Sermaye Piyasası Kurulu FOREX işlemlerine ilişkin yeni bir düzenlemeye gitti. Bu düzenlemeye göre kaldıraç oranı 1:10 olarak revize edildi ve başlangıç teminatı olarak asgari 50 bin TL koşulu getirildi. Yeni düzenlemeye uymayan pozisyonların en geç 45 gün içerisinde uyumlu hale getirilmesi gerekliliği bildirildi. Düzenlemenin detaylarına uzun uzun değineceğim, iyisiyle kötüsüyle açık açık yorumlayacağım. Fakat öncesinde "FOREX" piyasası nedir, diğer pazarlardan hangi özellikleri ile ayrışır, piyasanın aşağı yukarı her biriminde çalışmış biri, işin mutfağın bilen biri olarak değinmek istiyorum.
FOREX piyasası; vadeli işlemler, spot alım-satım, türev işlemler ve benzeri pazar ve ürünlerden 3 ana özelliği ile ayrışır. Karakterini bu 3 esas madde oluşturur.
1. YÜKSEK KALDIRAÇ
Yatırılan bakiyenin yatırımcının belirlediği oran katı kadar büyük işlem yapabilirsiniz. Son düzenleme öncesinde Türkiye'de 1:100, yurtdışında 1:200, 1:400 gibi örnekleri olan bir oran bu. Yatırımcının belirlediği oran kadar diyorum, çünkü regülasyon size 1:100 kaldıraçlı işlem yapma imkanı verir, fakat siz risk yönetiminiz çerçevesinde bu oranı minimize ederek yüksek kaldıraç tercihini tamamen kullanmayabilirsiniz. Bu size kalmış.
Örnek: (1:100 kaldıraç çatısı altında) Diyelim ki 10.000 euro teminatınız var. 1 lot EUR/USD buy işlemi yaparsanız, 1000 Euro teminat kullanarak, 100,000 euro işlem hacminde pozisyon alırsınız. Özetle; 10 bin euro toplam bakiyeniz ile aslında 100 bin euro pozisyon açarak 1:10 kaldıraç kullanmış olursunuz. Bu oranı yetki çerçevesinde yükseltmek-azaltmak 1:100 geçmemek şartıyla sizin tercihinizdir.
2. DÜŞÜK TEMİNAT
FOREX piyasasının içerisinde kaldıraç etkisi olduğu için, yani düşük teminat ile büyük pozisyon alma kavramı olduğu için durumun beraberindeki en büyük cazibelerinden biri düşük teminat ile hesap açılabilmesidir, son düzenleme öncesine kadar mesele öyleydi.
Örnek: 100 euro ile hesap açan biri; 0.01 lot EUR/USD sell işlemi yaparak teminatının 10 euro kadarını kullanır ve 1000 euro pozisyon büyüklüğü tutarınca bir işlem taşır. Özetle; 100 euro kadar düşük bir teminat ile dünya piyasalarında işlem yapabilir ve kendi tercihlerine göre kar yada zarar ile sonuçlanabilen işlemler yapma imkanına sahip olabilir.
3. PİYASADA 5/24 İŞLEM YAPABİLME
Pay piyasası, Borçlanma araçları, VİOP gibi piyasalarda TR saati ile 17:30-18:00 arası piyasaya göre değişen saatlerde pazar kapanır, işlem giremezsiniz. Örneğin; gece yarısı bir saatte tahvil alamazsınız yada bir hisse senedini elinizden çıkaramazsınız. Fakat FOREX piyasalarını diğer pazarlardan ayıran önemli bir nokta olarak piyasa iş günlerinde her saat açıktır ve likittir. İsteğiniz saatte EUR/USD işlemi girebilir yada şeker kontratı, kahve kontratı, alüminyum, bakır kontratı işlemi yapabilirsiniz. Üstelik vadeli işlemlerde bazı ürünlerde işlem yaparken karşılaştığınız likidite problemi bu piyasada yoktur, ekranda gördüğünüz fiyattan alım-satım yapabilir, emir girebilirsiniz. Gerisi riskin yönetilmesi adına, (işin bu tarafına değinmeyeceğim) emrinizi karşılayan kurum-kuruluş-hazine'nin sorunudur.
Yeni düzenleme ile piyasanın karakteristik özelliklerinden 2 tanesini elinden alarak acaba doğru bir hamle mi yapıldı? Bu soruya açık, net kişisel fikrimi söylerek cevap vereceğim. Fakat biraz daha konuşulan konulara değinmek istiyorum...
FOREX piyasalarındaki yatırımcıların yüzde 90'ı kaybediyor.
Kaldıraçlı piyasa çok riskli.
Küçük yatırımcılar genelde piyasada kazanamıyor.
Evet, bu cümlelerin hepsi doğru. Kaldıraçlı piyasa risk içeriyor, evet kabul ediyorum müşterilerin kaybeden oranları aşağı yukarı belirtildiği kadar yüksek. Zaten bunu piyasada kurumların verdiği reklamların altında mevzuat gereği belirtme zorunluluğu olduğundan sağır sultan bile biliyor. Ben işi çok karmaşıklaştırmak istemiyorum ve bir soruyu hep beraber cevaplayalım istiyorum.
Diyelim ki; 1:1 yani kaldıraç olmayan spot piyasada işlem yapıyoruz, piyasa ile ilgili hiçbir fikrimiz olmadığını varsayalım. Kazanma olasılığımız ne, kaybetme olasılığımız ne? Yani bu şartlar altında o reklamların altında kazanç, kayıp oranı ne yazacak? Olasılık basit yazı-tura kadar net; yüzde 50 kazanç oranı, yüzde 50 kayıp. İhtimaller ölçeğinde (psikoloji varsayımını, bilgi ve tecrübe gibi etkenleri yok sayarsak) ya kazanacaksınız ya kaybedeceksiniz. Fakat kaldıraç etkeni beraberinde psikolojik faktörleri devreye soktuğu için, yani esasen o risk yönetimi dediğimiz kavramın önemine ihtiyacı artırdığı için kaybetme olasılığınız yükseliyor. Bu çok normal değil mi? İlk öğrendiğimiz şeylerden biri değil midir risk=getiri çıkarımı?
Zaten bunu bilerek bu piyasada işlem yapılmıyor mu?
Benim en sevdiğim sözlerden biridir, bir yazımda bu sözü geçirebileceğimi hiç düşünmemiştim.
En büyük risk, hiç risk almamaktır.
İşin yatırımcıların tarafından nasıl göründüğüne ve neler yapılması gerektiğine kişisel fikirlerim çerçevesinde değineceğim. Öncesinde biraz meseleye aracı kurumlar çatısından bakmak istiyorum. Evet biliyorum, aracı kurumların bazıları FOREX piyasasını hafife alarak, konuyu çok basite indirgeme üzerine kurguluyor ve pazarlıyor. Evet biliyorum, meseleyi tamamen satış ve pazarlama üzerine kuran kuruluşlar var. Örnekleyerek kimseyi yazımda anmak, anımsatmak istemiyorum sadece şunu söylemek istiyorum. Satışı ve pazarlaması yapılan ürün bir traş makinesi, cep telefonu, parfüm değil, finansal bir enstrüman. Dolayısıyla konu ile ilgili kurulan cümlelerin her biri bu ağırlığı taşıyacak içerikte ve nitelikte olması gerekiyor. Konunun ilgilileri ne söyleyeceğimi anlayacaktır ama bir isimsiz örnek verelim.
Örnek: FOREX piyasasını konuyu hiç bilmeyen bir müşteri adayına, fiyatlar çıkarkende-düşerkende para kazanabilirsiniz diye pazarlarsanız bu iş hakkıyla icra edilmemiş olur. O kişi merak ederek piyasayı kuruma bakiye gönderir, 2 gün içinde tutarı kaybeder ve piyasaya küser. Durum bu olur, kimse kusura bakmasın. Sonra aman efendim, forex kötü, herkes kaybediyor zaten...
FAKAT!
Yazımın başında bahsettiğim piyasanın karakteristik özelliği olan 3 maddenin 2'sini piyasanın elinden alarak, bu piyasadaki işini iyi yapan kişilerin, kurum ve kuruluşlarının " ben yaptım oldu" diyerek pazar şartlarının değiştirilmesini doğru bulmuyorum. Kimse sonuçta bu piyasada işlem yapan kişilere zorla hesap açmıyor, evet sıkı ve ısrarlı pazarlama teknikleri kullanılıyor (kullanılacak tabi) ama hesap açılırken de, işlem yapılırken de tüm karar yatırımcıya ait. İsteyen kaldıraç kullanır, isteyen bir miktar kullanır, isteyen kullanmaz zorla mı? İsteyen FOREX işlemi yapar, isteyen VİOP, isteyen döviz bürosuna gider, isteyen yastık altı TL. Dolayısıyla bu piyasada işlem yaptım kaybettim, zaten herkes kaybediyor burada diyenler zaten bunun olma olasılığı verdiğim örnekte de vurguladığım gibi yüksekti, bunu bilmeleri gerekirdi. Bunu her reklamda, her analizde, her raporda günde defalarca risk bildirimi çatısı altında da bu kurumlar, kuruluşlar içeriklerine eklemediler mi?
İşin biraz aracı kurum penceresinden nasıl göründüğüne bakalım. Müşteri sorar: EUR/USD ile ilgili ne düşünüyorsun? Al-sat tavsiyesi versen yasaktır, vermesen müşteri beni yönlendirmediler, yardımcı olmadılar der, başka kuruma gider. Bir denge sınavı ki, çöz çözebilirsen.
Türkiye'de çok sayıda aracı kurum var, dolayısıyla bu piyasada çalışan çok sayıda müşteri temsilcisi, yatırım danışmanı, araştırma uzmanı ve benzeri pozisyonlarda kişi mevcut. Şimdi öyle bir düzenleme geliyor ki; bunun sonucunda kaç tane Türkiye'de 50 bin TL üzeri yatırım yapan kişi ve kuruluş var acaba ki; 1:10 kaldıraç ile çalışmayı kabul edecekler? Söylüyorum, aracı kurumlar bu şartlar altında küçülmek zorunda kalacak, hatta belki içlerinde bazıları birleşme yoluna gidecek yada kapanacak. Dolayısıyla bazı çalışanlar işsiz kalacak. Bu 2 kere 2 eşittir 4 kadar net, toplasanda çarpsanda sonuç değişmeyecektir ve buna üzülmemek için kalpsiz olmak gerek.
GERÇEKTEN YATIRIMCIYI KORUR MU BU TEBLİĞ?
Twitter'da tebliğ ile ilgili yorumları okurken gözüme bir paylaşım çarptı. Kumarhaneler yasaklandı diye, kumarbazlar tövbekar olmadı diye. Mesele tam da bu. Eğer ki, yatırımcılar bu piyasada işlemlerini kumar oynar gibi yapıyorlar ve para kaybediyorlarsa bunu yurtdışında 1:200-1:400 kaldıraç imkanı veren ve hatta kredi kartı ile ödeme yapabilecekleri kurumlarda yapmaya devam edeceklerdir. Hem bu ihtimalde oluşabilecek çıkar çatışmalarında SPK gibi çözüm talep edecekleri bir kuruluş güvencesi olmayacak hem de kredi kartı meselesi aktif olduğu için iş çok başka boyutlara taşınacaktır. Dolayısıyla vurguluyorum; tebliğ sonucunda yatırımcının korunacağını düşünmüyorum.
ve ekliyorum; yurtdışında işlem yapılmasını doğru bulmasam da, bunu engellemek imkansız olacağı için bir para çıkışı ve kontrol edilemez merdiven altı kuruluşlar yatırımcıları şimdiki şartları mumla aratacak kadar kötü yerlere götürecektir. Siz hiç Kıbrıs bulunan adresini bilmediğiniz bir aracı kuruluşta işlem yapıp, sonrasında tüm bakiyenizi kaybedip telefonlarınızın dahi açılmadığı bir an yaşadınız mı?
NE YAPILABİLİR?
Burada yazdıklarım tamamen her konuda olduğu gibi kişisel görüşlerim. Katılabilirsiniz, katılmayabilirsiniz. Fakat konu ile tarafsızca yüzleşmek gerek. Ben hem yatırımcı açısından, hem de aracı kurumlar açısından durumu analiz ettiğimde şöyle bir noktaya varıyorum.
1. Sermaye piyasalarında ne yaparsanız yapın, kaybedenlerin oranı kazananlardan yüksek olacaktır. Bunu hiçbir düzenleme engelleyemez. Sadece FOREX piyasası özelinde bir durum da değildir bu, tüm pazarlarda durum böyledir, dünyada da böyledir.
2. Kaldıraç oranının 1:100 olmasından yanayım. Dediğim gibi imkan olmalı, yatırımcı isterse 1:1 işlem yapsın, isterse 1:25, isterse 1:100. Bu alım-satım kararını veren, o bakiyeyi kazanarak bu piyasada işlem yapma isteğinde olan yatırımcının kararı.
3. Teminat konusunda bir sınırlama konulabilir. Fakat bunun, 50 bin TL gibi yüksek bir miktar olmasından yana değilim. 100 dolar, 500 TL gibi ufak bakiye yatırarak parasını kaybeden küçük yatırımcı profilini korumak amacıyla 10 bin TL minimum teminat sınırlaması konulabilir mesela?Bu konuda özellikle tüm aracı kuruluşlarının fikirlerinin alınarak ilerlenmesinden yanayım.
4. Şu an düzenlemede olan hesap açmak için 6 iş günü demo hesap kullanma ve 50 adet işlem açma zorunluluğunu doğru buluyorum, bu şart korunmalı.
5. Hesap açılırken yapılan yerindelik ve uygunluk testlerindeki sorular detaylandırılabilir.
6. Aracı kurum kampanya ve reklamları dikkatle incelenmeli. Bu meselenin yüksek risk içeren bir finansal piyasa olduğu kavramı reklamlarda daha net vurgulanabilir.
8. Finansal okur-yazarlık meselesi belki de sadece aracı kurumların seminer ve webiner benzeri eğitimleri dışında bir devlet kurumu çatısı altında tekrar ele alınabilir.
Bu bahsettiğim maddeler ile piyasada hem yatırımcı tarafı hem de kuruluşlar tarafı daha iyi bir duruma gelecektir diye düşünüyorum. Katı kurallar koyulan her durum daha merak uyandırır ve cezbedici hale gelir, bu böyle. Sonra siz her şeyi çok iyi dizayn edebilirsiniz kurallar koyarak. Fakat tüm mal varlığını satıp bu piyasada 50 bin dolarını 2 günde 500 bin dolar yapacağını uman, günde 5-10 dakika iki aldım-sattım yaparak iyi bir yatırımcı olabileceğini düşünen, 2 dolar artıda pozisyon kapatan ama 300 dolar zararda "buradan döner" diyen yatırımcı modelleri varsa (ki var) bunun çözümü bence bu işin doğasını değiştirerek değil, finansal okur-yazarlık üzerine yoğunlaşarak, eğitim meselesine inanarak, bu işi iyisiyle-kötüsüyle yatırımcıya doğru aktaran kişi ve kuruluşlar ile çalışarak olacağı düşüncesindeyim. İşin ötesinde, biz elimizden geleni yapalım, gerisi yine yatırımcının tercihi ve kararı. Ne dersiniz, haksız mıyım?
Biz bu piyasa emek verdik. İşimizi severek yaptık, FOREX piyasalarında varoluş amacımızı piyasanın doğru ve şeffaf gelişmesi temeline dayanarak şekillendirdik. Piyasanın geleceğine olan inancımızı koruyoruz.
En kısa zamanda piyasa şartlarının iyileştirilmesi ümidi ile.
Unutmayınız;
En büyük risk, hiç risk almamaktır.
Serhat Yıldıztwitter.com/yildizserhat