Salgın tedbirlerinin küreselde kademeli olarak kaldırılması ve aşı çalışmalarının özellikle Haziran ayından itibaren hız kazanması sonucunda 2020 yılının ikinci çeyreğinden bu yana süregelen riskler genel olarak azalma eğilimi içerisindedir. Buna rağmen ülkeler arasında ekonomik ve sosyolojik açıdan toparlanmada yaşanan belirgin farklılaşma ve artan küresel borçluluk, finansal istikrar açısından hala risk unsurudur. Salgının tam olarak bitmemesi ve aşı takvimlerindeki belirsizliğin devam etmesi, küresel anlamda hala belirsizliğin devam etmesine sebep olmaktadır. Farklılıklar ve belirsizlikler, büyümenin seyri açısından belirleyici olacaktır.
Türkiye’de Nisan ayında uygulanan ve yaklaşık bir ay süren tam kapanma sürecinden sonra, kapanma öncesi 50 bin kişiye kadar ulaşan vaka bilançosu 5 bin seviyesinin altına kadar düştü. Tam kapanma sonrası vaka sayılarında kayda değer bir düşüş gözlemlenmesiyle birlikte 1 Haziran itibarıyla Türkiye kısıtlamalarda kademeli olarak gevşemeye gitti. Haziran ayının ikinci haftasından itibaren aşılama çalışmalarının hızlanması ve aşılama sırasının yirmi beş yaşa kadar düşmesi, bunun yanı sıra son bir haftada 1 milyon doza yakın aşı vurulması, Türkiye’nin normalleşme süreci açısından oldukça olumlu oldu. 1 Temmuz itibarıyla Türkiye’de tüm ulaşım ve dolaşım yasakları kaldırılacak.
Türkiye Hormonlu mu Büyüyor?
Türkiye ekonomisi yılın ilk çeyreğinde 2020’nin ilk çeyreğine kıyasla %7 büyüdü. Tüketim harcamaları %7,1, kamu harcamaları %1,3, yatırım harcamaları %11,4 ve ihracat %3,3 artarken, ithalat %1,1 oranında azalma kaydetti. Yılın ilk çeyreğinde tüm sektörlerin büyümeye katkı sağladığı gözlemlendi. Hizmet sektörü %3,3 ve sanayi sektörü %2,5 olurken, OECD’nin Türkiye’ye ilişkin 2021 yılı büyüme tahmini %5,9’dan %5,7’ye geriledi. 2022 yılı tahmini ise %3,4 olarak beklenmekte.
Türkiye genelinde 15 yaş üzeri kişilerde görülen işsizlik 2021 yılı Nisan ayında bir önceki aya göre 275 bin kişi artarak 4 milyon 511 bin kişi oldu. İşsizlik oranı ise 0,9 puanlık artarak %13,9 seviyesinde gerçekleşti. Buna karşılık İstihdam edilenlerin sayısı ise 2021 yılı Nisan ayında bir önceki aya göre 193 bin kişi azalarak 28 milyon 56 bin kişi, istihdam oranı ise 0,4 puanlık azalış ile %44,2 oldu.
TÜFE 2020 yılının mayıs ayına göre %16,59 ve yıllık olarak %14,13 artış gerçekleşti. Yıllık en düşük artış sırasıyla %2,90 ile alkollü içecekler ve tütün, %5,75 ile giyim, %8,07 ile haberleşme ve %10,05 ile eğlence sektörlerinde gerçekleşirken yıllık en yüksek artış, %28,39 ile ulaştırma, %21,79 ile ev eşyası ve %19,30 ile sağlık sektörlerinde gerçekleşti. Buna bağlı olarak TCMB’nin son para politikası kurulu toplantısında, enflasyon beklentilerindeki yüksek seviye nedeniyle para politikasındaki sıkı duruş korunarak faizler %19 seviyesinde sabit bırakıldı.
PMI verilerine göre imalat sektörü koronavirüs kısıtlamalarından dolayı olumsuz etkilendi. Manşet PMI mayıs ayında 49,3 olarak gerçekleşti ve son bir yılda ilk kez eşik değer olan 50,0 seviyesinin altında bir performans sergiledi. Özellikle mayıs ayında yaşanan yaklaşık bir aylık tam kapanma süreci üretim ve sipariş oranlarını yavaşlattı. İstihdam artışı son bir yılın en düşük seviyesine kadar geriledi. Hammadde temini konusunda sıkıntılar devam ediyor.
Sanayi üretimi yıllık %66,0 arttı. Sanayinin alt sektörleri incelendiğinde, 2021 yılı Nisan ayında madencilik ve taş ocakçılığı sektörü endeksi bir önceki yılın nisan ayına göre %25,5, imalat sanayi sektörü endeksi %72,3, elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi sektörü endeksi %26,6 arttı.
Ekonomik güven endeksi mayıs ayında bir önceki aya göre %1,3 oranında azalarak 92,6 oldu. Ekonomik güven endeksindeki bu düşüş, tüketici, reel kesim, hizmet ve perakende ticaret sektörü güven endekslerindeki düşüşlerden kaynaklanmaktadır.
Tüketici güven endeksi, haziran ayında bir önceki aya göre %5,8 oranında artarak 81,7 oldu. En son mayıs ayında gelen verilere göre ise reel kesim güven endeksi bir önceki aya göre %0,3 oranında azalarak 107,1, hizmet sektörü güven endeksi %1,1 oranında azalarak 102,2 ve perakende ticaret sektörü güven endeksi %2,1 oranında azalarak 100,9 değerini aldı. İnşaat sektörü güven endeksi %3,0 oranında artarak 79,6 oldu.
Salgın Sürecinde Rekor Vergilendirme
Mayıs ayında Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ilk kez ‘’Kamu Maliyesi Raporu’’ yayımlandı. Türkiye’nin kamu maliyesi faaliyetleri incelendiğinde, pandemide baz etkisi nedeniyle Nisan ayında yıllık vergi gelirlerinde artış gözlemlenirken, bütçe harcamalarında ise sınırlı bir yükseliş gözlemlendi. 2021 yılı birinci çeyreğinde vergi gelirleri, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 44,9 artarak 255,1 milyar TL, dış ticaret hariç vergi gelirleri ise yüzde 39,4 artışla 196,2 milyar TL olarak gerçekleşti. Vergi gelirlerinde olan artışta en fazla ağırlık ithalde alınan KDV, dahilde alınan KDV ve kurumlar vergisinde oldu. En çok artış gözlemlenen vergi alt kalemleri ise bir önceki yılın aynı dönemine göre %197 oranında artan motorlu taşıtlardan alınan ÖTV, %87,9 oranında artan dayanıklı tüketim mallarından alınan ÖTV, %71 oranında artan ithalde alınan KDV ve %63,5 artan şans oyunları vergisi kalemleri olarak görülmekte.
Merkezi yönetim bütçe açığı 16,9 milyar TL düzeyinde gerçekleşirken bütçe, ocak-nisan ayı döneminde 5,9 milyar TL fazla verdi. Salgın koşulları ve tedbirler dikkate alındığında yıl sonunda bütçe gelirlerinin 1.254,6 milyar TL, bütçe giderlerinin 1.454,5 milyar TL ve bütçe açığının 199,9 milyar TL olarak gerçekleşeceği tahmin edilmekte.
Salgınla mücadele kapsamında uygulanan tedbirleri ekonomik büyüklüğü Mayıs 2021 itibarıyla GSYİH’in %11,7 sine ulaştı. Bu da yaklaşık 661 milyar TL’ye denk gelmekte. 661 milyar TL’nin 524,3 milyar TL ile %79,3’ünü kullandırılan ve ertelenen krediler oluşturmakta.
Türkiye Kur Kıskacında
Türk lirası, mart ayından bu yana dolara karşı %16,55’lik bir kayıp gerçekleştirerek gelişmekte olan ekonomiler arasında negatif ayrışmakta. MSCI Türkiye endeksi de Türk lirasına paralel olarak %22 oranında kayıpla gelişmekte olan ülkelerin borsaları arasında negatif ayrışmakta. Döviz kurunda yaşanan volatilite ve yukarı yönlü hareket para politikasının etkinliğini azaltmakta. Döviz baskısı, merkez bankası rezervinin negatif görünümü ve ithalata olan aşırı bağımlılık, Türkiye’de enflasyonu tetikleyici önemli faktörlerin başında gelmektedir.
Dolar/TL paritesini incelediğimizde, 2020’nin son çeyreğinde dolarda yakalanan düşüş eğiliminin, 2021’in mart ayında verilen ani bir kararla merkez bankası başkanının değişmesi süreci ile yükselişe geçtiği görülmekte. Türkiye’nin kırılgan yapısı, doların 2021 yılında istikrarlı bir yükseliş trendine girmesine neden oldu. 2021’in ikinci çeyreğinden itibaren, TCMB tarafından ‘’kararlı’’ bir duruş sergilenmesine rağmen gerek küresel konjonktür gerek yurtiçindeki ekonomik aktivitelerde yaşanan belirsizlik sebebiyle dolar 2020 yılının Kasım ayında gördüğü 8.70 zirvesinin üzerinde seyretmekte. Oldukça volatil görünüm sergileyen paritede yükselişin devam etmesi ve fiyatların 8,60 üzerinde devam etmesi halinde yukarı yönlü riskin devam etmesi sebebiyle 9,00 / 9,50 seviyeleri direnç olarak takip edilecek.