2024'ÜN İLK YARISI EKONOMİK DEĞERLENDİRME
Dünya ekonomisinin içinde bulunduğu zorlu şartlar 2024 yılında da etkisini sürdürdü. Küresel çapta faiz oranlarının düşmeye başlaması herşeyin hızlıca normalleşeceğini göstermedi.
Önde gelen ekonomiler arasında yakın dönemde sadece Brezilya ve Avrupa Birliği politika faizlerini indirdi. Brezilya Mayıs ayında politika faizini 0,25 puan indirerek %10,50'ye çekti. Avrupa Merkez Bankası ise Haziran ayında 0,25 puan indirim ile faiz oranını %4,25'e düşürdü. Diğer büyük ekonomilerde ise yakın zamanda faiz indirimine gidileceğine dair beklentiler artmıştı.
New York Federal Rezerv Bankası'nın (FED), Tüketici Beklentileri Anketi'ne göre, yapışkan enflasyonun yaşandığı ABD'de bir yıl sonrası için medyan enflasyon beklentisi %3,0'dan %3,3'e yükseldi. ABD Merkez Bankası Haziran ayı toplantısında faiz oranını değiştirmeyerek %5,25 ile %5,50 arasında sabit tuttu. 2024 yılının başında faiz indirimlerinin Mart ayı gibi erken bir tarihte yapılması beklenirken, artık ilk faiz indirimin Eylül ayına sarkması olasılığı güçlendirmişti. Bununla birlikte, ABD Merkez Bankası Başkanı Jerome Powell, mevcut ABD para politikasının "yeterince kısıtlayıcı" seviyede olduğunu savunuyordu.
Ekonominin önündeki zorluklar arttıkça, yumuşak iniş senaryolarına birkaç ay öncesine kıyasla daha tereddütle yaklaşılıyor. Örneğin taşımacılık maliyetlerinin, Kızıldeniz'de yaşanan gerilimlerden kaynaklı artışların üzerine çıkarak pandemi sırasında görülen seviyelere yükselmesinden endişe ediliyor. Bu maliyetlerde yaşanan artış nihayetinde tüketicilere yansıyacak ve enflasyonu kontrol altına alma çabalarını olumsuz etkileyecek bir gelişme.
Çin ekonomisindeki gelişmeler yakından takip edildi. Çin'in emlak piyasasındaki yavaşlama Nisan ayında da devam etti. Mayıs ayı ortasında Çin Halk Bankası, peşinat oranı ve ipotek oranlarında daha fazla indirim ve kamu iktisadi teşebbüslerinin uygun fiyatlı konut satın almaları için 41 milyar $ değerinde bir kredi imkanı da dahil olmak üzere bir dizi yeni konut emlak düzenlemesini duyurdu. Çin'in resmi imalat satın alma yöneticileri endeksi (PMI) Nisan ayındaki 50.4 seviyesinden Mayıs ayında 49.5'e düştü. Bu arada ABD, yerli imalatını korumak amacıyla Çin'den toplam ithalatı 18 milyar dolara ulaşan belirli ürünlere yönelik gümrük vergilerini arttırma planını açıkladı. Etkilenen ürünler arasında elektrikli araçlar, lityum piller, güneş pilleri, çelik ve alüminyum ve tıbbi ekipmanlar yer alıyor.
ABD'de tüketici güven endeksi Mayıs ayındaki 101,3 seviyesinden Haziran ayında 100,4'e geriledi. Avro Bölgesi tüketici harcamalarında kısmi bir toparlanmanın işaretleri görüldü. Tüketici güveni göstergesi Haziran ayında sınırlı bir artış gösterse de hala düşük seviyelerde kalmaya devam ediyor. Bu dönemde Brezilya'da da güven artmaya devam etti. Tüketici güveni Haziran ayında bir önceki aya kıyasla 0,9 puan artarak 91,1'e yükseldi. Ancak bu değer hala nötr 100,0 seviyesinin altındaki bir tüketici güvenini işaret ediyor.
ABD'de tüketici fiyat endeksi (TÜFE) Haziran ayında yıllıklandırılmış %3,0 oranı ile birlikte düşüş eğilimini sürdürdü. Avro Bölgesi'nde Mayıs ayında %2,6'ya yükselen enflasyon Haziran ayında %2,5'e geriledi. Önümüzdeki aylarda Avro Bölgesi enflasyonunun %2'ye yaklaşması ve yılın ikinci yarısında Avrupa Merkez Bankası'nın enflasyon hedefine ulaşması bekleniyor. Birleşik Krallık'ta TÜFE Mayıs ayında %2,0'ye gerileyerek, Eylül 2021 döneminden bu yana en düşük oranına ulaştı. Çin'de Haziran ayında TÜFE %0,2 oranında gerçekleşti. Brezilya'da enflasyon Mayıs ayındaki %3,93'lük seviyesinden Haziran ayında %4,23'e yükseldi. Rusya'da ise Haziran ayında manşet enflasyon yıllık %8,6 ile yüksek seviyede seyretti.
Emtia fiyatları, süre gelen yüksek enflasyon nedeniyle salgın öncesi seviyelere kıyasla yüksek kalmaya devam ediyor. Mayıs ayında altın fiyatları artmaya devam ederek ons başına yaklaşık 2.420 dolara ulaştı. Enerji fiyatları salgın öncesi seviyelere kıyasla daha yüksek bir taban çizgisine yerleşmiş görünüyor. Metal fiyatları ise bakırın tarihi yüksek fiyat seviyesine ulaşmasıyla birlikte artış eğilimini sürdürüyor. Ocak 2020 seviyelerine kıyasla %14 artan gıda fiyatları, tüketiciler için salgın öncesi seviyelerin üzerinde kalmaya devam ediyor.
Diğer yandan durgun ekonomilerde büyüme sinyalleri görülüyor. Avro Bölgesi GSYH'si 2024 yılının ilk çeyreğinde çeyrek bazında %0,3 ve yıllık bazda %0,4 arttı. Almanya ve Fransa ekonomisi yılın ilk çeyreğinde %0,2 oranında büyürken, İspanya ekonomisi %0,8 oranında büyüme kaydetti. Avro Bölgesi ekonomisinin, düşük enflasyon ve gevşeyen para politikasının desteğiyle yıl boyunca kademeli olarak daha da güçlenmesi bekleniyor. Tüm yıl tahminlerinde ise GSYH'nin bu yıl yaklaşık %0,6 ve 2025'te %1,1-1,7 aralığında büyüyeceği öngörülüyor. Bu arada, OECD'nin Mayıs Ekonomik Görünüm Raporu'nda, İngiltere'de büyümenin 2024'te %0,4 ile yavaş seyretmesinin, 2025'te ise %1,0'e yükselmesinin beklendiği ifade edildi.
Bu dönemde genel olarak, imalat faaliyetleri gelişmiş ekonomilerde hizmet sektörlerinin gerisinde kaldı. ABD imalat PMI değeri Haziran ayında 51,6 seviyesinde, hizmetler PMI değeri ise 55,3 seviyesinde gerçekleşti. Avro Bölgesi'nde Haziran ayında imalat PMI değeri 45,8 olurken, hizmetler PMI değeri ise 52,8 oldu. Birleşik Krallık İmalat PMI değeri Haziran ayında 50,9 seviyesine ulaştı. Buna karşın, Birleşik Krallık'ın çok daha büyük olan hizmet ekonomisi canlı seyrederken, hizmetler PMI değeri Haziran ayında 52,1 seviyesinde gerçekleşti. Hindistan'ın imalat PMI endeksi Haziran ayında 57,5'ten 58,3'e yükseldi. Hizmetler PMI endeksi ise bu dönemde 60,2'den 60,5'e yükseldi. Brezilya'nın imalat PMI değeri Haziran ayında 52,5 seviyesinde, hizmetler PMI değeri ise 54,8 seviyesinde gerçekleşti.
Ekonomilerin çoğunda işsizlik oranları durağan seyretti. Birleşik Krallık'ta işsizlik oranı 2024 Nisan ayında %4,4 olarak gerçekleşti. Çin'de ise Mayıs ayında genel kentsel işsizlik oranı %5,0 oldu. Brezilya'da işsizlik oranı Mayıs ayında %7,1 seviyesine geriledi. Özel bir süreçten geçen Rusya ekonomisinde ise işgücü piyasası son derece sıkı olmaya devam ediyor. Rusya'da işsizlik oranı Mayıs ayında %2,6 ile rekor düşük seviyede seyretti.
Dünya ticaret hacmi Mart ayında %0,6 oranında azalırken, bu düşüşün başlıca nedeni gelişmekte olan ve gelişmiş ekonomilerdeki ihracat düşüşleri oldu. Konteyner Elleçleme Endeksi, Avrupa limanlarındaki faaliyetlerin artmasıyla Nisan ayındaki 129,1 seviyesinden Mayıs ayında 129,9 puana yükseldi. Bununla birlikte, denizcilik analistlerinin raporları, yoğun denizcilik sezonu başlarken konteyner kapasitesinde yaşanacak olası bir sıkışıklığın küresel ticareti olumsuz etkileyeceğine dair endişelere dikkat çekiyor. Kötü hava koşulları, uzun okyanus seferleri ve teslimat programlarına uymak için gemilerin bazı limanları atlaması, küresel tedarik zincirlerini olumsuz etkileyen gelişmeler olarak görülüyor.
ABD'nin ihracatı Mayıs ayında 261,7 milyar dolar olarak gerçekleşti. Aynı dönemde ithalat ise 336,7 milyar dolar oldu. Bu verilerle birlikte ABD'nin Mayıs ayında ticaret açığı 75,1 milyar dolara çıktı. Çin'in ihracatı Haziran ayında 307,9 milyar dolara yükseldi. İthalat ise Haziran ayında 208,8 milyar dolar oldu. Çin, Haziran ayında 99,1 milyar dolar dış ticaret fazlası verdi. Hindistan, Mayıs ayında 38,1 milyar dolar ihracat ve 61,9 milyar dolar ithalat gerçekleştirerek 23,8 milyar dolar dış ticaret açığı verdi. Brezilya, Haziran ayında 29,0 milyar dolar ihracat ve 22,3 milyar dolar ithalat ile 6,7 milyar dolar dış ticaret fazlasına ulaştı. Rusya ise, Nisan ayında 33,0 milyar dolar ihracat ve 22,6 milyar dolar ithalat gerçekleştirerek 10,4 milyar dolar dış ticaret fazlası verdi.
Türkiye ekonomisi 2024 yılının ilk 6 aylık bölümünde toparlanma sürecine devam etti. Ekonomimiz 2024 yılı ilk çeyreğinde %5,7 büyüdü. Büyüme oranı 2023 yılında %4,5 olarak gerçekleşmişti. IMF tahminlerine göre 2024 ve 2025 yıllarında ise ekonominin sırasıyla %3,1 ve %3,2 oranında büyümesi bekleniyor. Sanayi üretimi Mayıs ayında yıllık %0,1 azaldı. İmalat sanayi kapasite kullanım oranı Haziran ayında bir önceki aya göre 0,4 puan azalarak %76,2 oldu. İşsizlik 2024'ün Mayıs ayında 0,1 puan azalarak %8,4 seviyesinde gerçekleşti. Mayıs 2024 döneminde cari işlemler açığı 1,23 milyar dolara indi. Tüketici fiyat endeksi Haziran ayında yıllık %71,6 seviyesinde gerçekleşti. Tüketici güven endeksi ise Haziran ayında %2,7 oranında azalarak 78,3 oldu. Türkiye'nin imalat PMI değeri Haziran ayında 47,9 olarak gerçekleşti. Aynı dönemde yeni ihracat siparişleri endeksi 49,0 oldu. Haziran ayında politika faizi ise %50 seviyesinde sabit tutuldu.
Zorlu koşullara rağmen bu dönemde ihracatımızda sınırlı bir artış yaşandı. 2024 yılı Ocak-Haziran döneminde toplam ihracatımız, geçen yılın aynı dönemine göre %2,0 oranında artarak 125,5 milyara yükseldi. Bu dönemde ithalat, %8,5 oranında azalarak 168,7 milyar dolara düştü. Yılın ilk yarısında dış ticaret hacmi, %4,3 oranında azalarak 294,1 milyar dolara geriledi. İthalatın ihracatı karşılama oranı ise %74,4'e yükseldi. Son 12 aylık ihracat %2,5 artışla 257,8 milyar dolara ulaştı. Ocak-Haziran döneminde en fazla ihracat yaptığımız ülke grubu 53,1 milyar dolar ve %42,3 payla Avrupa Birliği oldu. En fazla ithalat yaptığımız ülke grubu ise 54,5 milyar dolar ve %32,3 payla yine Avrupa Birliği. Bu dönemde en fazla ihracat yaptığımız ülke 10,1 milyar ile Almanya. En fazla ithalat yaptığımız ülke listesinin başında ise 21,2 milyar dolar ile Çin yer alıyor. En fazla ihracat gerçekleştirdiğimiz sektörlerin başında 17,7 milyar dolar ile otomotiv endüstrisi geliyor. Kimyevi maddeler ve mamulleri 15,8 milyar dolar ihracat ile ikinci sırada. Hazır giyim ve konfeksiyon ise 8,7 milyar dolar ile en fazla ihracat gerçekleştirdiğimiz üçüncü sektör. İhracatımızın bu ivmede devam etmesi durumunda yıl sonu toplamının 264 ila 267 milyar dolar arasında gerçekleşmesi bekleniyor.
Yılın 3.çeyreği başta Amerika Merkez Bankası'nın (FED), faiz indirimlerini hızlandırdığı bir dönem oldu. Amerika Merkez Bankası (FED), 18 Aralık tarihinde politika faizini 25 baz puan indirdi. Böylece Fed yılın 3.faiz indirimini yapmış oldu. 2025'de Fed'in iki kez daha faiz indirimi yapacağını tahmin ediyorum. Ortadoğu'da İsrail-Hamas çatışması küresel jeopolitik gerilimin artmasına neden oldu. Küresel piyasalar jeopolitik gerilim fiyatlamasına girdi ve altının ons fiyatı 2.790 dolar seviyesine yükselerek tüm zamanların rekorunu test etmiş oldu. Yılın son çeyreği Donald Trump'ın tekrar seçilmesiyle daha hareketli bir piyasaya neden oldu.
Türkiye'nin gündemi enflasyondu. Yüksek enflasyon ve alım gücünün azalması ile beraber toplumun sosyal dokusunun bozulduğu bir ortam oluştu. Bir yandan Fed başta olmak üzere merkez bankaları faiz indirimlerini devam etti. Eylül ayı itiariyle hem merkez bankarını hem de yeniden başkanlığa seçilen Donald Trump'ın seçim meydanlarından verdiği mesajları takip ettik. Kripto para piyasasını övmesi ve seçim sonrası kripto paralar yaşanan set yükselişler küresel yatırımcılar için önemli bir gelişmeydi. Çünkü Türkiye'de 23 milyon civarında kripto para hesabı olduğunu göz önünde bulundurduğumuz da, kazanç sağlayan yatırımcılar arasında Türk yatırımcıların da bulunduğunu belirtmek isterim. Yılın ikinci yarısında Türk borsasının performansı iyi değildi. Yılın son haftalarında 9.750-10.000 puan aralığında oyalandığını gözlemliyoruz. Ancak pozitif görünüm devam ediyor. 2024'de Türkiye'de ekonomi yönetiminin belirlemiş olduğu yol haritası meyvelerini vermeye başlamıştı. Uluslararası Kredi Derecelendirme Kuruluşları Türkiye'nin kredi görünüm notlarını artırmaya başlamışlardı. Risk pirimi (CDS), 2020'den itibaren ilk kez 250 baz puanın altına gerilemiş, merkez bankasının rezervleri 160 milyar dolara yaklaşmıştı. Enflasyon yüzde 50'nin altına sarkmış, kur atakları yaşanmamıştı. Dolar kurunun içeride baskılandığını söyleyebilirim. Her ne kadar ekonomi yönetiminin rakamsal beklentileri karşılanmış olsa da hane halkının alım gücü artmamış, düşük enflasyon raflara, çarşı pazara ve sofraya yansımamıştı. İsrail-Hamas çatışmasında Türkiye dış politikada makas değiştirmişti. İsrail'le ticaret sonlanmıştı. Türkiye'de yaşayan sığınmacılar tekrar anavatanları Suriye'ye geri dönmeye başlamışlardı. Suriye'lilerin geri dönüşleri, Esed'in ülkeyi terk etmesi Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın başarısı olarak görüldü ve siyasi taraftaki kan kaybının önüne geçmiş oldu.
2025’DE NELER OLABİLİR?
Türkiye piyasalarındaki gelişmeleri dış politikadaki gelişmelerin belirleyeceğini düşünüyorum. 20 Ocak 2025'de resmi olarak görevi devir alacak olan Donald Trump ile olan ilişkiler, Ortadoğu'da yaşanan süreç daha etkili olabilir. Yani, dışsal faktörler 2025'de daha önemli olacak. Döviz kurlarında yukarı yönlü atakların yaşanması güçlü bir ihtimal. Ancak uluslararası piyasalarda dolar değer kazanırken Euro değer kaybediyor. Türkiye, dolar ile satın alan Euro ile satan bir ülke olduğundan bu taraf negatif yönde etkileyebilir. Diğer yandan yabancı sermayenin gücü etkili. Yabancı yatırımcıların 2025'de tekrar Türkiye piyasalarında kalması önemli. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) faiz indirimlerine başlamasını bekliyorum. Hükümetin kabine değişikliği, iç siyasette kısır tartışmalar artarsa erken seçim kararı alınma ihtimali olabilir. Borsa tarafında pozitif beklentim devam ediyor. Bist100 endeksinin yılın ilk çeyreğinde 12 bin puan seviyesine yükselmesini bekliyorum. 2025'in küresel piyasalar için yine zorlu bir yıl olmasını bekliyorum. Gelecek ile alakalı bir çok belirsizlikler var. Küresel ekonomiye dair öngörüler azalıyor. Her an herşey olabilir ve denklemler değişebilir. Avrupa ülkelerinde lider değişimleri, ABD'de borç ve mortgage krizi, Ortadoğu'da jeopolitik gerilşmler, ABD-Çin ticaret savaşları gibi bir çok önemli başlıklar sıralayabilirim. 2025'de para piyasalarında takip edeceğim bant aralıkları şöyle:
BIST 100 Endeksi: 11.800-12.000-15.000 puan
Dolar/TL Kuru = 40-45 lira bant aralığı
EUR/USD Paritesi = 1,02-1,12 aralığı
Ons Altın (XAG/USD) = 3.000-3.500 dolar aralığı
Ons Gümüş = 40-45 dolar aralığı
Ons Gümüş = 4.000-4.500 lira aralığı
Gram Gümüş = 45-50 lira aralığı
Bitcoin = 120.000-140.000 dolar aralığı
Piyasaları yakından takip etmek ve yapay zeka desteğiyle her zaman öncü adımlar atmak için InvestingPro şimdi size özel indirimli fiyatlarla! Bu fırsatı kaçırmamak için abone olun: http://investing-referral.com/islaminvpro