Düşük talep nedeniyle ihracatı gerileyen ihracatçının, kredilerden yana da yüzü gülmüyor. Eximbank kredisi kullanan firma sayısı geçen yıl 11 bin 976’ya yükselirken kullandırılan Eximbank kredisi tutarı 19,6 milyar dolara kadar geriledi. Bu tutar son 10 yılın en düşük seviyesi olarak kayda geçti. Geçen yıl Türkiye ihracatının 254,2 milyar TL olduğu kabul edildiğinde, ihracatçıya kullandırılan Eximbank kredisinin toplam ihracata oranı da yüzde 7,7ile 2013’ten bu yana en düşük oran oldu.
Sağladığı finansman olanaklarıyla ihracatçılar için önemli bir kaynak olan Eximbank’ın son 10 yıllık kredi kullandırma istatistiklerine bakıldığında, en düşük verilerin 2022 yılında gerçekleştiği görülüyor. TÜİK ve Eximbank verilerinden derlenen bilgiye göre, 2013 yılında kullandırılan Eximbank kredisi tutarı 19,7 milyar dolarken, bu tutarın toplam ihracata oranı yüzde 13 seviyesinde idi. Devam eden 2 yılda kullandırılan kredi miktarında 20,1 düzeyinde gerçekleşerek yatay seyrederken, Eximbank kredilerinin toplam ihracata oranı 2014 ve 2015 yıllarında sırasıyla yüzde 12,7 ile yüzde 14 oldu.
2016’da keskin artış yaşandı
2016 yılına gelindiğinde ihracattaki düşüşe rağmen kullandırılan Eximbank kredisinin arttığı görülüyor. 2016 yılında Türkiye toplam 142,1 milyar dolarlık ihracata imza atarken, kullandırılan kredi tutarı 21,7 milyar dolar oldu. Kullandırılan kredinin toplam ihracata oranı ise söz konusu yıl yüzde 15,2’ye çıktı. Kredi tutarı/ ihracat verisine bakıldığında 2017 ve 2018 yıllarında da yüzde 15,2 civarında bir oran ortaya çıkıyor. Kullandırılan Eximbank kredisi tutarı 2017 yılında 23,9 milyar dolar, 2018 yılında da 26,9 milyar dolar olarak gerçekleşti. 2019 yılına gelindiğinde 180,8 milyar dolarlık ihracat performansına imza atan firmalara kullandırılan Eximbank kredisinin de 26,7 milyar dolar olduğu görülüyor. Kullandırılan kredilerin ihracata oranı da söz konusu yıl yüzde 14,8 olarak gerçekleşti.
Pandemi yılında zirveye çıktı
Pandemi ile beraber tedarik zincirinin ve küresel ticaretin adeta alt üst olduğu 2020 yılı, Eximbank kredilerinin ise en parlak yılı olarak kayıtlara geçti. Söz konusu yıl ihracatçılara 28,5 milyar dolar Eximbank kredisi kullandırılırken, bu tutarın toplam ihracata oranı yüzde 16,8’e kadar çıktı. Şüphesiz bunda pandemi etkisiyle küresel ticarette yaşanan daralma ve buna bağlı olarak 169,9 milyar dolara gerileyen ihracatın da etkisi oldu.
2020’de zirveyi gören Eximbank kredilerinde ibre 2021 itibarıyla tersine dönmeye başladı. O dönem tercih edilen düşük faiz odaklı ekonomi politikaları sonrasında finansmanda yaşanan erişim sorunları Eximbank kredilerine de olumsuz yansıdı. 2021 yılında 10 bin 935 firmaya 22,5 milyar dolarlık kredi kullandırıldı. 225,2 milyar dolarlık ihracatın gerçekleştirildiği söz konusu yıl, kullandırılan kredilerin ihracata oranı yüzde 10 olarak hesaplandı.
Şube ve personel talebi karşılayamıyor
Eximbank kredilerinde yaşanan daralma iş dünyasının en önemli gündem maddeleri arasında. Ticaret Bakanı Ömer Bolat’ın göreve gelmesinin hemen ardından bu konu ile ilgili bir adım atılarak Eximbank’ın sermayesi 6,8 milyar TL artırılmıştı. Yanı sıra Merkez Bankası da, ihracatı teşvik eden reeskont kredileriyle ilgili bir adım atarak reeskont kredilerinin günlük limiti 300 milyon TL’den 1,5 milyar TL’ye çıkarılmıştı. Bu hamleden sonra iş dünyası Eximbank kredilerinin kullandırılmasının artmasını umuyor. EKONOMİ’nin reel sektör kaynaklarından edindiği bilgiye göre, firmalar son alınan kararlardan dolayı mutlu, ancak şu an en uygun finansman olan Eximbank kredilerinde bir yoğunluk oluştuğu, Eximbank şube ve personellerinin talebe karşılık vermekte zorlandığı, bu nedenle erişimin halen çok kolay olmadığı belirtiliyor. Sektör temsilcileri, özel bankaları Eximbank kredilerine daha fazla aracı olması gerektiğini bu şekilde finansman akışının daha sağlıklı ilerleyeceğini savunuyor.
Bahçıvan: "Kaynakların azaldığını görüyoruz"
Eximbank kredilerinde yaşanan daralma İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) Ticaret Bakanı Ömer Bolat’ın konuk olarak yer aldığı ağustos ayı meclis toplantısında da gündeme gelmişti. İSO Başkanı Erdal Bahçıvan, Türkiye’nin sahip olduğu ihracat potansiyeli nedeniyle ihracatçıların çok daha fazla finansman desteğine ihtiyaç duyduğunu hatırlatarak, “Buna karşın son iki yılda Eximbank kaynaklarının artması bir yana, azaldığını görmekteyiz.
2020 yılında 28,5 milyar dolar ile en yüksek seviyesine ulaşan Eximbank kredilerinin, 2021 yılında 22,5 milyar dolar, 2022 yılında ise 19,6 milyar dolar olarak gerçekleşmesi bunu göstermektedir” dedi.
“Geçmişteki tablolaya bile dönemedik”
Hayati öneme sahip reeskont kredilerinde ise çok daha çarpıcı bir gerçekle karşı karşıya kalındığını kaydeden Bahçıvan, “Bu kredilerde dolar bazında yalnızca son 5 yılın ortalama performansını sürdürebilmemiz için gerekli olan günlük kredi hacmi, yaptığımız hesaplamalara göre 3,5 milyar lira düzeyinde iken, (şu anda) 1,5 milyar liraya yükseltilen rakamın piyasaları rahatlatmada yeterli olmadığı görülmektedir. İhracatta yaşanan artışa paralel olarak, kredilerin de 2021-2022 yılında gerilemesi, kredi tutarının içindeki ihracat oranında da belirgin bir gerilemeye yol açmıştır. Bu rakamlar da bize, geçmişteki tabloların daha da geliştirilmesi gerekirken, bizim ona bile daha dönememiş olduğumuzu gösteriyor” ifadelerini kullandı.
Reeskont kredilerinin döviz rezervlerine katkısı yüzde 80 azaldı
İhracatçıların sıkça başvurduğu reeskont kredilerinde de tablo çok olumlu değil. Merkez Bankası verilerine göre, reeskont kredilerinin döviz rezervlerine katkısına bakıldığında, 2020 yılından itibaren düşüş görülüyor. Reeskont kredilerinin döviz rezervlerine katkısı 2020’de 23,06 milyar dolarken, bu tutar 2021’de 21 milyar dolara, 2022’de ise 17,6 milyar dolara kadar geriledi. 2023 yılındaki seyir de parlak değil. Yılın 7 ayında reeskont kredilerinin döviz rezervlerine katkısı 2 milyar 574 milyon dolarda kaldı. Geçen yılın 7 ayında bu tutar 12 milyar 680 milyon dolar düzeyindeydi.