Tülay Karadeniz
ANKARA, 24 Nisan (Reuters) - Ermeni soykırımı iddialarının 100. yıldönümünün Türkiye'nin dış politikasına yönelik genel tepkinin de etkisiyle beklenenden daha olumsuz geçtiğine dikkat çeken analistler; Türkiye'nin artık "24 Nisan sendromunu" geride bırakarak, Türkiye-Ermenistan normalleşmesi için alternatif politikalar izlemesi gerektiğini ifade ediyorlar.
1915 olaylarının 100. yıldönümü çerçevesinde önce Katoliklerin ruhani lideri Papa Francis 1915 olaylarını "20. yüzyılın ilk soykırımı" olarak nitelerken, geçen hafta da Avrupa Parlamentosu soykırımı tanıyan bir karar tasarısını kabul etti.
Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin ve Avusturya Parlamentosu'nun da 1915 olaylarını soykırım olarak nitelendirmesinin ardından 1915 olaylarının yıldönümü olarak nitelendirilen bugün de Almanya Parlamentosu'nda soykırım iddialarının tanınmasını öngören bir tasarı oylamaya sunulacak. Alman hükümeti bu tasarıyı destekleyeceğini açıkladı. Almanya Cumhurbaşkanı Joachim Gauck da dün yaptığı bir konuşmada 1915 olayları için "soykırım" dedi. urn:newsml:reuters.com:*:nL5N0XI10R
Ankara'yı en fazla tedirgin eden senaryo ise gerçekleşmedi. Tüm bu gelişmelerin ardından ABD Başkanı Barack Obama'nın da 24 Nisan mesajında bu defa soykırım ifadesini kullanmasından endişe ediliyordu ancak Obama geçen senelerdeki gibi bu defa da 1915 olayları için "büyük felaket" ifadesini kullanmayı tercih etti.
Analistler, 2015 yılının 1915 olaylarının 100. yıldönümü olması nedeniyle zor geçmesinin zaten beklendiğine ancak son gelişmelerin beklentilerin de ötesinde olduğuna dikkat çekiyorlar.
Bilgi Üniversitesi Öğretim üyesi İlter Turan, "Karşımızda Türkiye'nin dış dünyayla ilişkilerindeki bozukluktan kaynaklanan bir olay var. Türkiye'nin dış ilişkileri daha güçlü olsaydı bu kuruluşlar ve ülkelerin Türkiye'nin düşüncesine daha duyarlı bir tavır izlemeleri muhtemeldi" dedi.
Emekli Büyükelçi Ünal Çeviköz de her yıl benzer girişimlerin olduğunu ve Türkiye'nin bunları atlattığını hatırlatırken, "Bu sefer de beklentiler müttefiklerinin Türkiye'yi incitmeyecekleri varsayımı üzerine kurgulanmıştı. Zannediyorum bu yanlış bir beklenti oldu. Son yıllarda Türkiye uluslararası toplum nezdinde eskiden bilinen tutumundan farklı bir çizgi izlediği algısı yarattı. Türkiye'nin bu coğrafyada izlediği politikalarla uluslararası toplumdan farklı ve yalnız bir konuma girmesi bu sonucu doğurdu" dedi.
Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan dün İstanbul'da düzenlenen uluslararası Barış Zirvesi'nde yaptığı konuşmada bir kez daha soykırım iddialarını reddederek "1915 olayları konusundaki Ermeni iddialarının, öne sürülen rakamlar başta olmak üzere hepsi de dayanaksızdır, mesnetsizdir" derken, Başbakan Ahmet Davutoğlu da TBMM'deki 23 Nisan resepsiyonunda "Herkesle yüzleşmeye hazırız, gelin göz mesafesinde konuşalım" "dedi.
Türkiye'nin her sene bu tarihlerde "24 Nisan sendromu" yaşadığına dikkat çeken analistler bu krizlerin aşılması için Türkiye'nin daha farklı politikalara yönelmesi gerektiğini belirtiyorlar.
Carnegie Endowment'ın Rusya ve Avrasya analisti Tom de Waal "Burada soykırım kelimesi kullanıldı mı kullanılmadı mı tartışmasından daha büyük bir mesele var. Türkiye-Ermenistan ilişkilerinin tek bir kelimeye indirgenmesi talihsizlik. Türkler ve Ermeniler tarihlerine ve Osmanlı İmparatorluğu'ndaki Ermenilerin nasıl öldürüldüğüne ilişkin mutlaka bir diyalog içine girmeli. Bu diyaloga en başta "soykırım" kelimesinden başlanmazsa daha verimli olabilir" dedi.
Türkiye ve Ermenistan ilşkilerinde sadece soykırım iddiaları konusu değil, Ermenistan ve Azerbaycan arasındaki Karabağ sorunu da engel teşkil ediyor.
1991'de Ermenistan'ın bağımsızlığını ilk tanıyan ülkelerden birisi olan Türkiye, Ermenistan'ın Azerbaycan'ın Karabağ bölgesini işgal etmesi üzerine Ermenistan ile olan sınırını 1993'te kapattı.
Türk-Ermeni İş Geliştirme Konseyi Eşbaşkanı Kaan Soyak, iki ülke arasında normalleşmenin yaşanamamasında sınırın kapalı olmasının ve doğrudan bir ekonomik ilişki bulunmayışının etkili olduğuna dikkat çekiyor.
"Bunu başka olaylarla karşılaştırmadan düpedüz o dönemde Anadolu'da neler olduğunun iyi bir çalışmasının yapılması gerekiyor. Sınırların kapalı olması da bize hiçbir şekilde yardımcı olmuyor" diyen Soyak, "Düşünün ki Türkiye Güney Kıbrıs'ı tanımıyor ama sınırlarımız açık. Ermenistan'la da mesela haftanın üç günü bile sınır kapısı açık olsa çok daha farklı bir atmosfer olurdu ve soykırım konusunda çalışma yapanların da elleri bu kadar güçlü olmazdı. Biz bir yerde kendi kendimizin yolunu tıkıyoruz" dedi.
Türkiye ve Ermenistan 2009'da uzun süren müzakerelerin ardından sınırın açılmasını ve ilişkilerin normalleşmesini öngören protokolleri İsviçre'de imzaladı ancak protokoller iki ülkenin de parlamentolarında onay sürecine giremedi ve süreç kesintiye uğradı.
Protokollerin hazırlanması ve imzalanması sürecinde aktif görev alan Çeviköz de "Türkiye Ermenistan'a ilişkin bir komşuluk politikası gütmemektedir. Türkiye Ermenistan'ın da içinde olduğu bir Kafkasya politikası gütmemektedir. Türkiye sadece tepki politikası ile Ermenistan'ın üçüncü ülkelerden geçirdikleri kararları nasıl engellerim ve 24 Nisan sendromunu nasıl atlatırım politikası kurgulamaktadır" dedi ve geliştirilebilecek olası alternatifleri şöyle sıraladı:
"Herhangi bir karşılık beklemeden ve tamamen 24 Nisan olaylarına odaklı politikadan vazgeçerek sınırı açmak ve diplomatik ilişkilerin tesisi için çağrıda bulunmak ve bunun için gerekli adımları atmak bir başlangıç oluşturabilir."
German Marshall Fund Türkiye Direktörü Özgür Ünlühisarcıklı da soykırım iddialarının en önemli savunucusu olan Ermeni diasporası ile iletişimin artırılması gerektiğini belirtirken, "Ermenistan sınırının açılması konusu değerlendirilirken sınırın 20 yıldır kapalı tutulmasının kardeş Azerbaycan'a herhangi bir somut faydasının olmadığı da göz önünde bulundurulmalıdır" dedi.
2009'da Türkiye ve Ermenistan arasında protokollerin imzalanmasına en ciddi tepkiyi Azerbaycan göstermişti.
Soyak ise Ermenistan'la ticari ilişkilerin geliştirilmesinin faydalı etkileri olabileceğine dikkat çekti ve "Ermenistan'la gizli bir ticaret var çünkü şirketler orada çalıştıkları öğrenilince Azerbaycan'da kara listeye giriyorlar. Ermenistan ekonomisi de iyi değil...Yani bu soykırım konusundaki sertleşme iki tarafa da yardımı olmayan bir şey" dedi.