Korku ve Caydırma Göstergeleri!

Borsalara yatırım yapmak risklidir. Bu riski göze alabilmek için bilgiden daha fazla, sağlam bir psikolojiye ihtiyaç var. Öte yandan karlı bir borsa yatırımı için bir yükseliş trendi bulmak gerekiyor. Ancak, normal şartlarda faydalı araçlar olan ekonomik veri açıklamaları, bilançolar, bir çok teknik analiz göstergesi ve bilumum haber ve yorumlar olası bir trendin, trend olduğunun algılanmasını engellerler. Bu unsurlar, zaten borsayı riskli gören ve geçmişte yaşanmış bir çok olumsuz hikayeyi hafızasında tutan yatırımcının psikolojisini olumsuz etkiler. Yatırımcı, aslında ipuçlarını vermeye başlayan trend olasılığının sahte olduğu ve devam edemeyeceği algısına kapılır; ya borsaya girmez ya da girmişse çıkar.

Olumsuz unsurlar trendin en başında başlar ve trend sona erinceye kadar devam eder. Trend olasılığı yüksek olmasına rağmen kişiyi trend olmayacağı düşüncesine sevkeden göstergelere ben "Korku ve Caydırma Göstergeleri" diyorum.

Üstteki grafik 2009-2011, yükseliş trendini gösteriyor. Her ne kadar biz buna trend diyorsak da başlangıcında, hatta ortasında bile trend olduğu belli değildi. Öncesindeki derin düşüş zaten olumsuz bir psikoloji oluşturmuştu. Buna rağmen yeni bir trendin başlayacağını tahmin eden bir yatırımcının karşısına teknik analizin meşhur kavramlarından olan "direnç" dikilir. Tüm trend boyunca yüzlerce kez kendini gösterir. Grafiğin içindekiler çizgi dirençleri. altta ise RSi dirençleri var. Bunlara Fibonacci, Bollinger vb bilumum dirençleri de ekleyebilirsiniz. Bu dirençlerin bazıları çalışmış, bazıları kırılmıştır. Konumuz bu değildir; konumuz, özünde olumsuzluk bulunduran 'direnç' kavramının (zaten bitinceye kadar kendini gizlemeye pek hevesli ve maharetli olan) trendler sözkonusu olduğunda -psikolojik baskı aracı- haline gelmesidir.

Diyelim ki dirençlerin oluşturduğu ağır psikolojik baskıya direnildi! O halde bir de aşağıdaki grafikte yazılanlara bir göz atalım.

Görüldüğü gibi bir trendi farketmemizi, farketmişsek bile olumlu düşünmemizi engelleyen tek kavram direnç değil! Kötü bilançolar ve veriler, iyiniyetle verilen olumsuz haber, yorum ve analizler de psikolojik baskı araçları haline geliyor. Bu sürecin bütün trend başlangıçlarında -istisnasız- aynı olduğunu hatırlatmak istiyorum.

Psikolojik baskı araçları yukarıdakilerle de bitmiyor; Yine teknik analizin meşhur kavramlarından "Fiyat-gösterge" uyuşmazlığı da yatırımcının trendlere katılmamasına; katılmışsa korkup terketmesine yol açabilecek birer korku ve caydırma göstergesidir. Olumsuz bilanço, veri, haber, yorum ve dirençle bir araya gelen uyuşmazlık göstergeleri korku ve caydırma sürecine katkı yapar. Bir çok çeşidi var; ben en çok bilineni, yani RSİ uyuşmazlıklarını yine aynı döneme ait grafik üzerinde gösterdim. Bunlardan bazılarından sonra biraz da olsa gerileme olmuş mu? Olmuş elbette! Dediğim gibi konumuz bu değil! Uyuşmazlık göstergelerinin bir türlü bitmeyenleri de var; Dow Jones endeksindeki RSİ-Fiyat uyuşmazlığı 18 yıldır devam ediyor!

Ters yönde trend kırılmaları da üstteki grafikte görüldüğü gibi, başlamış bir yukarı hareketi hem de defalarca sonlanıyormuş gibi gösterir. Şimdi baktığımızda grafiğin devamını görüyor olmamız, bize bu sahte kırılmaları farkedebileceğimiz hissi verebilir! Ancak gerçekte öyle olmuyor!

OBO formasyonu da, yukarıda saydıklarımdan farklı değildir.
Ben örneklemede tek bir dönemi ele aldım ama tüm piyasalarda ve neredeyse tüm yükselen trendlerde durum aynıdır.

Aslında sadece yukarıdakiler değil, çoğu göstergenin trendin tersi yönündeki sinyalleri, olumsuz psikolojiye katkı yaparak oluşturduğu olumsuz geri besleme mekanizması ile, yükselen bir trendin devam edeceği fikrini, ve dolayısıyla doğru yatırım psikolojisini, sık sık baltalamaya çalışır. Tüm bunları tek tek değil; aynı zamanda ve birlikte ortaya çıkan caydırıcılar olduğunu düşündüğümüzde hepsini, trend yatırımcısının trend düşüncesi fikrine karşı, tabiri caizse, topyekün saldırısı olarak görmeliyiz.

Her kulağın duyduğu, gözün gördüğü ve beynin yorumladığı olumsuzluk içeren göstergeler trend yatırımının en büyük düşmanları olabilirler. Trend yatırımcısının yapması gereken şudur; iyi hesaplanmış uzun vadeli bir trend olasılığı belirdiğinde her direnç, uyuşmazlık, ters yöne kırılma-dönüş göstergesi ya da her olumsuz haber, veri, bilanço, yorum veya analiz, trend için olumlu olarak algılanmalı, hepsi birer fırsat olarak görülmelidir.

Hatırlatma: üstte, trendler için "korku ve caydırma göstergeleri" olarak nitelendirdiğim tüm göstergeler trend yatırımı dışındaki tüm durumlarda (mesela güniçi veya kısa vadeli al-sat'larda), kitaplarda yazan faydalı görevlerini gösterirler.

Herkese sağlıklı ve kazançlı günler diliyorum

İlyas Uzuner (Bilgeanalist)