İstanbul Sanayi Odasının (İSO) bu yıl 55.'sini hazırladığı "Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu (BSK) Araştırması"nın 2022 sonuçları açıklandı.
İSO Yönetim Kurulu Başkanı Erdal Bahçıvan’ın açıkladığı sonuçlara göre geçen yıl üretimden satışlara göre en büyük kuruluş 418,4 milyar ile bir kez daha Tüpraş oldu. Tüpraş’ı 189,2 milyar liralık üretimden satışıyla Star Rafineri izlerken üçüncü sırada 140,1 milyar lira ile Ford (FROTO) Otomotiv yer aldı. 2022 araştırmasına bakıldığında, 2021’in sonuçlarından farklı olarak Ford Otosan ve Star Rafineri’nin yer değiştirdiği görüldü.
İhracat gelirlerinin TL karşılıkları genişledi
Türkiye sanayisinin bir anlamda check-up’ının yapıldığı araştırma, sonuçları itibarıyla mevcut ekonomik görünüme ilişkin önemli ayrıntıları içerirken kısa ve orta vadeye ilişkin kritik mesajlar da veriyor.
İlk 500 BSK’da genel görünüme bakıldığında; üretimden satışlar 2022 yılında yüzde 119 oranında artarak 4 trilyon 484,9 milyar liraya dayandı. Ancak 2022 yılında üretimden satışların, tüketici enflasyonu ile arındırıldığında reel olarak yüzde 33,3 büyüdüğü görülürken sanayicinin "gerçek enflasyonu" kabul edilen üretici fiyatları ile arındırıldığında ise yüzde 10,8 gibi daha düşük bir reel artış yaşandığı dikkat çekiyor.
Araştırmaya göre 2022 yılında kaydedilen yüksek büyüme performansında yıl boyunca yaşanan yüksek enflasyon ile yurt içinde uygulanan liralaşma politikaları ve hanehalkı tüketim harcamalarının güçlü seyretmesi etkili oldu. Yanı sıra TL’deki değer kaybı ile ihracat gelirlerinin TL karşılıklarının genişlemesinin de üretimden satışlara pozitif katkısı söz konusu.
Devlerin ihracat artışı "geneli" solladı
Sanayi devlerinin ihracat performansına bakıldığında, Türkiye ihracatının yüzde 12,9 arttığı 2022 yılında, İSO 500’ün ihracatı 14,1 artarak 85,8 milyar dolardan, 97,9 milyar dolara yükseldi. Böylece İSO 500 tarihindeki en yüksek ihracat rakamına ulaşılırken aynı yılda ihracat yapan kuruluş sayısı da 467 ile en yüksek seviyesine çıktı.
Öte yandan İSO 500’de geçen yıl en fazla ihracat yapan ilk 3 kuruluş sırasıyla TÜPRAŞ, Ford Otomotiv, Toyota Otomotiv oldu.
Kaynak yapısında ibre öz kaynak lehine
Sanayi kuruluşlarının kaynak yapısına bakıldığında, borç-öz kaynak dağılımında öz kaynaklar lehine gelişme görülüyor.
Borçların payı 2022 yılında yüzde 64,3’e inerek son 4 yılın en düşük seviyesinde ölçülürken öz kaynakların oranı yüzde 35,7’ye yükseldi. Kaynak yapısı 2015 ve takip eden 6 yıl boyunca belirgin bozulma eğilimi gösterirken 2021’de yüzde 70 eşiğini aşarak en yüksek seviyesine çıkmıştı.
2022’de öz kaynaklar lehine yaşanan bu gelişmede, yüksek kârların yanı sıra yeniden değerleme uygulamasının etkisi söz konusu. Araştırmaya göre krediye ve finansmana erişimin zorlaştığı 2022 yılında kuruluşların, öz kaynaklarını artırarak faaliyetlerini finanse etmeye çalıştığı görülüyor.
Kredi bulunamayınca ticari borçlar arttı
İSO 500 BSK’nın borç stoku yakından incelendiğinde, mali borçlar yüzde 64 artışla 796 milyar liradan 1,3 trilyon liraya çıkarken, diğer borçlar yüzde 70’e yakın artışla 711 milyar liradan 1,2 trilyon liraya yükseldi.
2021’e benzer şekilde 2022’de de diğer borçların, mali borçların üzerinde bir büyüme sergilediği dikkat çekiyor. Bunun yanı sıra mali borçların toplam borçlar içindeki payının, 2022 yılında yüzde 51,9’a inerken diğer borçların payının yüzde 48,1’e yükseldiği görülüyor. Bu tablo, finansmana erişim koşullarının zorlaştığı söz konusu dönemde, firmaların ticari borçlarının arttığını, bir şekilde piyasanın kendi kendini fonladığına işaret ediyor.
Sanayi devlerinin borçlarının vadelerine göre gelişimine bakıldığında ise kısa vadeli mali borçlardaki artış yüzde 100’e yaklaşırken uzun vadeli mali borçlardaki artış yüzde 37’de kaldı. Böylece kısa vadeli mali borçların toplam mali borçlar içindeki payı, 2007’den bu yana 2022’de yeniden yüzde 50 bandını aşarak yüzde 42,8’den yüzde 52,1’e yükseldi. Bu aynı zamanda 2006’dan bu yana en yüksek oran oldu. Artışta, negatif faiz ortamının yanı sıra yeni kredi uygulamalarının kısa vadeli kredi kullanımını özendirmesinin de etkili olduğu belirtiliyor. Araştırmaya göre en yüksek mali borca sahip ilk 3 sektör, 2021’de de olduğu gibi yine sırasıyla ana metal, gıda ürünleri ve elektrik, gaz, buhar, havalandırma sistemleri oldu.
Net kambiyo gelirleri 22,3 milyar liraya geriledi
Geçen yıl net satışlara oranla satışların maliyeti 2 puan artarak yüzde 81,7’ye yükselirken buna bağlı olarak yüzde 18,3 oranında brüt satış kârı elde edildi. Yanı sıra 2022 yılında kuruluşların diğer faaliyetlerinden olan gelir ve kârların net satışlara oranı 11,9 puan düşerek yüzde 13,1’e geriledi.
İSO 500’ün finansman giderleri ise yüzde 32,6 oranında artarak 277,1 milyar liraya yükselirken finansman giderlerinin faaliyet kârına oranı, yüzde 61,1’den yüzde 41,3’e geriledi. Sanayi devlerinin üretim faaliyeti dışı net gelirleri de geçen yıl yüzde 14,6 artarak 110,9 milyar liraya çıktı.
Üretim faaliyeti dışı gelirlerinin dönem kâr ve zarar toplam içindeki payı ise son 5 yılda yüzde 88 düzeyinden yüzde 23’lere kadar geriledi. Bu dönemde İSO 500’ün net kambiyo gelirleri yüzde 35,5 azalarak 22,3 milyar liraya geriledi.
Net dönem kârı 485,4 milyar lira
İSO 500’ün net dönem kârı, geçen yıl yüzde 121,4 artarak 485,4 milyar liraya yükselirken reel artış TÜFE ile yüzde 34,7, ÜFE ile yüzde 11,9 olarak gerçekleşti. Aktif kârlılık oranı ise geçen yıl yüzde 12,4’e yükselirken satış kârlılığı yüzde 9,3, öz kaynak kârlılığı ise yüzde 34,8 ile bir önceki yıla yakın oranlarda gerçekleşti.
İSO 500’ün 2022’de faaliyet kârı yüzde 96 artarak 342 milyar liradan 671 milyar liraya çıktı. Buna karşılık faaliyet kârlılığı oranı, yüzde 14,8’den 2 puan düşerek yüzde 12,8’e geriledi.
Benzer şekilde faiz, amortisman ve vergi öncesi kâr, yüzde 100’e yakın bir artışla 405 milyar liradan 808 milyar liraya yükselirken FAVÖK kârlılığı oranı, 2,1 puan düşüşle yüzde 15,4’e geriledi. Vergi öncesi kâr ve zarar toplamı, yüzde 121 artarak 219 milyar liradan 485 milyar liraya yükselirken satış kârlılığı oranı 0,2 puan düşüşle yüzde 9,3’e indi.