Başkan Trump’ın geçen ay İran petrol sanayisi üzerine yaptırımlarını yeniden yürürlüğe koyma kararına karşı en genel tepki muhtemelen şüphecilik oldu. Dışişleri Bakanı Mike Pompeo, İran’ın “tarihteki en güçlü yaptırımlardan bazılarıyla” karşılaşacağını söyledi, eleştirmenler herhangi bir Avrupa firmasının Amerikan standartlarına göre davranıp davranmayacağını merak ediyordu.
Ulusal güvenlik danışmanı John Bolton ikincil yaptırımların muhtemelen Amerika’nın yaptırımlarını ciddiye almayan şirketlere karşı olabileceği konusunda uyardı, ancak bu Trump yönetiminin asla gurur duymayacağı bir tehdit olabilir. Şimdi, bir ay sonra, petrol sanayisindeki büyük oyuncuların yalnızca yaptırımları dikkate almadığı anlaşılıyor, pek çok petrol endüstrisi firması İran petrolü almayı durdurmaya veya büyük oranda azaltmaya hazırlanıyor.
Burada bazı büyük hareketler ve petrol piyasaları için bunların anlamı yer alıyor.
1. Fransız petrol firması Total SA (NYSE:TOT) Ulusal İran Petrol Şirketi’ne bağlı (NIOC) Çinli firma CNPC ve Petropars ile birlikte South Pars 11 doğalgaz arazisini geliştirme anlaşmasından çekilebileceğini duyurdu.
2. Rusya’nın ikinci en büyük petrol şirketi Lukoil (OTC:LUKOY), İranlı petrol arazilerinden bir pay alma planlarını durdurmaya karar verdi. Henüz hiçbir kontrat sonlandırılmamış olmasına rağmen, Lukoil İran’da yeni petrol varlıkları geliştirmeye yönelik büyük bir ilgi gösterdi.
3. Hindistan’daki en büyük petrol arıtma kompleksine sahip olan Reliance Industries Ltd (NS:RELI), İran’dan daha fazla petrol ithal edemeyeceğini söyledi. Hindistan Çin’den sonra İran petrolünün en büyük ikinci ithalatçısı.
4. Diğer bir Hintli petrol rafinerisi Nayara Energy firması da İran petrol alımını azaltmaya başlamış olduğunu duyurdu. Nayara (daha önce Essar Oil adıyla biliniyordu) Rus petrol firması Rosneft (MCX:ROSN) tarafından yakın zamanda satın alınmıştı. Nayara Hindistan’da İran petrolünün en büyük alıcılarından biri.
5. İtalyan ENI (MI:ENI) ve Saras, İspanyol Repsol (MC:REP) ve Cepsa, ve Yunan Hellenic Petroleum (AT:HEPr) gibi firmaları da içeren Avrupalı rafineriler, yaptırımların yürürlüğe girmesi ile İran ham petrol alımını durdurma planları olduğunu belirtti.
6. Koreli bir müteahhit olan Daelin, yakın zamanda, İsfahan’da 2 milyar dolarlık bir İran rafinerisi geliştirme ve yenileme sözleşmesini iptal etti.
Bununla beraber, şu an, İran petrol alımı yükseliyor. Mevcut yükselişin, yaptırımların yeniden dönüşünün yakın olmasına bağlı olduğu aşikar. İran düşük fiyatlarda daha fazla petrol alımını uygun hale getiriyor ve rafineriler yaptırımlardan önce yapabildiği kadar satın almak için acele ediyor. ABD’nin yaptırımların öncesinde uluslararası İran petrol alımı için verdiği son tarih, 4 Kasım 2018’de başlıyor.
Gelişmeye gelince, daha büyük yabancı petrol firmalarının İran'dan ayrılması, hareket etme riskini almak isteyen küçük firmalar için daha fazla yer bırakıyor. Rusya’nın hükümete ait petrol şirketi Zarubezhneft, batı İran’da iki küçük petrol sahası geliştirmek için İranlı bir şirket olan Dana Energy ile bir anlaşma imzaladı. Anlaşma, 4,8 milyar dolarlık South Pars 11 anlaşmasına kıyasla, yalnızca 742 milyon dolar. ABD yaptırımlarına pek az maruz kaldıkları için İran projelerinde yer alacak daha küçük uluslararası firmalar, bazı uluslararası iş kayıplarını kapatabilir, ancak tamamına yakınını değil.
İran petrolünün en büyük alıcısı Çin, İran ile ilişkilerini geliştirmek için çalışıyor. İran petrol alımını durdurma planları yok, ancak yaptırımlar bu ilişkiyle bile çatışabilir. İran (Venezuela’nın yaptığı gibi) yuan’la bir miktar ödeme yapsa da, Çinli bankaların Amerikan yaptırımlarına ters düşmemesini garantilerken, Çin’in İran’a nasıl ödeme yapacağı konusu hala net değil.
Dahası, masif enflasyon arasında hükümet çalışanlarına ödeme yapmayı sürdürecek bir rakibe (veya rakipleri ile değiştirilebilecek dövize) ihtiyacı var. Ayrıca, Çinli firmaların İran ekonomisinde daha büyük oynamak için kendilerini konumlandırmasına rağmen, Çin’in İran’ın diğer diğer müşterileri tarafından el çekilen tüm İran petrolünü alabilecek olması da mümkün görünmüyor. Çin Suudi Arabistan’ın petrol firması Aramco ile hala uzun dönemli kontratlara sahip ve Rusya’dan doğrudan bir boru hattı ile büyük miktarda petrol alımı yapıyor.