Avrupa Ekonomisi ve Covid Etkileri
Yılı tarihi rekor enflasyon oranı ile kapatan Euro Bölgesi'nde son çeyrekte enerji konusu ana gündem oldu. Euro Bölgesi'nde yılın ikinci çeyreği itibarıyla kapanmaların sonlanması ile ekonomik toparlanma izleniyordu. Yılın son çeyreğine doğru büyüme hızının yavaşlaması ve vaka sayılarının tekrar yükselişe geçmesi görünümü tersine çevirdi. Ekonomik büyümeyi yavaşlatan ana etken artan vaka sayılarının etkilediği hizmet sektörü oldu. Son aylarda küresel çapta yayılmaya başlayan Omicron varyantı Avrupa bölgesinde artışını sürdürüyor. Hollanda varyant artışı sebebiyle Ocak ayı ortasına kadar tam kapanma kararı aldı. Robert Koch Ensitüsü verilerine göre Almanya’da 3 bin üzerinde Omicron vakası tespit edildiği gözlemlenmektedir. Toplam vaka sayısı Avrupa’da Aralık ayı başlarında 170 bin civarında iken ay sonlarında bu rakam 300 bin üzerinde geçmiş durumdadır. Dünya genelinde ise yılın son ayında bu rakam 700 binden 950 bin dolaylarına ulaşmıştır. Genel değerlendirme yapılacak olursa Avrupa’da vaka artış hızı son dönemde Dünya geneline göre daha yüksek görünmektedir.
2022 yılı ilk çeyreğinde Avrupa’da vaka sayılarındaki artışın devam etmesi durumunda Hollanda’nın başlattığı tam kapanma süreci diğer ülkeler tarafından uygulanabilir. Bu durum hizmet sektöründeki yavaşlamayı arttıracağından ekonomik yavaşlama hızını artırabilir.
Enflasyon Sarmalı
Euro Bölgesi'nde enflasyon Kasım ayında rekor seviyeye ulaştı. Yıllık bazda %4,9 seviyesine ulaşan enflasyon Avrupa’da risk yaratmaya başladı. Yılbaşından süregelen enflasyon sarmalında ana etkileyen bileşen enerji oldu. Kasım ayı enflasyon verisinde enerji kalemini incelediğimizde Eylül ayında %23,7 olan enerji Kasım ayında %27,5 artış gösterdi. Enerji fiyatlarındaki artışın etkisi ise Ekim ayında %4,1 olan enflasyon Kasım ayında %4,9’a yükseldi.
Gıda kalemi Ekim ayında %1,9 iken Kasımda %2,2 yükseliş kaydetti. Sanayi ürünleri kalemi ise Kasım ayında %2,0 dan %2,4 e yükseldi. Enerji fiyatlarındaki artış Endüstriyel üretim maliyetlerindeki artışı etkilediğinden bu kalemde önemli ölçüde artış göstermiştir. Çekirdek enflasyon olarak incelediğimizde Kasım ayında %2,6 yükseliş kaydetti. Eylül ayında %2,1 olarak gerçekleşmişti.
Kasım ayı yeni rekor enflasyon oranına alt kalemlerin katkılarına bakıldığında enerji 2,57 puan etki ile ilk sırada yer aldı. Ardından 1,16 ile hizmetler ve 0,64 etki ile sanayi ürünleri sırasıyla gelmektedir. Gıda ürünleri etki ise 0,49 olarak gerçekleşti.
Euro Bölgesinde ülke bazında enflasyon oranlarına baktığımızda en fazla yükseliş Litvanya ve Estonya’da kaydedildi. Litvanya’da Kasım ayında enflasyon %9,3 yükseliş kaydederken Estonya’da %8,6 oldu. En az yükseliş görüldüğü ülkeler ise Malta ve Portekiz oldu. Malta’da Kasım ayında enflasyon %2,4, Portekiz’de %2,6 oldu. Euro Bölgesi enflasyon hesaplamasında ağırlığı olan ülkeler sırasıyla Almanya , Fransa, İtalya ve İspanya şeklinde hesaplanmaktadır. Almanya’da enflasyon tarihi rekor kırarak kasım ayında %6,0 yükseliş kaydetti. Fransa’da enflasyon kasım ayında %3,4 yükseliş kaydetti. Diğer Euro Bölgesi ülkelerine görece daha düşük seyreden Fransa enflasyon oranı 2008 yılında gördüğü %4,0 oranının altında seyretmektedir. İtalya’da da benzer bir durum söz konusu. Kasım ayında %3,9 yükseliş kaydeden enflasyon oranı Euro Bölgesi'ne göre düşük seyretti. Fransa’ya benzer bir diğer durum ise 2008 yılında gördüğü %4,3 enflasyon oranının altında seyretmektedir.
Euro Bölgesi'nde enflasyon oranının 2022 yılında %3,2 ve 2023 yılında %1,8 olması bekleniyor.
Enerji Krizi ve Enflasyon
Enflasyon çerçevesinde ana gündem olarak görülen enerji fiyatlarındaki artış son dönemlerde Avrupa’da kriz kapısını aralıyor. Kış mevsimine geçerken talebin artmaya başlaması doğal gaz stoklarını azaltmaya başladı.
Avrupa gaz stoklarına baktığımızda kış mevsimi öncesinde önceki yıllara görece daha düşüş stok seviyelerinde görülmektedir. Kapasite doluluk oranlarını yüzdesel olarak değerlendirdiğimizde kış mevsimi öncesi yıl sonlarında ortalama %70 seviyesi üzerinde olan stoklar, 2022 kışı öncesinde %56 seviyesine gerilemiş durumda. Önümüzdeki kış mevsiminin Avrupa açısından zorlu geçeceğinin sinyalleri veriler üzerine yansıyor.
Gaz fiyatlarındaki seyri küresel çapta değerlendiğimizde Euro Bölgesi tablonun ilk bölümlerinde yer alıyor. Ülke bazında görünümde Euro Bölgesi ülkelerinden olan Hollanda ve Portekiz tablonun ilk sıralarında yer alıyor. Gaz fiyatlarında yüksek oranda artış görünen Euro Bölgesinde kış aylarında talebin güçlenerek devam etmesi ve stoklarındaki azalışım etkisi ile yükseliş devam edebilir. Bu yükseliş ise 2022 yılının ilk çeyreğinde enflasyon artışını etkilemeye devam edebilir.
Enerji krizinin bir diğer sonucu ise elektrik fiyatlarındaki artış oldu. Küresel elektrik fiyatlarındaki seyirde tablonun ilk sıralarında Avrupa ülkeleri yer aldı. Almanya tablonun ilk sırasında yer alıyor. Elektrik fiyatlarının küresel görünüme göre yüksek seyrettiği Avrupa’da enerji krizinin sonuçlarının etkileri devam ediyor. Avrupa’da enerji fiyatlarındaki artışın devam etmesi üretimin yavaşlamasına neden olabilir. Üretimin yavaşlaması arz sorunların ve ürün fiyatlarında artışlara sebebiyet verebilir. Enerji krizi Avrupa’da enflasyon riskini arttırmaktadır.
Enerji Krizi Siyasi mi?
Avrupa’da pandemiden yavaş yavaş çıkışın yarattığı ekonomik canlanma fabrikaların yeniden imalata geçmesini bir çok iş yerinin yeniden açılmasını da beraberinde getirdi ve bu da enerji talebini artırdı.
Avrupa’nın doğal ihtiyacının %50’si Rusya tarafından karşılanmaktadır. Avrupa, tüketiminin kalan %50'lik kısmını ise Norveç ve Cezayir'den alıyor. Gaz tedarikinde önemli bir yeri bulunan Rusya ile son dönemlerde siyasi sorunlar ön plana geçmiş durumda. Rusya doğal gazı Avrupa'ya Kuzey Akımı, Yamal-Europe ve Brotherhood gibi birkaç ana boru hattıyla transfer etmektedir. Son dönemlerde yapımı tamamlanan fakat onay sürecinde bekleyen Kuzey Akımı 2 boru hattı faaliyete geçmesi durumunda Rusya’dan Almanya’ya doğal gaz sevkiyatını iki katına çıkması bekleniyor. Fakat Kuzey Akımı 2 boru hattı enerji güvenliği açısından risk olarak görüldüğünden ve hattın Ukrayna’ya uğramadan direkt olarak Avrupa’ya ulaşması Ukrayna ve diğer müttefikleri ekonomik olarak zora sokacağını savunuluyor. Yaklaşık 10 milyar dolara yapılan proje son dönemlerde Rusya ile kriz yaşayan Ukrayna açısından ciddi boyutta maddi kayıp yaratıyor.
Genel siyasi çerçeveler içerisinde değerlendirme yapıldığında Rusya’nın Avrupa tarafından onaylanmayan Kuzey Akımı 2 boru hattının gerilimi etkisi ile Doğal Gaz arzını azalttığı söylemleri oluştu. Rusya tarafından gelen açıklamalarda uzun vadeli yapılan sözleşme gereğince doğal gaz transferinin eksiksiz yapıldığı söylendi.
Rusya’dan Avrupa’ya gaz ihracatında önceki dönemlere göre azalış görülmektedir. Özellikle kış dönemine geçerken stoklardaki alışın ardından Rusya’dan Avrupa’ya gaz ihracatının azda olsa azalış göstermesi kriz kapısını aralıyor.
Büyüme Yavaşlıyor
Euro Bölgesi üçüncü çeyrekte %2,2 büyüdü. İkinci çeyrekte büyüme aynı oranda gerçekleşmişti. Yıllık bazda ise büyüme %3,9 olarak gerçekleşti.
2021 yılı üçüncü çeyreğinde hane halkı nihai tüketim harcamaları %4,1 arttı. Bir önceki çeyrekte %3,9 artış kaydedilmişti. Hane halkı harcamalarındaki artış büyümeye pozitif katkı sağladı. Devlet nihai tüketim harcamaları üçüncü çeyrekte %0,3 arttı. İkinci çeyrekte ise %2,1 artış kaydedilmişti. Devlet nihai tüketim harcamalarındaki azalma Gayri sabit sermaye oluşumu ikinci çeyrekte %1,3 artış göstermişken üçüncü çeyrekte %0,9 oldu. Sabit sermaye oluşumunda üçüncü çeyrekteki azalış negatif etki etti. Üçüncü çeyrekte stoklardaki azalışta büyümeyi bir miktar negatif etkiledi.
Euro Bölgesi'nde üye ülkeler bazında incelendiğinde üçüncü çeyrekte en yüksek büyüme %3,8 ile Avusturya’da gerçekleşti. Ardından %3,0 ile Fransa ve %2,9 ile Portekiz izledi. En düşük büyüme ise Romanya ve Slovakya’da %0,4 olarak izlendi. Litvanya’da ise büyüme sabit kaldı.
Büyümenin salgınla ilgili kısıtlamaların sıkılaşması ve arz sorunlarının yoğunlaşması nedeniyle yakın vadede reel GSYİH büyümesinin zayıf olması bekleniyor. 2021 ilkbahar ve yaz aylarında ekonomik toparlanma güçlenirken, küresel nakliye aksaklıkları ve arz sorunları euro bölgesi şirketlerinin ham madde talebindeki hızlı büyümeye paralel olarak üretimlerinin artmasını engelleyen faktörler oldu. Genel risk yaratan faktörlerin 2022'nin ikinci çeyreğinden itibaren kademeli olarak azalması ve 2023'e kadar tamamen çözülmesi bekleniyor. Büyümede kısa vadeli zayıflamanın ardından, 2022'nin ikinci çeyreğinden itibaren toparlanma göstererek 2023-24'te tarihsel ortalama oranlara doğru artması bekleniyor. Avrupa Merkez Bankası ve ortalama piyasa beklentileri doğrultusunda Euro Bölgesi 2021 yılını %5 büyüme ile kapatması bekleniyor. Ardından 2022 yılı için %4,6 ve 2023 yılı için ise %2,1 beklentiler şekil almaktadır.
İşsizlik Oranında Düşüş Devam Ediyor
2020 yılı pandemi başlangıcının ardından %8,6 seviyesine çıkan işsizlik oranı düşüşünü sürdürerek 2021 yılı Ekim ayında %7,3 oldu. Bir önceki ayda ise %7,4 olarak gerçekleşmişti. Hesaplamalara göre Euro Bölgesinde işsiz sayısı 12 milyon olarak Eurostat tarafından açıklanmıştı. 2021 Ekim ayında bir önceki yılın aynı dönemine göre Euro Bölgesinde işsiz sayısında 1,5 milyon azalış gerçekleşti. Üye ülkeler bazında 2021 Ekim ayında en yüksek işsizlik oranı %14,5 ile İspanya’da gerçekleşti. Ardından %12,9 ile Yunanistan takip etti. En düşük oran ise %2,6 ile Çek Cumhuriyeti oldu. Ardından %2,9 ile Hollanda ve %3,3 ile ise Almanya gelmektedir.
Sanayi Üretiminde Toparlanma
Euro Bölgesi'nde sanayi üretimi Ekim'de %1,1 arttı. Eylül ayında %0,2 yavaşlama kaydedilmişti. Yıllık bazda ise artış %3,3 olarak kaydedildi. Alt kalemlerde en yüksek artış %3,0 ile sermaye mallarında oldu. Ardından %1,7 ile dayanıklı tüketim malları oldu. Negatif etki eden Ara mallarda ise %0,6 gerileme kaydedildi. Üye ülkeler bazında en yüksek sanayi üretimi %3,0 ile Almanya ve Slovakya’da gerçekleşti. Negatif bölgede ise %2,4 ile Estonya’da %1,5 ile Litvanya’da daralma kaydedildi.
Euro Bölgesi sanayi üretimi artan varyant vakaları etkisi, ham madde arz sorunlarının tekrar artış göstermesi ve kapanmaların başlaması ile daralma beklentisi ön plana geçmeye başlamış durumda.
Euro Bölgesi'nde ekonomik büyüme hızı son çeyrekte yavaşladı. Son aylarda hızlı artışa geçen vakaların etkisi ile hizmet sektörü faaliyetlerinde daralma yaşandı. Temmuz ayında güçlü toparlanmanın etkisi ile 59,8 eşik değere ulaşan Hizmet PMI endeksi Aralık ayında 53,3 değere geriledi. Üretim tarafında arz sorunlarının devam etmesi hammadde maliyetlerinin artış göstermesinin etkilerinin sınırlı kaldığı izleniyor. Euro Bölgesi imalat PMI güçlü artışım ardından Ağustos ayında daralmaya geçmişti. Geçici etkenlerin sınırlı kalması ile son çeyrekte üretimin tekrar toparlanmaya geçtiği görülüyor. Euro Bölgesi İmalat PMI Haziran ayında 63,4 değerine yükselmesinin ardından Aralık ayında 58,0 değerine kadar gerileme gösterdi. 2022 yılının ilk çeyreğinde artan vakaların etkisi ile Hollanda’nın kapanmaya gitmesinin ardından diğer ülkelerinde kapanmaya gitme kararı alması hizmet sektörü açısından negatif görünümü devam ettirecektir. İmalat tarafında ise maliyet artışının devam etmesi ve arz sorunlarının etkilerinin sürmesi ile daralma sınırlı devam edebilir.
Güvercin ECB
Avrupa Merkez Bankası yılın son toplantısını gerçekleştirdi. Yılın son toplantısında beklentiye paralel olarak faizlerde değişikliğe gitmedi, ECB Pandemi Acil Varlık Alım Programı'nın (PEPP) Mart ayında sona ereceğini belirtti. Avrupa Merkez Bankası Pandemi Acil Varlık Alım Programı’nı Mart'ta sona erdireceğini belirtirken ikinci çeyrekten itibaren normal varlık alım programını aylık 40 milyar euroya çıkacağını açıkladı. Normal varlık alımları aylık 20 milyar euro olarak gerçekleşiyordu. Avrupa Merkez Bankası ikinci çeyrek sonrası üç aylık periyotta varlık alımlarını 30 milyar euroya düşürecek ve ekim ayında şu anki alım hızı olan aylık 20 milyar euroya geri dönecek. Toplantı metninde pandemi sürecinin negatif etkilerinin artması durumunda pandemi acil varlık alım programına devam edilebileceğinin altı çizildi.
Avrupa Merkez Bankası Başkanı Lagarde yılın son toplantısının ardından açıklamalarında 2022 yılı için faiz başlıklarını rafa kaldırdı. Önümüzdeki yıl için faiz artışının olası olmadığını belirtti. Sıkılaşma için erken vurgusu yapan Lagarde enflasyonun kısa vadede yüksek kalacağını bunun ana sebebinin enerji fiyatlarının yüksek seyretmesinden kaynaklandığını belirtti. Toparlanmanın devam ettiğini ancak salgının etkileriyle daha yavaş büyüme dönemine geçilebileceğini ifade etti. Başkan Lagarde, Omicron varyantı etkilerinin değerlendirilmediğini ifade etti. Ancak genel olarak bakıldığında Aralık ayı sonlarına doğru Avrupa’da görülen yüksek vaka artışının çoğunlukla Omicron varyantı kaynaklı olduğu takip edilmektedir. Önümüzdeki yılın ilk toplantısında Avrupa Merkez Bankası tarafından bu yönde değerlendirmeler görülmeye başlanabilir.
Başkan Lagarde, ekonomik göstergelere ilişkin öngörülerinde 2021 Euro Bölgesi büyüme beklentisi yüzde 5'ten yüzde 5,1'e yükseltildi. 2022 büyüme beklentisi yüzde 4,6'dan yüzde 4,2'ye çekildi. 2023 büyüme beklentisi ise yüzde 2,1'den yüzde 2,9'a çıkarıldı. 2024 için büyüme tahmini yüzde 1,8 olarak belirlendi. Büyüme hızının düşmesi beklenen Avrupa’da vaka artışlarının etkileri ile ekonomik göstergelerde daralma devam edebilir.
Diğer merkez bankalarının yıl sonu toplantılarıyla değerlendirdiğimizde FED varlık azaltımı hızını iki katına çıkardı. FED üyeleri tarafından Gelecek yıl faiz artışı beklentisi ikiden üçe çıktı. İngiltere Merkez Bankası üç yıl aranın ardından faiz artışına giderek politika faizini %0,10 dan %0,25 seviyesine yükseltti. Genel değerlendirmede Avrupa Merkez Bankasının izlediği politika ve söylemler diğer merkez bankalarına görece daha güvercin tonda kalmaya devam etti. Önümüzdeki yılın ilk toplantısında da ekonomik göstergeler ve riskleri göz önünde bulundurarak bu tonun devam edeceğini öngörüyoruz.
Euro/dolar paritesinde 2008 yılından süre gelen düşüş trendinin 2020 yılında sonlanması ile 1,23 bölgesine doğru yükseliş yaşanmıştı. Bu bölgede tutunamayan parite tekrar trend bölgesine doğru geri çekildi. Paritede 1,11 / 1,12 bandı önemli bir destek konumunda bulunuyor. Bu bölge üzerinde hareketin korunması durumunda 1,15 / 1,16 ilk direnç bandına doğru yönelim görülebilir. 1,11 / 1,12 destek bandının olası ihlali durumunda 2016 yılından devam eden yükselen trend bölgesinin geçtiği 1,07 / 1,08 seviyelerine doğru geri çekilme hız kazanabilir.