Piyasalarda Fiyatlar Nasıl Artar Düşer

Bugün hisse senedi alıp satan tanıdığım pek çok tanıdığım insan var. Ancak ilginç bir şekilde çok azı, hisse senetleri yada benzer enstrümanlar nasıl artıp iner bu durumdan haberdardır. Bu yazıda fiyat mekanizmasından bahsetmek istiyorum.
İlk önce kademe kavramından bahsetmek istiyorum. Örneğin, bir hisse senedini almak isterseniz her fiyattan satın alamazsınız. O gün için belirlenmiş aralarında belli bir fark olan fiyat seviyelerinden alabilirsiniz. Her bir fiyat seviyesi de bir kademeye karşılık gelmektedir. Fiyat kademeleri hisse senedi alıp satanların alım satım sırasında çok fazla zarara uğramayacakları şekilde tasarlanır. Şu anda örneğin ISCTR hissesinin fiyatı 5 seviyelerinde ver her kademe arasında 0.02 lik fark var.
Gelelim işlem mantığına. Hisse senetlerinin açılışta bir gün önceki kapanışa göre tanımlanmış işlem göreceği kademeler vardır. Örneğin X borsasında, hisse senedinin kapanışı 5 olsun ve 5 kademe öncesi 5 kademe sonrası bir sonraki gün için işlem görebileceği değerler olsun. Bu değer önceden tanımlanmış bir değerdir.

Ertesi gün borsa açıldığında bu hisse senedini almak isteyenler ve satmak isteyenler hangi kademelere ne kadar satmak istiyorlarsa yada almak istiyorlarsa bildirirler. Bunlar borsanın ilk açılış anında konsolide edilir. Sonrasında da en yüksek alım kademesi ve en düşük satış kademesi hissenin açılış kademesi olur. Aslında ticaretteki gibi düşünün aynı malı farklı fiyattan almak ve satmak isteyen insanların sıraya girmesi gibi. İlk açılış anında fiyat 5 ve 5.02 kademesinde olsun. Yani almak isteyenler en yüksek 5 den satmak isteyenler de en düşük 5.02 den satmak istiyor. Alış kademesinde 10000 lot satış kademesinde de 50000 lot olsun. Bu durumda eğer yeni bir emir girilmezse hisse senedinde herhangi bir işlem olmaz. Ancak örneğin 5.02 den birisi 20000 lot almak isterse bu bir aktif emirdir ve girilir sonrasında 5.02 kademesinde 30000 lot satış kalır. Sonrasında birisi daha 40000 lot almak isterse 5.02 den o durumda kademedeki 30000 lot gider ve 10000 lot 5.02 den almak isteyen kalır. Bu durumda da yeni kademe 5.02 5.04 olur. Sistem böyle işler. Bu arada kademeye yeni alış ve satışlar girilebilir. Yani söylediğim şey oldukça dinamiktir.Genel olarak alış kademeleri toplamında satış kademeleri toplamından daha çok lot olması hissenin alıcılı tam tersi de satıcılı olduğunu gösterir. Eğer gerçekleşen işlemlerin hacim olarak miktarı çoksa o hisse senedi için derinlikli denir. Tabi çok kavramından kastım örneğin hisse senedi 500 liraysa 10000 lotluk işlem 5 trilyona denk gelirken 1 liralık hisse senedindeki 5 Milyon lot aynı işlem hacmine karşılık gelir.
Alış satış analizlerine bakıp hisse senedinin yükselip yükselmeyeceğini tahmin işine derinlik analizi denir. Derinlik analizi özellikle yabancı alış satışları yada hisse senetlerindeki toplanma dağıtılma gibi olaylar için faydalıdır. Ancak yöntemi çok belli olduğundan derinlik izleyen insanları tongaya düşürecek pek çok oyun da mevcuttur.Çoğunlukla tek başına derinlik izleyerek yorum yapanlar pek para kazanamazlar.

Bir de bizim borsamızda her gün içinde hisse senedinin göreceği maksimum ve minimum seviye bellidir. Bu hissenin bir önceki seanstaki kapanış değeri ve ağırlıklı ortalamasına bakarak belirlenir. Ancak bazı borsalarda ve hisse senetlerinin ilk açılış günlerinde bu tür bir limit uygulanmaz. Örneğin Amerikan piyasasında bir hisse senedi bir günde yüzde 400 artabilir yada 10 da birine düşebilir. Bizim piyasada biraz da koruma amaçlı olarak bu tür bir limit mevcuttur. Bazı piyasalarda kademe kavramı da yoktur. Hisse senedini mesela satmak istediğiniz fiyatı yazarsınız. Birisi de o fiyattan almak isterse alır.

Para kazanmak yada kaybetmek kademe açısından bakılınca aslında alanlar ve satanlar arasında bir kuyruğa girip alım ve satımda doğru fiyat seviyelerini tutturmak demektir. Genelde kısa vadeli yatırımcılar al satlarla para kazanmaya çalışırlar ancak bu yapılması çok zor olan bir şeydir. Alım satım yaparken serbestten alma ve satma kavramı vardır. O da örneğin hisse 5 - 5.02 kademesinde ve siz serbestten alım yaparsanız 5.02 kademesinden başlayarak almak istediğiniz miktara kadar hisse senedi alırsınız. Eğer alım miktarınızdan kadar hisse senedi satışı 5.02 kademesinde varsa 5.02 den alırsınız. Ancak kademedeki toplam satılan miktar yetersizse üst kademeleri de süpürmeye başlarsınız. Aynı şey serbest fiyattan satış için de geçerli. Benim küçük yatırımcılara tavsiyem genelde serbestten alıp satmaları çünki hisse senedi alıp satan insanlar bir kademenin hesabını yaparken çok daha büyük karları kaçırabiliyorlar.