Bu makale 15.04.2021 tarihinde İngilizce olarak yayınlanmıştır.
Biden yönetiminin İran ile müzakerelerde ilerlemesiyle İran’ın petrol üretimi ve ihracatı, piyasa izleyicilerinin birincil endişe kaynağı olmalı. Bununla birlikte yatırımcılar, Biden yönetimi İran üzerindeki petrol yaptırımlarını kaldırırsa piyasa tepkisinin bekledikleri gibi olmayabileceğine hazırlıklı olmalı.
2018 Mayıs ayında Trump yönetimi, ABD’nin JCPOA’dan çekileceğini ve İran petrolüne yeniden yaptırım uygulayacağını duyurduğunda petrol piyasası hazırlıklıydı. Haber üzerine petrol fiyatları başlangıçta büyük bir artış yaşamadı çünkü karar zaten fiyatlanmıştı. Ancak sonraki aylarda İran’ın petrol üretimi düştü, ihracatı düştü. (Yaptırımların tekrar uygulanmaya başlamasından bu yana geçen dönemde İran petrol ihracatı günlük 1 milyon varil altına düşse de sıfırı asla görmedi). İran petrolünün eksikliği, 2018 yılında sonradan gerçekten hissedildikçe Temmuz, Ağustos ve Eylül’de fiyatlar yükseldi. Hatta o zaman fiyatlardaki artış, Başkan Trump’ın, üretim kesintilerini azaltma konusunda OPEC+’ya baskı yapmasına yol açtı. Rusya ve Suudi Arabistan, piyasaya daha çok petrol arz ederek karşılık verdi.
Bugün piyasa farklı ancak kıyaslanabilir bir durumda. Halihazırda petrol talebi, küresel salgına verilen tepkiden dolayı hala zayıf, bu nedenle OPEC+ şu anda, bir zamanlar olduğundan veya sağlayabildiğinden daha fazla üretim ve satış yapıyor. Biden yönetimi ve İran rejimi görüşmelere başlarken Trump döneminin petrol yaptırımlarının masada olacağı açık. Ancak nasıl ve ne zaman gevşeyebileceği açık değil. Biden yönetiminin bu konuya dair mesajları tutarsız. Netlik olmayışı, piyasanın ne beklemesi gerektiğini bilmediğini gösteriyor.
ABD başkanlık kampanyası sırasında dönemin adayı olan Biden, ABD ve İran’ı JCPOA’ya geri döndürmek istediğini söylemişti. Göreve başladığından beri bu amaca yönelik kayda değer bir adım atmadı. Biden’in yemin töreninden kısa süre sonra Hazine Bakanı Janet Yellen, yaptırımların hafiflemesinin, İran’ın JCPOA kapsamındaki nükleer taahhütlerine dönmesine bağlı olacağını söylemişti. İran ise ABD petrol yaptırımlarını kaldırana kadar uzlaşma olmayacağını belirtti.
Ancak 2021 Nisan başında Dışişleri Bakanlığı, petrol yaptırımları konusundaki duruşunun taşlara yazılı olmadığını gösteren bir açıklama çıkardı. Bakanlık sözcüsü:
“JCPOA’ya uyum sağlamak için JCPOA ile tutarsız olan yaptırımların kaldırılması da dahil olmak üzere gereken adımları atmaya hazırız.”
Daha çok detay vermeyi reddetse de Trump dönemindeki petrol yaptırımlarının, “JCPOA ile tutarsız olan” yaptırımlar olarak yorumlanabileceğini söylemek mantıksız değil. Bu mesaja göre petrol piyasası izleyicileri, en azından, müzakerelerin bir ön koşulu olarak Biden yönetiminin İran petrolü üzerindeki kimi yaptırımları veya tamamını kaldırma olasılığına hazır olmalı.
2021 yılına girerken İran’ın petrol üretimi (Platts’e göre), günlük 2 milyon civarında nispeten sabitti. Eylül ve Aralık 2020 arasındaki ihracatı (TankerTrackers.com’a göre), günlük 1,03 ila 1,15 milyon dolar arasındaydı. 2021 başında İran petrol bakanı Bijan Zangeneh, İran’ın, petrol üretimini ikiye katlamak ve ihracatını da günlük 2,3 milyon varile çıkarmak istediğini söyledi. İran petrolünün ikiye katlanması, İran’ın en fazla günlük 4 milyon varil üretim yapmayı beklediği anlamına gelecektir.
TankerTrackers.com’a göre İran ihracatına atılan bir bakış, İran’ın üretim ve ihracat taahhütlerini yerine getirdiğini ortaya çıkarır – şimdiye kadar. Ocak ayında İran, Aralık ayına göre günlük 450.000 varil artışla günlük 1,5 milyon varil petrol ihraç etti. İhracatı Şubat ayında 1,3 ve Mart ayında 1,8 milyon varildi. Üretim de arttı – Aralık ayında 2,04 milyon varil iken Mart ayında 2,3 milyon varile yükseldi.
Açık olan şu ki İran, gizli petrol satışlarını artırmak için ABD’nin iznini beklemiyor. Bunun piyasa için anlamı, yaptırımlar gevşetilip İran açıkça petrol satabildiğinde – veya satabilirse – piyasa, arzda büyük veya ani bir artışla karşı karşıya olmayacak. Bu, yaptırımların gevşetildiği haberleri üzerine petrol fiyatının çok fazla düşmeyeceği anlamına gelebilir. Diğer taraftan yatırımcılar, bazen piyasayı tam olarak anlamadan ve aldatmacaya dayalı olarak tepki verir.
Geleneksel akılla çatışan ve yaptırımlar gevşerse daha yüksek fiyatlar görülebileceği anlamına gelen bir nokta daha var. Gevşetilmiş yaptırımlar, İran’ın gizli müşterilerinin daha yüksek fiyatlar göreceği anlamına gelecektir. Şimdi İran, petrolünü ekstra indirimli olarak satıyor çünkü satışları, ABD hükümetinden tepki gelmesine yol açabilir. Yaptırımlar gevşetilirse İran’ın indirim yapmaya devam etmesi için bir neden olmayacak. Bu nedenle İran petrolüne yönelik yaptırımların gevşemesi ile fiziksel petrol satış fiyatının düşmek yerine yükselmesi mümkün.