(Ayrıntılar eklendi)
Nevzat Devranoglu
ANKARA, 15 Şubat (Reuters) - Merkezi yönetim bütçesi bu yıl erken alınan Merkez Bankası (TCMB) kârının desteğiyle 5.1 mlyr TL fazla verse de, Ocak ayında harcamalardaki artış trendi ve ekonomik aktivitedeki yavaşlamanın vergi gelirlerine negatif etkisi yıl sonu gerçekleşmelerine ilişkin soru işaretlerine neden oldu.
Ekonomistler, her yıl Nisan ayında yapılmasına karşın bu yıl Ocak'ta gerçekleşen TCMB'den kar transferinin Ocak ayı bütçe gerçekleşmelerini geçen yıla göre "çok daha iyi" bir noktaya getirdiğini söylediler.
Bakanlık verilerine göre, vergi dışı diğer gelirler Ocak'ta geçen yılın aynı ayına göre yüzde 809.3 artarak 39.96 milyar TL olarak gerçekleşti. Bir önceki yıl aynı dönemde bu kalem 4.4 milyar TL tutarında gerçekleşmişti. Bu değişlik TCMB'nin kârının erken aktarımından kaynaklandı.
Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak yılbaşındaki açıklamalarında, TCMB'den Hazine'ye devredilecek kârı 2019'da bütçede 20 milyar TL olarak öngördüklerini, ancak bu tutarın 37 milyar TL ile seviyelerinde beklentinin üzerinde gerçekleşeceğini söylemişti.
"Bunun önemli kısmı Ocak'ta devreye girecek" diyen Albayrak, temel amacı etkin nakit yönetimi kapsamında kamu yatırımları, kamu ödemeleri, piyasa ödemeleri, KDV iade ödemelerinin bu ekonomik koşullarda çok daha hızlandırılarak piyasaya likiditenin çok daha hızlı bir şekilde sunulması olarak özetlemişti.
Bu aktarımın 31 Mart yerel seçimleri öncesine çekilmesi ve kullanım alanlarına ilişkin belirsizlik ise piyasalarda soru işaretlerine neden olmuştu. Siyasiler ve eski Merkez Bankası yöneticileri aktarımın seçim öncesine çekilmesini eleştirdiler. KARI DIŞARIDA BIRAKILDIĞINDA AÇIK 30 MLYR TL
TCMB'nin tek seferlik bu geliri dışarıda bırakıldığında bütçe açığının yılın ilk ayında 30 milyar TL'ye ulaşması, yerel seçim öncesi harcamalardaki artış trendi ve tüm bunların yavaşlayan bir iktisadi faaliyet ortamında yani vergi gelirlerinin azalabileceği bir ortamda gerçekleşiyor olması ise yıl sonu gerçekleşmelerine ilişkin soru işaretlerini artırıyor.
"Merkez Bankası kârı günü kurtardı" diyen İş Yatırım Ekonomisti Muammer Kömürcüoğlu, "Ocak'ta Merkezi Yönetim Bütçesi fazla verdi. Ancak bütçe detaylarına baktığımızda Ocak ayında Hazine hesabına geçen Merkez Bankası kârının bütçe fazlası verilmesinde büyük katkısı olduğu görülüyor. Harcama tarafında kayda değer bir artış söz konusu. Merkez Bankası kârı hariç bakılırsa 5.1 milyar TL'lik bütçe fazlası 30 milyar TL açığa dönüşüyor" dedi ve ekledi:
"Bu yıl bütçe tarafında iç talepteki yavaşlamanın etkisiyle vergi gelirlerinde azalma bekliyoruz. Gider cephesinde ise ekonomiyi destekleme adına atılacak adımların etkisi görülüyor. Yıl toplamında bütçe açığını 100.4 milyar TL, açığın milli gelire oranını yüzde 2.3 seviyesinde tahmin ediyoruz."
Bakanlık verilerine göre 2018 Ocak'ta 1.7 milyar TL fazla veren bütçe, 2019 Ocak'ta 5.1 milyar TL fazla verdi. 2018 Ocak'ta 7.7 milyar TL olan faiz dışı fazla ise 2019 Ocak'ta 12.4 milyar TL'ye yükseldi.
Bu verilere göre bir önceki yıl aynı dönemde bütçe fazlasında artış yüzde 204.2, FDF'de ise yüzde 60.6 oldu.
Verilere göre Ocak'ta bütçe gelirleri bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 66.6 artarak 97 milyar TL olurken, giderler ise yüzde 62.5 artarak 91.9 milyar TL olarak gerçekleşti.
Albayrak verilere ilişkin Twitter'dan yaptığı açıklamada, "Her gerçekleşme, her gösterge bütçe disiplinindeki güçlü duruşumuzu ortaya koyuyor. Ocak ayı bütçe fazlasını, bütçe gelirlerini ve faiz dışı fazlayı önemli oranda artırdığımız bir ay oldu" dedi.
Türkiye ekonomisinin makro anlamda, özellikle de benzer ülkelere kıyasla, en güçlü olduğu alanların biri olan bütçe dengesi, 2016'da yaşanan darbe girişiminin etkilerini azaltmak için alınan önlemlerle kısmen bozulmaya başladı.
Bunun yanı sıra başta Kuzey Irak ve Suriye olmak üzere jeopolitik gelişmeler nedeniyle güvenlik harcamalarında planlanan artış da bu etkiyi tetikledi.
Geçen yıl 24 Haziran seçimleri öncesi kamu emekli ve çalışanlarına yönelik atılan genişlemeci adımlar ise harcamalar tarafındaki yükselişin kalıcı olarak hızlanmasına neden oldu.
Harcamalardaki bu artışlara karşın bütçe genel olarak tek seferlik gelirlerle desteklendi. Bütçede 2018 sonunda bazı gider azaltıcı tedbirler de uygulandı.
Bütçe açığı 2018 yılında yüzde 52 artışla 72.6 mlyr TL olmuştu.
Yeni Ekonomi Programı (YEP) adıyla ilan edilen Orta Vadeli Program'da 2018 yılında bütçe açığının 72.1 milyar TL olarak gerçekleşmesi, GSYH'ya oran olarak ise açığın yüzde 1.9 olması öngörülüyor. Açığın GSYH'ya oranı 11 Mart'ta açıklanacak GSYH verileri ile netlik kazanacak.
YEP'e göre bütçe açığının 2019'da 80.6 milyar TL'ye yükselmesi, GSYH'ya oranının ise yüzde 1.8'e gerilemesi bekleniyor.
Ancak ekonomik aktivitedeki yavaşlamanın vergi gelirlerine etkisi, yavaşlamayı azaltmak adına atılabilecek olası adımların giderlerde yaratabileceği etki ise halen piyasalarda takip edilmeye devam ediliyor.
TEK SEFERLİK GELİRE KARŞIN KALICI GİDER ARTIŞLARI
Yılın ilk ayında bütçe giderleri bir önceki yıl aynı aya göre yüzde 62.5 artarak 91.9 milyar TL oldu. Geçen yılın aynı ayında ise 56.5 milyar TL harcama yapılmıştı.
Ocak ayında faiz hariç bütçe giderleri yüzde 67.5 artarak 84.6 milyar TL oldu.
Asgari ücrete ve her yıl başında memur ve emeklilere yapılan enflasyon farkı ödemelerini de içeren personel giderleri kalemi Ocak'ta yüzde 30.5 artışla 23.9 milyar TL'ye yükseldi. Ocak'ta gider kalemlerinden SGK devlet primi giderleri yüzde 36.7, cari transferler yüzde 63.7, sermaye giderleri yüzde 118.9, sermaye transferleri yüzde 745.5 ve borç verme kaleminde yüzde 272 artış yaşandı.