ANKARA, 21 Ocak (Reuters) - Türkiye'nin yönetim sistemini değiştirerek, cumhurbaşkanına güçlü yetkiler veren AKP'nin anayasa değişikliği teklifi TBMM Genel Kurulu'nda bugün sabaha karşı kabul edildi.
AKP'nin MHP ile uzlaşıyla hazırladığı teklif 10 Aralık'ta AKP'li 316 milletvekilinin imzasıyla TBMM'ye sunulmuş, komisyon çalışmalarının ardından TBMM Genel Kurulu'nda iki turlu görüşme ve oylamalarla ele alınmıştı.
İkinci tur görüşmelerde dün gece sona gelinerek, teklifin son yedi maddesi ve tümü bugün sabaha karşı oylanarak kabul edildi ve teklif yasalaşmış oldu.
Teklifin tümüne ilişkin yapılan oylamada anayasal gereklilik olan 330 oy aşıldı. Oylamaya 448 milletvekili katıldı, 339 kabul oyuna karşılık 142 ret, 5 boş ve 2 geçersiz oy kullanıldı.
Teklifin gerek komisyon gerekse Genel Kurul'da görüşmeleri sırasında CHP ile HDP sert bir tutumla düzenlemelere karşı çıkarak, bunun bir yönetim sistemi değil, "rejim değişikliği" olduğunu savundu. Görüşmelerde milletvekilleri arasında zaman zaman fiziki kavgalar da yaşandı.
İlk olarak onay için Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan'a gidecek olan düzenleme için Nisan ayının ilk haftalarında referandum düzenlenmesi planlanıyor.
DÜZENLEME NELER GETİRİYOR?
Genel Kurul görüşmeleri 9 Ocak'ta başlayan düzenleme ile milletvekili sayısı 550'den 600'e çıkarılırken, milletvekili seçilebilme yaşı 25'ten 18'e indiriliyor.
Genel seçimler dört değil, beş yılda bir yapılırken, bu kapsamda cumhurbaşkanı seçimleri beş yılda bir olacak ve seçmenler iki seçim için aynı gün sandığa gidecek. TBMM'nin bir sonraki seçimi ve cumhurbaşkanı seçimi aynı gün ve 3 Kasım 2019'da yapılacak. Yerel seçimler de 2019'un Mart ayında düzenlenecek.
"Devletin ve yürütmenin başı olarak" tanımlanan cumhurbaşkanı, 40 yaşını doldurmuş, yükseköğrenim yapmış, milletvekili seçilme yeterliliğine sahip, Türk vatandaşları arasından, doğrudan halk tarafından seçilecek.
Genel oyla yapılacak cumhurbaşkanı seçiminde, geçerli oyların salt çoğunluğunu alan aday seçilecek. İlk oylamada bu çoğunluk sağlanamazsa, bu oylamayı izleyen ikinci Pazar günü ikinci oylama yapılacak. Bu oylamaya, ilk oylamada en çok oy alan iki aday katılacak ve geçerli oyların çoğunluğunu alan aday cumhurbaşkanı seçilecek.
100,000 seçmen istedikleri bir kişiyi aday gösterebilecek.
Cumhurbaşkanı seçilen milletvekilinin TBMM üyeliği sona ererken, cumhurbaşkanının görev süresi beş yıl olacak ve bir kişi en fazla iki kez cumhurbaşkanı seçilebilecek.
Cumhurbaşkanı, cumhurbaşkanı yardımcıları ile bakanları atayacak ve görevlerine son verecek. Ayrıca cumhurbaşkanı üst düzey kamu yöneticilerini atayacak ya da görevlerine son verecek.
Yürütme yetkisine ilişkin konularda cumhurbaşkanlığı kararnamesi çıkarabilecek olan cumhurbaşkanı temel hak ve hürriyetler ile siyasi hak ve hürriyetler alanlarında, anayasada kanunla düzenlenmesi öngörülen konularda ise bunu yapamayacak.
Kanunlarda, kararname konusu ile aynı konuda farklı hüküm bulunması halinde kanun uygulanacak. TBMM'nin aynı konuda kanun çıkarması durumunda ise Cumhurbaşkanlığı kararnamesi hükümsüz hale gelecek.
Cumhurbaşkanı, kanunların uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartıyla yönetmelikler de çıkarabilecek.
TBMM adına, TSK'nın başkomutanlığını temsil edecek olan cumhurbaşkanı, TSK'nın kullanılmasına karar verebilecek.
CUMHURBAŞKANINA OHAL YETKİSİ
Düzenlemenin "olağanüstü hal yönetimi" başlıklı maddesiyle cumhurbaşkanına OHAL ilan etme yetkisi de tanınıyor.
Bu çerçevede cumhurbaşkanı, "tabii afet, tehlikeli salgın hastalıklar veya ağır ekonomik bunalım hallerinin yanı sıra savaş, savaşı gerektirecek bir durumun baş göstermesi, seferberlik, ayaklanma, vatan veya Cumhuriyete karşı kuvvetli ve eylemli bir kalkışmanın, ülkenin ve milletin bölünmezliğini içten veya dıştan tehlikeye düşüren şiddet hareketlerinin yaygınlaşması, anayasal düzeni veya temel hak ve hürriyetleri ortadan kaldırmaya yönelik yaygın şiddet hareketlerinin ortaya çıkması, şiddet olayları nedeniyle kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması hallerinde" yurdun tamamında veya bir bölgesinde OHAL ilan edebilecek.
OHAL süresi altı ayı geçmeyecek ve ilanı kararının verildiği gün Resmi Gazete'de yayımlanarak, aynı gün TBMM'nin onayına sunulacak.
TBMM, gerekli gördüğü takdirde OHAL süresini kısaltabilecek, uzatabilecek veya olağanüstü hali kaldırabilecek. Cumhurbaşkanının talebiyle Meclis her defasında dört ayı geçmemek üzere süreyi uzatabilecek, savaş hallerinde bu dört aylık süre aranmayacak.
CUMHURBAŞKANININ CEZAİ SORUMLULUĞU
Düzenleme ile cumhurbaşkanı hakkında bir suç işlediği iddiasıyla TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğunun vereceği önergeyle soruşturma açılması istenebilecek. Meclis, soruşturma açılmasına ise üye tam sayısının beşte üçünün gizli oyuyla karar verebilecek.
Soruşturma açılmasına karar verilmesi durumunda bütün siyasi partilerden 15 kişilik bir komisyon oluşturulacak. Komisyon raporuna göre TBMM, üye tam sayısının üçte ikisinin gizil oyuyla cumhurbaşkanını Yüce Divan'a sevk edebilecek.
Hakkında soruşturma açılmasına karar verilen cumhurbaşkanı seçim kararı alamayacak.
Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra kendisine milletvekili seçilme yeterliliği olanlar arasından bir veya daha fazla yardımcı atayabilecek. Cumhurbaşkanının hastalık veya yurtdışı çıkma gibi nedenlerle geçici olarak görevinden ayrılması durumunda yardımcısı cumhurbaşkanına vekalet edecek ve onun yetkilerini kullanabilecek.
Bu arada, cumhurbaşkanı yardımcısı veya bakan olarak atananların TBMM üyelikleri sona erecek.
CUMHURBAŞKANI MECLİSİ FESHEDEBİLECEK
Düzenlemenin 11. maddesi ile TBMM ve cumhurbaşkanının birbirlerini fesih şartlarına yer veriliyor.
Bu çerçevede TBMM, seçimlerin yenilenmesine ancak 360 milletvekilinin imzası ile karar verebilirken, cumhurbaşkanının seçimlerin yenilenmesini istemesi durumunda önünde bir engel bulunmuyor.
Düzenlemeyle cumhurbaşkanının partisiyle ilişiği kesilmeyecek, cumhurbaşkanı partisinin genel başkanı da olabilecek.
Bütçe kanun teklifi verme görev ve yetkisinin cumhurbaşkanına verildiği yasaya göre cumhurbaşkanı bütçe kanun teklifini mali yılbaşından en az 75 gün önce TBMM'ye sunacak. Cumhurbaşkanının geçici bütçe yapma yetkisi de olacak.
TBMM'NİN GÖREV VE YETKİLERİ
TBMM'nin görev ve yetkileri de yeniden düzenlenerek, bu çerçevede meclis; "kanun koymak, değiştirmek ve kaldırmak, bütçe ve kesin hesap kanun tekliflerini görüşmek ve kabul etmek, para basılmasına ve savaş ilanına karar vermek, milletlerarası antlaşmaların onaylanmasını uygun bulmak, TBMM üye tam sayısının 5'te 3 çoğunluğunun kararı ile genel ve özel af ilanına karar vermek, anayasanın diğer maddelerinde öngörülen yetkileri kullanmak ve görevleri yerine getirmekle" yetkili kılınıyor.
TBMM, "Meclis Araştırması, Genel Görüşme, Meclis Soruşturması ve Yazılı Soru" yollarıyla bilgi edinme ve denetleme yetkisini kullanırken, şimdi kullanılan gensoru yöntemi denetleme yetkisinden çıkarılıyor.
YÜKSEK YARGI DÜZENLEMELERİ
AKP'nin cumhurbaşkanlığı sistemi adı altında getirdiği düzenleme ile yüksek yargı alanında da değişikliğe gidiliyor.
Hakimler ve Savcılar Yüksek Kurulu'nun ismi, "Hakimler ve Savcılar Kurulu" olurken, üye sayısı 13'e çıkarılıyor. Bu kapsamda Adalet Bakanlığı müsteşarının tabii üye sayılacağı HSK'nın dört üyesini cumhurbaşkanı, yedi üyesini ise Meclis seçecek.
Anayasa Mahkemesi'nin üye sayısının 17'den 15'e düşürüldüğü düzenlemeye göre disiplin mahkemeleri dışında askeri mahkemeler de kurulamayacak.