CENEVRE/BRÜKSEL, 29 Temmuz (Reuters) - Dünya Ticaret Örgütü'nün (WTO) Ağustos sonunda görevi bırakacak olan başkanı Robert Azevedo'nun yerini almak için Meksika'dan Moldova'ya kadar sekiz farklı ülkeden aday bulunuyor. Peki bir sonraki WTO başkanı nasıl seçiliyor ve örgütün başına geçince hangi sorunları çözmesi gerekecek.
SORUNLAR
Bir sonraki başkanın yeni uluslararası ticaret görüşmelerine aracılık etmesi gerekecek, ancak bunu ABD ile Çin arasındaki gerilimin arttığı, COVID-19 salgını nedeniyle korumacı ticaret politikalarının güçlendiği ve ticaret politikalarında reforma gidilmesi gereken bir dönemde yapıyor olacak.
WTO'yu "arızalı" ve "korkunç" olarak niteleyen ABD Başkanı Donald Trump'ın güttüğü "Önce Amerika" politikası küresel ticaret düzenini altüst ettiği gibi örgüt için varoluşsal bir tehdit oluşturuyor.
Washington, ticaret anlaşmazlıklarını çözmekle görevli WTO'nun temyiz organına hakim atamalarını engelledi. Temyiz organı şu anda karar alması için yeter sayıda hâkime sahip değil.
BAŞKAN NASIL SEÇİLİYOR
Adaylara kampanyalarını yürütmek için 7 Eylül'e kadar iki ay süre verildi. Normalde bu takvim çeşitli başkentlere ziyaretleri kapsıyordu, ancak COVID-19 salgını nedeniyle görüşmelerin büyük kısmı sanal ortamda yapılıyor.
Bir sonraki aşamada aday sayısı büyük olasılıkla önce beşe, sonra da nihai karar alınmadan önce ikiye indirilecek.
WTO'da kararların 164 ülke arasında oybirliği ile alınması gerekiyor. Önde gelen komisyonlara başkanlık eden üç WTO elçisi, hangi adayların en geniş desteğe sahip olduğunu belirlemeye çalışarak sürece liderlik edecek.
İki ay sürmesi beklenen bu süreçte üyeler tercihlerini bu "üçlü"ye, aralarında sıralama yapmadan ve veto kullanmadan tercih ettikleri adayları bildirecek.
Uzlaşmaya varılamaması halinde, bir sonraki başkanın seçilmesi için son çare olarak oylamaya başvurulacak.
Bu süreç her zaman pürüzsüz ilerlemiyor. 1999'da WTO üyeleri, Yeni Zelanda eski başbakanı Mike Moore ve Taylandlı Supachai Panitchpakdi arasında bölündü ve sonunda her bir adaya dört yıldan üç yıla düşürülen bir görev süresi verilerek uzlaşmaya varıldı.
Azevedo'nun görev süresi yerine gelecek aday göreve başlamadan önce sona ereceğinden üyeler ayrıca seçim sonuçlanana kadar Azevedo'nun dört yardımcısından birini geçici başkan olarak belirlemek zorunda.
SERT GÜÇTEN ZİYADE YUMUŞAK GÜÇ
1995 yılında WTO'yu kuran Marakeş Anlaşması, başkanlık pozisyonunun ayrıntılı bir tanımını yapmıyor. Ancak başkanın sorumluluklarının "sadece uluslararası seviyede" olması gerektiğini belirtiyor.
Yeni başkanın dört yeni yardımcı belirlemesi, bütçe teklifi sunması ve balıkçılık sübvansiyonları gibi çok uluslu anlaşmaları denetleyen ticaret müzakereleri komisyonuna başkanlık etmesi gerekecek.
WTO başkanı, tarafların anlaşamaması gibi arabuluculuk gerektiren çok nadir durumlarda müzakerelere müdahil olma yetkisine sahip. Böyle durumlarda ise kendisinin bizzat arabulucu olmasından ziyade hakem panellerine temsilciler atayarak ticaret anlaşmazlıklarına da müdahale etmesi tercih ediliyor.
Bunlar dışında WTO başkanının küresel ticaret politikasını şekillendirmesi beklenmiyor, ancak tarafsız bir arabulucu olarak hareket etmesi, kısmen bir yönetici, kısmen de uzlaştırıcı olması isteniyor.
(Haberi bildiren Emma Farge and Philip Blenkinsop; Haberi çeviren Zeynep Berkem; Redaksiyon Can Sezer)