Bir ülkenin dış ticaretten kazançlı çıkıp çıkmadığını anlayabilmenin en kestirme yolu dış ticaret hadlerine bakmaktır. Dış ticaret hadlerinin birkaç çeşidi var. En çok kullanılanı Net Değişim Ticaret Hadleridir (N.) Yalnızca dış ticaret hadleri denildiğinde de aslında net değişim ticaret hadleri kastedilir. Dış ticaret hadleri; ihracat fiyat endeksinin ithalat fiyat endeksine bölünmesi yoluyla hesaplanır:
N = Px / Pm (N; net değişim ticaret hadlerini ya da dış ticaret hadlerini, Px; ihracat fiyat endeksini, Pm; ithalat fiyat endeksini gösteriyor.)
Bu orantıdan üç sonuç çıkabilir:
N >100 ise dış ticarete konu olan mallar baz yılına göre pahalıya satılıp ucuza alındığı için ihracatçı ülke dış ticaretten kazançlı çıkıyor demektir. Bir başka ifadeyle bu durum bize ülkenin baz yılından sonraki dönemlerde ihraç ettiği malların fiyatlarının ithal ettiği malların fiyatlarına göre yükseldiğini ve ülkenin dış ticaretten elde ettiği kazancını artırdığını gösteriyor.
N = 100 ise dış ticarete konu olan mallar baz yılına göre aynı fiyatlara alınıp satıldığı için ihracatçı ülkenin dönem boyunca dış ticaretteki durumu değişmemiş demektir.
Şimdi Türkiye’nin dış ticaret hadlerine bakalım (Kaynak TÜİK, Dış Ticaret Endeksleri, Aralık 2022 Bülteni. Türkiye’nin dış ticaret hadlerinde esas alınan baz yılı 2015 yılıdır, 2015 = 100.)
Grafikte gösterilen kırmızı kırıklı çizgi dış ticaret hadlerinin 100’e eşit olduğu yani baz alınan 2005 yılına göre bir değişme olmasaydı Türkiye’nin dış ticaret hadlerinin nerede olması gerektiğini gösteriyor. Görüleceği gibi Türkiye, dış ticaret hadlerinde 2020 yılının Aralık ayında 97,6 imiş yani ihracat fiyatları ithalat fiyatlarına göre 2015 baz yılındaki durumun 2,4 puan geriye düşmüş. Bir başka ifadeyle dış ticaret aleyhimize gelişmiş. Bu durum 2021 yılı Aralık ayında 82,8’e yani 17,2 puan aleyhimize, 2022 yılı Aralık ayında 81,5’e yani 18,5 puan aleyhimize gelişmiş. Bir başka deyişle Türkiye’nin 2005 yılından bu yana ihraç ürünlerinin fiyatları düşerken ithal ürünlerin fiyatı artmış. Bu aleyhte gelişme Aralık 2022 itibarıyla yüzde 18,5 olmuş.
Bütün bu anlattıklarımızın özeti şudur: Türkiye, 2020 yılsonundan itibaren dış ticarette başa başa yakın durumdan giderek uzaklaşmış ve bu işten zarar eder duruma geçmiştir.