2020 yılında pandemi ile ülkelerin karantinalara girmesi ve kapanması ile birlikte ekonomilerin hem arz hem de talep tarafında ciddi düşüşler yaşandı. Bu düşüşlerle Brent petrol 2020 yılında %21,5 ham petrol de %21,5 oranında geriledi. Gerilemedeki temel itici güç hiç kuşkusuz talepteki azalmaydı. 2021’de aşının bulunması ile birlikte yavaş yavaş karantinaların kalkması ve turizmin canlanmasıyla sanayi ve hizmet sektöründeki faaliyetlerin yanı sıra ulaştırmanın da hız kazanması petrole olan talepte ciddi bir güçlenme yarattı. Talepteki bu artışa rağmen OPEC+ ülkeleri uzunca bir süredir petrol arzını artırmamakta ayak diremekle meşguldü. Hal böyle olunca petrol talebinin arzı aşmasıyla Brent petrol 2021’de %62,1, ham petrol fiyatları da %61,1 artış gösterdi. Bu nedenle şu tespitle başlamak isterim, evet Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrasında petrol fiyatlarında çok ciddi bir artış oldu ama zaten son bir yıllık sürede petrol arzının yetersiz ve talebinin de çok güçlü olması kaynaklı olarak petrol fiyatları oldukça yüksekti. Savaş da bu işin tuzu biberi olmuş oldu.
24 Şubat’ta Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrasında fiyatları adeta coştu. Öyle ki 24 Şubat’tan bu yana Brent petrol fiyatları %43,2 artarken ham petrol de %31,4 oranında artış göstermiş. Petrol fiyatlarında işgal sonrası yaşanan bu yükselişin arkasında iki temel neden var. İlki bildiğimiz gibi savaş dönemlerinde gündeme gelen jeopolitik risk fiyatlaması. İkinci ve bence daha da önemli neden ise savaşın taraflarından biri olan Rusya’nın en büyük petrol üreticilerinden biri olması. Hatta öyle ki Rusya petrol ihracatında dünyanın en büyük ikinci ihracatçısı. Hal böyle olunca savaş ve hatta yaptırımlar kaynaklı Rusya’dan gelebilecek misillemeler sonucunda hâlihazırda yetersiz olan petrol arzının daha da azalacak olması endişesi. Bu noktada aslında petrol arzında çok ciddi bir azalma henüz olmamasına rağmen petrol fiyatlarını şimdilik asıl yükselten etki “arz azalabilir” riskinin fiyatlanması diyebilirim. Bu nedenle piyasadaki çoğu analizciye göre petrol fiyatlarındaki savaş sonrası yükselişi arz-talep dengesi ile açıklamak çok da rasyonel değil, yani şimdiki yüksek fiyatlarda köpük etkisi bir hayli yüksek.
O zaman iki önemli soru karşımıza çıkıyor:
Madem köpük fazla o halde petrol fiyatları (savaşa rağmen) geriler mi?
Henüz Rusya’nın petrol arzında bir azalma henüz yoksa olur da bir azalma olursa fiyatlar daha da yukarı çıkar mı?
Bu iki soruya birlikte yanıt vermek isterim. Aslında ilk olarak şu tespitle başlamak yerinde olabilir. Bildiğimiz gibi işgal sonrasında Rusya’ya bir dizi sert yaptırımlar uygulandı ve uygulanmaya da devam ediyor. 8 Mart’ta Biden tarafından açıklanan ABD’nin Rus petrol ve petrol ürünlerine getirilen ithalat yasağı da bunlardan biri. Yasak sonrası petrol fiyatlarında çok sert bir yükselme görmedik. Bunun birinci sebebi 7 Mart’ta ABD Dışişleri Bakanı Blinken’ın ithalat yasağına ilişkin açıklamalarının piyasa tarafından zaten fiyatlanmış olmasıydı. İkinci neden ABD’nin kendisi petrol üreticisi, Rusya’dan toplamda %8’e yakın bir petrol ve petrol ürünü ihraç ediyor. Böyle bakıldığında arzı çok etkileyecek bir durum olarak görülmüyor. Tabi birde son zamanlarda ABD’nin petrol piyasasında Rusya’yı oyun dışında bırakmak için İran ve Venezuela ile de yakın temasları olduğunu da biliyoruz. Hatta İran ile temasları Ukrayna işgali öncesine dayanıyor. Öyle ki İran ile anlaşmaya varılacağı haberleri işgal öncesi fiyatlarda bir miktar geri çekilme yaratmıyor da değildi. Fakat bu konuda şunu da not etmek isterim, piyasaya göre olurda diğer ülkeler de Rusya’nın petrol ihracatına yasak ambargo koyarlarsa (ki pek olası değil, en azından AB için) sahaya sürülen İran ve Venezuela petrol arzı fiyatları düşürmede yeterli olmayacaktır. Bu nedenle Rusya’nın petrol konusunda tamamen oyun dışı bırakılması fiyatların daha da yükselmesi anlamına gelecektir. Kimilerine göre ABD İran ve Venezuela ile ilgili yaptırımları kaldırsa bile böyle bir konjonktürde Rusya’nın müttefikleri olan İran ve Venezuela ABD ile petrol konusunda anlaşmak istemeyebilir. Açıkçası ben bu ihtimali çok güçlü görmüyorum. Şu olabilir tabi İran’ın savaş öncesinde bile ABD’ye anlaşma konusunda ayak dirediğini düşündüğümüzde hem İran hem de Venezuela’nın eli savaş öncesine göre çok daha güçlendiği için ABD ile anlaşma konusunda bir miktar ayak diremeleri kaçınılmaz gibi duruyor.
Bu noktada bundan böyle elbette ki petrol fiyatlarının seyrini savaş ile ilgili gelen haber akışları belirleyecektir. Gelen olumlu haber akışları petrol fiyatlarını düşürücü etki yaratacaktır. Örneğin bugün petrol fiyatlarında dünkü ABD ambargosuna rağmen bir düşme görüyorum. Bunun temel nedeni Ukrayna Devlet Başkanı Zelenski’nin “savaş bitmeli, müzakere masasına oturmalıyız” açıklaması oldu. Yarın da tarafların dışişleri bakanları bir araya gelecek. Tüm bunlar riski şimdilik bir nebze de olsa azaltmışa benziyor. Olur da savaş hali sona ererse (hiçbir şey eskisi gibi olmayacak olmasına rağmen) petrol fiyatlarında bir düzeltme görmemiz hayli olası. Ama bu eskisi gibi 100 doların altında bir rakam olmayabilir. Yani en iyi senaryoda bile petrol fiyatlarında dengelenme 100 doların üzerinde gerçekleşeceği kanaatindeyim. Not etmeden geçmek istemem bugünkü düşüş kimilerine göre düzeltme hareketinin başlangıcı kimilerine göre de güçlü bir sıçrama için küçük bir geri çekilmenin ta kendisi. Bana kalırsa hangisi olacağı savaş halinin devamına bağlı olacaktır.
Peki kötü senaryo gerçekleşirse ne olur?
Yani savaş hali devam ederse petrol fiyatlarının seyrini elbetteki Rusya’dan gelecek hamleler belirleyici olacaktır. Daha düne kadar AB’de önemli bir aktördü. Fakat son gelen açıklamalara göre Avrupa’nın Rusya petrolüne ambargo koy(a)mayacağını anlıyoruz, yani arz çok daralmayabilir. Fakat gelen yaptırımlara henüz Rusya’nın misillemelerini görmedik. Son günlerde Rusya’dan bu konuda tehditvari açıklamalar geliyor. Haliyle Rusya olur da arzı daraltıcı misillemeler yaparsa elbette ki fiyatlar daha da artar. Tabii OPEC’in de ne yapacağı fiyatlar üzerinde belirleyici olacaktır, oradan da arzı artıracaklarına dair net bir açıklama yok. OPEC’in eline geçen bu fırsatı çok iyi değerlendireceğine dair şüphem yok, eskiden de olduğu gibi petrol arzını çok da artıracağını düşünmüyorum.
Bu arada bir bilgiyi daha paylaşmak isterim. Bazı analizcilere göre savaş başladığında petrol fiyatları yükselir ama bir nokta da durur, tıpkı altında olduğu gibi. Ama Rusya-Ukrayna savaşı başladığından bu yana petrol artışı diğer savaş dönemlerinden farklı olarak yükselmeye devam ediyor. Bunun nedeni Rusya’nın ne yapacağının oldukça belirsiz olması.