TEPAV'ın Covid-19'un birinci dalgasında istihdam gelişmeleri raporu yayınlandı.
Küresel ölçekte yaşamımızı tehdit altına alan COVID-19 pandemi koşulları, ülkemizde de yılbaşından itibaren etkili olmaktadır. Salgının kontrol altına alınmasına yönelik önlemler, 10 Mart 2020 itibarıyla Türkiye'de ilk pozitif vakanın tespitiyle ülke geneline yayılmış ve sıkılaştırılmıştır. Bu kapsamda, iş yerleri ve okullar kapatılmış, seyahatler yasaklanmış, toplu etkinlikler iptal edilmiş ve Mayıs ayı sonuna kadar çeşitli aralıklarla ve çeşitli yaş grupları odaklı sokağa çıkma yasakları getirilmiştir. Haziran ayı başında ise önlemler büyük ölçüde kaldırılmış, sosyal mesafenin korunması ve maske takılması şartları altında vatandaşların kontrollü bir şekilde normal hayatlarına dönmeleri sağlanmıştır.
Bu dönemde, okullar ve üniversiteler çoğunlukla uzaktan eğitim vermeye devam ederken, işyerlerinde ofisler kademeli olarak açılmıştır.
İnsan sağlığını koruyucu ülke çapında alınan söz konusu tedbirler, ekonomik aktivite üzerinde arz ve talep yönlü baskılar yaratmış, üretim ve istihdam önemli ölçüde daralmıştır. Gündemde olan önemli bir tartışma, önlemlerin kaldırılmasıyla üretimde 2020 yılı üçüncü çeyreği itibarıyla hızlı bir toparlanma gözlenirken istihdamda benzer iyileşmenin gerçekleşmemesidir. Bu gözlem, istihdam kayıplarını önlemeye yönelik hala geçerli olan tedbirler de göz önüne alındığında daha da çarpıcı olmakta ve geleceğe yönelik kaygıları artırmaktadır.
İlgili tartışmalardan hareketle, bu notta, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve Türkiye İş Kurumu (İŞKUR)'nun verileri kullanılarak COVID-19 salgınının kayıtlı istihdam üzerindeki etkileri çalışan sınıfı, sektörler ve iller bazında analiz edilmekte ve tedbirlerin kaldırılması sonrası beklenen toparlanma eğilimine yönelik çıkarımlarda bulunulmaktadır. En fazla etkilenen grup ücretli çalışanlardır. Türkiye'de ilk vakanın tespiti ile birlikte önleyici tedbirlerin alındığı ve aşamalı olarak sıkılaştırıldığı Nisan ayından sonra salgının istihdam üzerindeki olumsuz etkileri hissedilmeye başlanmış ve Mayıs ayında toplam istihdamdaki daralma dip noktasına ulaşmıştır.
Toplu veriler ilgili daralmanın iki ay sürdüğünü, Haziran ayında tedbirlerin gevşetilmesiyle toparlanma eğiliminin başladığını göstermektedir. Ancak, çalışan sınıfına göre bakıldığında, gelişmeler farklılaşmaktadır. Kayıtlı istihdamın yüzde 70'inden fazlasını oluşturan 4/a sigortalı ücretli çalışanlar en fazla etkilenen grup olurken, 4/b esnaf ve çiftçi grubunda daha sınırlı bir etki gözlenmiş, 4/c kapsamındaki kamu çalışanları ise pandemiden etkilenmemiştir.
Çiftçi grubunda 2019 yılı ikinci yarısından itibaren gözlemlenen düşüş salgınla birlikte derinleşirken, esnaf sayılarındaki artış sürmektedir. 4/b sigortalı esnaf-çiftçi sayıları Nisan ayında yüzde 0,8 artmış, Mayıs ayında ise yüzde 1,2 gerilemiş ve salgının genel etkisine
kıyasla sınırlı bir etki gözlenmiştir. Ancak, alt gruplarda önemli farklılıklar mevcuttur. Tarım sektöründe faaliyet gösteren kayıtlı çiftçi sayısı Nisan ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 10,9 daralmıştır ve söz konusu daralma Eskişehir dışında tüm illerde izlenmiştir. Çiftçi grubunda gözlenen bu olumsuz gidişatın uzun süredir hakim olduğu not edilmelidir. Diğer taraftan, esnaf sayısında yıl genelinde gözlenen artışlar hız kesmiştir, Nisan ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 4,6 artış görülürken, artış oranı Mayıs ayında yüzde 2,9, Haziran ayında ise yüzde 2,3'e gerilemiştir.
Kamu istihdamında sabit seyir korunmuştur ancak, bazı iller olumsuz ayrışmaktadır. Türkiye genelinde kamu istihdamının Ocak-Ağustos 2020 dönemindeki artışı yıllık bazda yüzde 1,6 - 2,6 arasında değişmektedir. Bu olumlu görünüm, iller detayında bakıldığında bazı iller için bozulmaktadır. Nisan ayında bir önceki yılın aynı ayına kıyasla 64 ilde istihdam artışı gözlenirken, 17 ilde daralma yaşanmıştır. Kamu çalışan sayısı en fazla (yüzde 14,2) Karabük'te azalmıştır. Karabük'ü, sırasıyla, Yozgat, Niğde, Aksaray ve Kırşehir illeri takip etmektedir. Bu eğilim ilgili illerde Ağustos ayına kadar devam etmiştir.
Nisan ve Mayıs aylarındaki daralma sektörlerin geneline yayılmıştır. Pandemiye yönelik önleyici tedbirlerin istihdama negatif etkisi 22 alt sektörün hemen hemen tamamında gözlenmektedir. 2020 yılı Nisan ayı itibarıyla yıllık değişimlere bakıldığında, başta konaklama, yiyecek ve içecek hizmeti faaliyeti olmak üzere turizm ve yurt içi hizmet sektörlerinin olumsuz etkilendiği gözlenmektedir. Yine inşaat ve imalat sektörleri de yılın en kötü dönemini yaşamıştır. Hizmetçi, bekçi, şoför gibi ev içi çalışan personeli içeren hanehalklarının işverenler olarak faaliyeti sektöründe de istihdam yaklaşık yüzde 40 gerileyerek en fazla daralan sektör olmuştur.5 Bu süreçte sağlık çalışanlarına olan ihtiyacın artmasıyla insan sağlığı ve sosyal hizmetler faaliyeti sektörü istihdamı hızlı artan tek sektördür. Yılın ikinci yarısında istihdamda genel bir toparlanma eğilimden bahsetmek mümkündür.
Konaklama sektörü istihdamı yüzde 30'un üzerinde daralmıştır ve toparlanma sınırlıdır. Pandemiyle birlikte restoranların sadece gel-al ve paket servisi vermeleri, seyahatlerin kısıtlanması ve sokağa çıkma yasaklarının uygulanması konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyeti sektörünün istihdamında Nisan 2020'de yıllık yüzde 16,4 daralmaya neden olmuştur. Alt sektörler itibarıyla incelendiğinde, çalışan sayılarının konaklama sektöründe yüzde 33,4, yiyecek ve içecek hizmeti faaliyeti sektöründe ise yüzde 7,3 gerilediği görülmektedir. Haziran ayı sonrasında yiyecek ve içecek sektörü salgın öncesi düzeylerini yakalarken, konaklamada bu ivme gerçekleşememiştir. Seyahat sektörü ile ilgili olarak da, idari ve destek hizmeti faaliyetleri alt sektörü olan seyahat acentası ve tur operatörleri faaliyetleri sektöründeki yüzde 15,3 azalış dikkat çekmektedir.
Kültür, sanat, eğlence, dinlence ve spor sektöründe istihdam kayıpları devam etmektedir. Tedbirler dâhilinde sinema, tiyatro, müze ve spor salonlarının kapatılmasıyla sektör genelinde çalışan sayısı yüzde 8,3 azalmıştır. İşyerleri ayrımında bakıldığında istihdam, kütüphane, arşiv ve müzeler sektöründe yüzde 19,4, kumar ve müşterek bahis faaliyetleri sektöründe yüzde 17,1, spor, eğlence ve dinlence sektöründe yüzde 7,6 ve yaratıcı sanatlar ve eğlence faaliyetleri sektöründe ise yüzde 3 azalmıştır. Haziran ve Temmuz aylarında ilgili mekânlar açılsa da toparlanmanın gerçekleşmediği görülmektedir.
Posta ve kurye faaliyetleri salgın döneminde önem kazanan sektör olmuştur.
Restoranların paket servis yapması, mağazaların kapalı olması ve online alışverişlerin yoğunlaşması posta ve kurye faaliyetlerine olan talebi önemli ölçüde arttırmıştır. Nitekim Nisan 2020'de bu sektörde çalışan sayısı yüzde 16 artmış ve ulaştırma ve depolama faaliyetinin artışında belirleyici alt sektör olmuştur. Sektördeki istihdam artışı devam etmektedir (Şekil 7). Salgının sürmesi taşımacılık sektörünü olumsuz etkilemektedir. Nisan 2020'de çalışan sayısında yıllık değişimlere bakıldığında, suyolu taşımacılığındaki daralma yüzde 9,8'dir. Havayolu taşımacılığı sektöründeki gerileme Mayıs ayından itibaren görülmeye başlamış ve ilerleyen aylarda da etkisini korumuştur. Havayolu kara taşımacılığı ve boru hattı taşımacılık sektöründe de belirgin bir etki gözlenmemiştir. Söz konusu gelişmeler, seyahat yasakları kalksa da, salgın tam kontrol altına alınmadıkça taşımacılık sektöründeki istihdamın pandemi öncesi seviyelerine ulaşamayacağını düşündürtmektedir.
İmalat sektöründe istihdam hız kesmiştir. Salgın tedbirlerinin sıkılaştırıldığı ve üretimin enfazla etkilendiği Nisan ve Mayıs aylarında, imalat sektöründe süregelen istihdam artışları gerilemiş ve yıllık bazda, sırasıyla, yüzde 2,4 ve 2,9 düzeyinde gerçekleşmiştir. 24 alt sektör detayında bakıldığında, söz konusu etkinin genele yayılmadığı görülmektedir. Bu dönemde, metalik olmayan ürünler, kayıtlı medya basılması ve çoğaltılması, makine ekipmanların kurulumu ve onarımı ile içecek imalatı daralan sektörler olmuş, diğer 21 alt sektörde artış hızları düşmüştür. Eczacılık ve eczacılığa ilişkin malzemelerin imalatı pandemi döneminde pozitif ayrışan tek sektör olmuştur. İmalat sektörlerinin istihdamının Haziran ayından itibaren toparlanmaya başladığı, Ağustos ayında da pandemi öncesi düzeylerine ulaştığı görülmektedir.
COVID-19 salgını tüm illerde çalışan sayısında düşüşe neden olmuştur. Ülke genelinde Mayıs ayında bir önceki yılın aynı ayına göre düşüş devam ederken, tedbirlerin tedricen kaldırıldığı Haziran ayı ve sonrasında illerdeki çalışan sayısında geçen senenin aynı dönemine göre düşüş eğilimi azalmış ya da çalışan sayısında artış yaşanmıştır.
Doğu Anadolu, Doğu Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde istihdam kayıpları yüksektir. İl bazında çalışan sayılarına bakıldığında, Ardahan, Artvin ve Bayburt'taki istihdam kayıpları önemli boyutlardadır. Benzer şekilde turizm sektöründeki kötü gidişata paralel olarak Antalya ve Muğla'da çalışan sayılarında yüzde 20'ler düzeyinde daralmalar yaşanmıştır. Bölge olarak dikkat çeken diğer iller Tunceli, Bingöl ve Erzincan'dır ve istihdam kayıpları yüzde 10'ları aşmıştır. Söz konusu dağılım turizm, ticaret/perakende ve üretim/ imalat kaynaklı sektörlerin illerdeki istihdamı olumsuz etkilediğini göstermektedir. Turizm sektörüne bağlı illerde pandemi kaynaklı negatif ayrışma devam etmektedir.
KOBİ'ler salgına hazırlıksız yakalanmıştır. İşletmeleri ölçeklerine göre değerlendirdiğimizde, geçmişe dönük önemli bir ayrışma dikkat çekmektedir. Büyük ölçekli firmaların çalışan sayılarında 2019 yılı boyunca artışlar devam etmiş, Mart-Nisan 2020 döneminde pandemi nedeniyle söz konusu pozitif eğilim kesintiye uğramıştır. Tedbirlerin kalkmasıyla bu gruptaki istihdam kayıplarının büyük ölçüde telafi edildiği gözlenmektedir. Diğer taraftan, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde (KOBİ) 2019 yılı son çeyreğine kadar olumsuz koşullar hâkimdir ve toparlanma süreci tamamlanmadan salgın etkileri baş göstermiştir. Veriler, Nisan ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre çalışan sayısının KOBİ'lerde yüzde 2,5, büyük ölçekli işletmelerde yüzde 3,4 azaldığını, Ağustos 2020'de ise yıllık değişimlerin büyük ölçekli işletmelerde yüzde 4,5, KOBİ'lerde de yüzde 4,4 artış yönünde olduğunu göstermektedir.
KOBİ yoğunluklu iller salgından daha fazla etkilenmiştir. Büyük ölçekli işletmelerin payının daha düşük olduğu illerde, çalışan sayısı daha fazla azalış göstermiştir. Nitekim çalışan sayısının en fazla azaldığı Ardahan, Antalya, Bayburt, Muğla, Artvin ve Kilis illerinde büyük ölçekli işyerlerinin payının daha düşük olduğu görülmektedir.
Kadın istihdamındaki toparlanma daha geç ve sınırlıdır. Cinsiyet ayrımında dağılımlar, 2020 yılı Nisan ve Mayıs aylarında kadın ve erkek istihdamında geçen yılın aynı dönemine göre yaklaşık yüzde 3 dolayında düşüşler gerçekleştiğini göstermektedir. Mayıs ayında etkiler kadın istihdamında derinleşirken, toparlanma da bu grupta daha gecikmeli gerçekleşmiştir.
Pandemi etkilerinin yoğun olduğu hizmet sektörlerinde ve illerde çalışan kadınlar süreçten en olumsuz etkilenen grup olmuştur. Kadın istihdamına sektör detayında bakıldığında, Nisan 2020'de geçen yılın aynı dönemine kadın istihdamı en hızlı azalan sektörlerin hanehalklarının işverenler olarak faaliyetleri, konaklama ve yiyecek hizmeti faaliyetleri ve idari ve destek hizmet faaliyetleri sektörleri olduğu görülmektedir. İller detayında ise, yine bu sektörlerin hâkim olduğu iller öne çıkmaktadır. Kısıtlamaların kaldırılmasıyla kadın istihdamında kısmi toparlanma gerçekleşmiştir, Ağustos 2020'de kadın istihdamı geçen yılın aynı dönemine göre 16 ilde azalırken, 65 ilde artmıştır.
Kayıtlı istihdamda olan dört kişiden biri kısa çalışma ödeneğinden faydalanmıştır.
Mevcut işsizlik ödemelerinin yanı sıra, Sosyal Koruma Kalkanı kapsamında 26 Mart 2020 tarihi itibarıyla kısa çalışma ödeneği uygulaması başlatılmıştır. Bu çerçevede, işyerinde faaliyetin tamamen veya kısmen en az dört hafta süreyle durdurulması hallerinde, üç ayı aşmamak üzere sigortalılara çalışmadıkları dönem için gelir desteği sağlanmaktadır. Mart ve Nisan aylarında işsizlik ödeneğine başvuran sayıları yüksek düzeylerdeyken (Mart 2020'de yüzde 52,2, Nisan 2020'de yüzde 117,4), kısa çalışma ödeneği uygulamasının devreye girmesiyle başvurular azalmıştır. Kısa çalışma ödeneği uygulamasından yararlanan kişi sayısı ise Mart-Ekim 2020 döneminde 3,6 milyona ulaşmış, toplam ödenek de 21,8 milyar TL tutarında gerçekleşmiştir.
Gelecek dönem istihdam beklentileri olumsuzdur. Kayıtlı istihdam verileri, COVID-19 salgınının tüm sektörlerde ve illerde etkili olduğunu, başta hizmet sektörleri olmak üzere etkilerin sürdüğünü göstermektedir. Sanayinin gelişmiş olduğu bölgelerde ve büyük ölçekli firmalarda etkilenme şiddeti azalırken, Akdeniz, Doğu Anadolu ve Doğu Karadeniz bölgelerinde ve KOBİ'lerde artmaktadır. Kadın istihdamı da süreçten daha olumsuz etkilenmiştir. Diğer taraftan, sigortalı çalışanların önemli bir kesimi kısa çalışma ödeneğinden yararlanmıştır. İlgili uygulamanın yılsonuna kadar geçerli olması ve pandemide ikinci dalga nedeniyle sosyal hayatı kısıtlayıcı tedbirlerin tekrar gündeme gelmesi istihdamı gelecek dönemde sınırlandıracak unsurlardır.
-iDeal Haber Merkezi-