Tulay Karadeniz
ANKARA, 15 Şubat (Reuters) - Türkiye, Rusya ve İran liderlerinin katılımıyla yapılan Soçi zirvesinde Ankara Suriye'nin kuzeyinde bir güvenli bölge kurulması konusunda aradığı desteği bulamazken; analistler İdlib'deki radikal örgütlere yönelik bir askeri operasyon ve Şam yönetimi ile temas kurulmasına vurgu yapan İran ve Rusya'nın bu yöndeki baskılarını artırabileceğini belirtiyorlar.
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan, dün Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ile Rusya'nın Soçi kentinde Suriye'deki gelişmelerin ele alındığı zirvede biraraya geldi.
Zirvede ve sonrasında düzenlenen basın toplantısında ise ABD'nin Suriye'den çekilme süreci ve olası bir güvenli bölge, İdlib'deki radikal örgütler konusunda atılacak adımlar ve Suriye rejimi ile temas konularında verilen mesajlar ön plana çıktı.
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan Suriye krizine çözüm umutlarının daha önce hiç bu kadar filizlenmediğini belirtirken, Türkiye'nin güneyinde bir terör koridoru kurulmasına müsaade edilmeyeceğine ve İdlib'teki ateşkesin korunmasına vurgu yaptı. Ancak Erdoğan'ın en dikkat çekici mesajlarından biri "Adana mutabakatı çerçevesi içinde geleceğimizi buna göre yorumladığımızı ifade etmek istiyorum" oldu.
Putin "Suriye'nin İdlib vilayetinde militanların varlığına müsamaha göstermemeliyiz" derken terörle mücadele konusunda Adana mutabakatına vurgu yaparak "Bu konuda Türkiye ve Suriye arasındaki ilgili anlaşma temel olabilir" dedi.
Ruhani'nin de "Türkiye hükümetinin Suriye konusunda müsterih olması lazım. Biz Suriye'nin komşu ülkeleriyle kardeşçe ve dostça ilişkiler kurmasını istiyoruz... Hepimizin Suriye'nin toprak bütünlüğüne dikkat etmemiz gerekir" ifadeleri dikkat çekiciydi.
GÜVENLİ BÖLGE
Zirvede Erdoğan ABD'nin çekilme süreci sonrasında gündeme gelmesi olası güvenli bölge konusunda Rusya ve İran'la eşgüdüm içinde hareket etmek istediklerini belirtti.
Rusya Dışişleri Bakanlığı Sözcüsü Maria Zakharova ise daha zirve başlamadan Ankara'nın Suriye sınırları içinde güvenli bölge oluşturmak için Şam'ın onayına ihtiyacı olacağını söylerken, Putin ve Ruhani zirvede çekilme sürecine dair henüz netlik olmadığına dikkat çekti. Başkanı Sinan Ülgen "İran ve Rusya'dan gelen güvenli bölge mesajları Türkiye'nin orada rahat hareket edemeyeceğinin bir göstergesini oluşturuyor. İran tarafı kategorik olarak karşı gibi gözüküyor. Rusya da Türkiye Suriye ile bir diyalog kurarsa Türkiye'nin dile getirdiği genişlikte bir güvenli bölge olmasa bile daha sınırlı; işte 3-5 km derinlikte bir bölgeye yeşil ışık yakacağının sinyalini veriyor ama bu da şartlı bir sinyal" dedi.
TÜRKİYE'YE ŞAM İLE TEMAS VE İDLİB OPERASYONU İÇİN BASKILAR ARTIYOR
Zİrvede Putin ve Ruhani'nin verdiği mesajlara dikkat çeken Sinan Ülgen "Rusya'nın daha öncede dile getirdiği ama bu zirvede daha net olan bir mesaj var. O da Türkiye ile Suriye rejimi arasında bir diyaloğu zorlamak istiyor. Moskova daha önce de rejimi destekliyordu ama doğrudan Türkiye üzerinde böyle bir baskı yapmıyordu. Şimdi ABD'nin çekilmesinin de yarattığı ortamda böyle bir baskıya başladı ve bu baskının da dozunu artırıyor" dedi ve Ankara'nın bu baskıya ilişkin tutumunu şu sözlerle anlattı:
"Erdoğan'ın da Adana mutabakatını tekrar dile getirmesi Türk kamuoyunu Suriye rejimi ile daha yüksek düzeyde bir temasa hazırlıyor sinyaliydi kanaatimce...Daha önceki bir açıklamada alt seviyelerde birtakım görüşmelerin yürütüldüğü söylenmişti ama bunun Ankara tarafından da en azından kısmen benimsenmiş olması Suriye ile diyalogun ciddi anlamda değerlendirildiğini hatta bu sefer daha üst perdeden de bu diyalogun yapılabileceğini söylüyor".
Türkiye ve Suriye arasında 1998'de imzalanan Adana mutabakatı terörle mücadele konusunda işbirliğini ve Suriye topraklarının Türkiye'ye karşı terör örgütlerince kullanılmaması için alınacak önlemleri içeriyordu. Bu anlaşma 2010'da iki ülke arasında imzalanan "Terör ve Terör Örgütlerine Karşı Ortak İşbirliği Anlaşması" ile daha da geliştirilmişti.
Bu mutabakat, ilk kez Erdoğan ve Putin arasında Ocak ayında Moskova'da yapılan ikili zirvede Rusya lideri tarafından "Türkiye'nin güney sınırlarındaki güvenliği açısından bir altyapı" olarak gündeme getirildi. Anlaşmanın taraflarının Ankara ve Şam olması Rusya'nın iki ülke arasında doğrudan temas kurulması gerektiğine işaret ettiği şeklinde yorumlandı.
German Marshall Fund Türkiye analisti Özgür Ünlühisarcıklı da "Erdoğan'ın Adana mutabakatına tekrar vurgu yapması Türkiye'nin ABD'nin çekilmesinden sonra tüm seçenekleri açık tutma isteğini gösteriyor. ABD'nin çekilme sürecinde Türkiye tabii opsiyonlarını açık tutmak ve Rusya, İran ve artık adını da koyalım Şam ile işbirliği yapmasını imkansız kılmak istemiyor. Bu gerçekçi de bir yaklaşım çünkü ABD'nin çekilmesinin ardından Türkiye büyük ölçüde orada Rusya ile başbaşa kalacak" dedi.
İDLİB'E BİR ASKERİ OPERASYON MU YAPILACAK?
Soçi zirvesinde Putin ve Ruhani'nin İdlib'deki duruma vurgu yaparak burada radikal örgütlere müsamaha gösterilmeyeceği yönündeki açıklamaları analistlerce Ankara'nın gelinen süreçte İdlib'e sınırlı da olsa bir askeri operasyon düzenlemeye mecbur kalabileceği şeklinde yorumlanıyor.
Orsam Suriye analisti Oytun Orhan, "Bir askeri operasyonun artık kaçınılmaz olduğu konusunda Türkiye üzerindeki baskıyı artırdıklarını gördük... Türkiye ise kapsamlı bir operasyonun bir insani krize yol açacağı, bunun Türkiye ve Avrupa güvenliği için büyük sıkıntılar yaratabileceğini vurguluyor...Benim kanaatim, İdlib konusunda Rusya ve İran'ın kaygılarını giderecek sınırlı bir operasyon konusunda bir koordinasyon sağlanması Türkiye ile. Bunun karşılığında da Türkiye'nin kırmızı çizgisi olan bu güvenli bölge meselesi ya da YPG ile mücadele konusunda Türkiye'ye alan açılması" dedi.
Türkiye ve Rusya geçen Eylül'de İdlib'te kurulan çatışmasızlık bölgesinin ağır silahlardan ve radikal örgütlerden temizlenmesine ilişkin mutabakata varmışlardı. Ancak son haftalarda radikal Heyet Tahrir el Şam (HTŞ) adlı örgütün bu bölgenin büyük bölümünde kontrolü ele geçirmesi Ankara'ya "askeri operasyon" baskılarını artırdı.
Ülgen de "Türkiye'ye İran ve Rusya tarafından artık bölgeye kendi kuvvetlerinin öncü rol oynayacağı bir süpürme harekatı yapması yönündeki baskı çok artmış durumda. Türkiye bundan bugüne kadar haklı nedenlerle imtina etmişti ama bundan sonraki süreçte başka türlü sonuç alınamayacağına dair bir kanaat oluşmuş durumda" derken, Ünlühisarcıklı olası bir İdlib operasyonuna ilişkin şunları söyledi:
"Türkiye'nin önündeki seçenekler aslında sınırlı. HTŞ'yi konuşarak, tehdit ederek ikna edemeyeceği görülmüş durumda...Bundan sonra güç kullanılması gündemde. Bu gücü Türkiye mi kullanacak, HTŞ ile çatışmaya girecek yoksa Rusya desteği ile rejim mi yapacak bu henüz belli değil. Zamanlaması da belli değil ama buraya doğru bir gidişat var. Ve artık belli oldu ki Türkiye'nin vekalet savaşı ile başarıya ulaşacağı bir nokta değil burası. "