmak üzere birçok kararı olumsuz etkileyebilmektedir. Buna karşılık bugün, önümüzdeki dönem için öngörülen yüzde eksi 1,43 oranındaki reel faiz de tasarruftan kaçışa ve yurt dışından dövizle borçlanmanın artmasına yol açacak bir gelişmedir. Türkiye gibi tasarruf açığı olan bir ülkede enflasyonun bir iki puan üzerindeki pozitif bir reel faiz oranı tasarruftan kaçışı önlemek, dış borçlanmayı denetlemek ve enflasyonu denetim altında tutmak için zorunludur.
Merkez Bankası’nın, faiz kararlarını alırken bu hesapları göz önünde bulundurmasında, reel faizi enflasyonun birkaç puan üzerinde tutacak bir yaklaşım izlemesinde büyük yarar var. Faiz oranını düşüreceğiz derken dolarizasyona yol açmanın ekonomiye maliyeti çok daha ağır olabilir.