Bu makale 25.04.2019 tarihinde İngilizce olarak yayınlanmıştır
Pazartesi sabahı ABD Devlet Bakanı Mike Pompeo, ABD hükümetinin İran petrolü alan ülkeler için büyük azaltım muafiyetlerini (SRE) sonlandıracağını duyurdu. Bu, son 6 ay boyunca İran’dan belirlenmiş miktarlarda petrol alması için seçilmiş ülkelere izin veren herhangi bir muafiyetin sonu anlamına geliyor. Bundan sonrasında, 1 Mayıs’tan itibaren İran’dan petrol alımı yapan herhangi bir ülkenin, ABD tarafından ikincil bir yaptırıma maruz kalması bekleniyor.
Pazar gecesi bu karar ortaya çıktığında, petrol vadeli işlemleri anında artmaya başladı. Pazartesi günü ticaret bitinceye kadar Brent %2,8 artışla 74,04 dolar ve WTI %2,7 yükselişle 65,70 dolar oldu. Pek çok yatırımcı ve analist, Trump yönetiminin tüm muafiyetleri sonlandırmasını beklemiyordu – bazı azaltımlar için bekleniyordu ancak Başkan Trump’ın petrol ve benzin fiyatlarını düşük tutma arzusuna bakılırsa, tüm muafiyetlerin aniden bitirilmesi olası bir hareket olarak görülmemişti.
İran petrolünün ne kadarının piyasadan çekilmesini bekleyebiliriz?
ABD hükümeti İran’ın mevcut halde 1 milyon varil petrol ihraç ettiğini ve İran petrol alımlarını sonlandırmaları için ithalatçılara maksimum baskı yapıldığını iddia ediyor. Ancak hükümet dışı gözlem servisleri, piyasada çok daha fazla İran petrolü olduğunu belirtiyor. Mart ayı verileri, İran’ın 1,7 milyon varilden (Platts) 1,9 milyon varile (TankerTrackers) kadar petrol ve petrol dengi ihraç ettiğini ifade ediyor. Çin, şimdilik İran petrolünün tek ithalatçısı.
Güney Kore, Japonya, Türkiye ve Hindistan’ın da (İran petrolünün diğer ithalatçıları olarak) ABD yaptırımlarına uyum sağlayacak olması muhtemel. Bu, piyasadan muhtemelen günlük 700.000 varil İran petrolünü çekecek. Ancak Çin, yaptırımlara rağmen, bir miktar ithalatına devam edebilir. Çin’de Dalian’da gümrükteki ambarda duran 20 milyon varil üzerinde İran petrolü bulunuyor, ki Çin bunu çekmek isteyecek ve şimdiye kadar bu petrolün yalnızca küçük bir kısmına erişildi. Petrol fiyatları yükseldikçe Çin, özellikle indirimli oranlarda İran petrolü almaya motive olacak.
Bu petrol nasıl ikame edilecek?
State Department’a göre,
“Petrol piyasaları oldukça iyi tedarikli ve petrol stok seviyeleri dönemsel olarak güçlü” olurken, ABD, İran petrol ihracatındaki azalmaları telafi etmek için Suudi Arabistan ve BAE dâhil petrol üreticisi ülkelerin petrol üretimini artırma taahhüdüne sahip.”
Bununla birlikte Suudi Arabistan petrol bakanı Khalid Al Falih Çarşamba günü verdiği cevapta, petrol üretimini hemen artırmaya ihtiyaç olmadığını düşündüğünü söyledi. Aksine Suudi Arabistan müşteri talebine karşılık verecek. Falih, Suudi petrol talebinin İran petrolü üzerinde artan yaptırımlarla yükseleceğini tahmin ediyor ancak petrol üretimini ilk artıran olmayacak. OPEC ve OPEC dışı müttefiklerin bu yılın ikinci yarısında üretimi artırma planı, Viyana’daki Haziran toplantısında tartışılacak.
ABD’nin Suudi Arabistan ve BAE’nin sunacağını düşündüğü ile Suudi Arabistan’ın üretmeye hazırlandığı arasında açıkça bir kopukluk var. Suudi Arabistan ve BAE’nin eksik varilleri tamamlama kabiliyetleri olduğuna şüphe yok ancak bu üreticilerin yalnızca müşterilerin talep ettiğini arz etmeye eğilimli oldukları ve İran petrolünü varil varil ikame etmeyecekleri aşikâr.
Kısa ve uzun vadeli görünüm nasıl?
Petrol piyasası için çeşitli senaryolar mevcut. İran petrol ihracatı düştükçe fiyatlar artacak. Soru şu tabi ki: ne kadar? Bu, ABD’nin üretim konusunda Suudi Arabistan’a yapacağı baskının miktarına ve Suudi Arabistan’ın bu baskıya ne kadar dayanabileceğine bağlı. Bu yaz Rusya da üretimini artırmayı düşünüyor. OPEC ve OPEC dışı ortakların Haziran sonunda Viyana’daki toplantısında, üretim anlaşması yıkıntılara karışabilir. Bu durumda pek çok üretici, piyasaya ekleyebilecekleri kadar çok varil eklemek için baskı hissedecek – bu, fiyatları düşürecek bir hareket. Diğer taraftan, Rusya’nın desteği ile OPEC, üretimde yalnızca ılımlı artışlar ile kotaları koruma kararı alabilir ve bu, fiyatların çok yükseklere çıkmasını ya da çok düşüklere gerilemesini önleyecektir.
ABD üretimi de tabi ki önemli bir diğer faktör. WTI son getirilerini korur ve yeni boru hatları programlandığı gibi çevrimiçi olursa, ABD arzı hafif ham petrolün ikamesine ve İran’dan kaynaklanan ihracat kayıplarını telafi etmeye yardımcı da olabilir. ABD üretimi son aylarda zaten rekor seviyelere ulaştı ve ne kadar artabileceğine ilişkin bir ortak görüş yok.