Trump’ın zaferi sonrası başlayan dolar rallisi yeni başkanın seçim vaatlerini yerine getiremeyeceği kaygısı ile kazanımlarını koruyamamıştı. Piyasalar yeni bir hikaye için yüzünü yeniden Fed’e ve dolayısıyla istihdam piyasasına döndü. ABD’de Mart ayında tarım dışı istihdama katılım 100 binin atına düşmüştü. Nisan ayı raporunda, katılımın yeniden ortalama seviyelere dönmesi bekleniyor. Mart ayındaki düşüş mevsimsel etkilerin de tesiriyle fazla ciddiye alınmadı. Tam istihdama yaklaşılması sebebiyle katılımdaki düşüş olağan görülüyor ancak diğer veriler tam istihdama ulaşıldığını ya da ekonominin genel anlamda aşırı ısındığına işaret etmiyor. Ocak ve Şubat aylarındaki güçlü katılım düşünüldüğünde tek bir veriden yola çıkarak yorum yapmak doğru olmayacaktır. FED’in en güvercin üyesi Kashkari’nin Mart ayında faiz artırım yönünde oy kullanmama gerekçesi, istihdam piyasasında sıkılaşma ve iyileşme için henüz alan olmasıydı. Tam istihdamda ücretlerdeki artışın da hızlandığını görmeliyiz. Ancak bu artış şu ana kadar ılımlı diyebileceğimiz bir ölçüde ilerledi.
Bu durumun nedenlerinden birisi katılım oranında yatıyor olabilir. 2008 kriz sonrası nüfusun ciddi bir bölümü yeniden işgücüne dönmüyor. Bu durumda işsizlik oranı her ne kadar tam istihdam için öngörülen seviyelere yakın olsa da katılımdaki artış ile hızlı bir şekilde yukarı çıkabilir. Büyük resesyon ve onu takip eden toparlanma döneminin ekonomide açtığı yaralar kaybolmuş değil. Bu büyüklükte bir resesyonun etkilerini ortadan kaldırabilmek için yine ekonomideki bir çok birimi etkinleştirecek önlemler gerekiyor. 1930’lardaki buhranın bıraktığı hasar, savaş ile mobilize olan ekonomi ile daha hızlı iyileşti. 2008 krizi sonrasında da Merkez Bankaları eşi görülmemiş müdahaleler ve deneysel denebilecek yeni araçlarla resesyonun yarattığı etkileri kompanse etmeye çalıştı. Ancak ABD’de fiyatlarda ve istihdam piyasasında bu hasarın devam ettiğini görüyoruz. Katılım oranı kriz öncesi seviyelerden çok uzak.
ABD Başkanı Trump’ın seçim kampanyasında yeni iş yaratmak oldukça ön plandaydı. Trump’ın gerçek dışı 96 milyon işsiz olduğu söylemine Hazine Bakanı Mnuchin dahi katılmıyor. Ancak Mnuchin piyasalarda reflasyon rallisini başlatan yeni maliye politikası ile ilgili kararlar alınırken istihdam piyasasının tam anlamıyla kavranması gerektiğini ifade etmişti. Trump yönetiminin kastettiği yüksek işsizlik oranında, ölçümünün hangi endeks üzerinden yapıldığı önemli olabilir. ABD’de resmi işsizlik ölçümü işsiz ve aktif olarak iş arayanların dahil olduğu U-3 endeksiyle yapılıyor. U-5 ile yapılan hesapta ise iş aramayan ancak fırsat olduğunu düşündükleri takdirde iş arayabilecekleri de kapsıyor. U-5 ile yapılan ölçüme göre ise işsizlik 2016 itibariyle yüzde 4.7’den yüzde 5.7’ye yükseliyor. U-6 endeksi ise işgücüne part-time çalışanları da dahil ediyor. 2016’da U-6 endeksine göre işsizlik oranı ise yüzde 9.2’ye kadar çıkıyor. Ancak bu endeks ile hesaplanan işsizlik oranı da kriz öncesi seviyelere doğru iyileşme gösteriyor. Burada iş aramaktan vazgeçmiş kesimi, 2008 krizinde ciddi ölçüde yara almış nüfus oluşturuyor. Trump’ın seçim zaferi ve küresel anlamda popülist, korumacı trenddeki bu yükseliş, kriz ve küreselleşme sonucu fakirleşen nüfusun mevcut yönetimlere tepkisi olarak da değerlendirilebilir.
Trump’ın seçim galibiyeti sonrası piyasalardaki felaket senaryoları, hızlıca yerini, yeni gevşek maliye politikalarının yaratacağı daha hızlı büyüme ve enflasyon hikayesine bıraktı. Trump’ın ilk 100 günün dolması ve sağlık yasasını Kongre’deki Cumhuriyetçi çoğunluğa rağmen geçmemesiyle, beklentiyi satın alan piyasalar gerçeği satmak zorunda kaldı. Şu an yeni vergi planının en erken Ağustos ayında tamamlanması bekleniyor. Altyapı harcamaları için ise yeni projelerin geliştirilmesi gerekecek. Trump sonrası piyasalardaki optimizmin tek sorunu sadece zaman ve yeni yönetimin Kongrede ne derece etkin olduğu ya da Trump’ın ‘iş bitiriciliği’ değil ABD ekonomisinin ne derece iyi okunduğu ve teşviklerin doğru ve yerinde uygulanması da kritik olacak.
Birçok majör merkez bankası uzun süredir para politikası araçlarının yetersiz olduğunu ve uygun maliye politikası ile desteklenmesi gerektiğini ifade ediyordu. Para politikası araçlarının sınırlarının zorlandığı bir dönemde mali politikaya kayan helikopter para gibi araçların önünde hukuki engeller de olabiliyor. FED üyelerinin ekonomideki olumlu gidişat ile beraber mali teşvik ısrarından vazgeçtiğini görüyoruz. Üyeler ekonominin tam istihdama yaklaşması ile mali teşvikin etkilerinin kısıtlı olacağını düşünüyorlar. Kısa vadeli ekonomiyi canlandırıcı bir maliye programından çok, iyi düşünülmüş uzun vadede etkilerinin hissedileceği iyi hedeflenmiş bir program gerekiyor. Yeni programın iç talebi yükseltmekten çok iyileşme eğilimi göstermeyen, üretkenliği artırıcı ve yeni yatırımlar yaratabilecek kapasitede olması gerekiyor. Trump yönetimi vergi indirimleri ve altyapı harcamalarıyla arz yönlü bir programa yöneliyor. Yeni maliye programının doğru bir şekilde uygulanacağını varsaydığımızda, kritik nokta istihdam piyasasının hangi durumda olduğu. Trump yönetiminin argümanı doğru ise uygun bir mali program ile katılım oranının artması istihdam piyasasında ciddi iyileşme ve ekonomide daha hızlı bir büyüme görebiliriz. Eğer FED üyelerinin düşündüğü gibi ekonomi tam istihdama yaklaşıyorsa gelecek bir mali teşvikin yükselen enflasyon ile birlikte borçlanma maliyetlerini artırması (crowding out effect ) ve özel sektör yatırımlarını azaltma riski var. Mali program muhtemelen FED’in sıkılaştırma politikalarıyla da dengelenecektir. Hem mali teşviklerin hem de para politikası araçlarının etkilerinin gecikmeli doğası gereği burada FED’in faiz artışı zamanlaması da daha kritik hale gelecek. FED şu ana kadar belirsizliklere karşı dikkatli bir yaklaşım benimsedi ve politika hatası yapma ihtimali, düşük enflasyon ortamında nispeten zayıftı. Ancak mali programın yarattığı yukarı yönlü risklerinin yanlış değerlendirilmesi sonucu erken yapılacak bir sıkılaştırma, iyileşme sürecindeki kazanımlara ciddi darbe vurabilir. Ya da faiz artırımı sürecinde eğrinin gerisinde kalınması da aşırı ısınan ekonomide sağlıksız enflasyonist etkilere neden olabilir. Özetle politika hatası riski de önümüzdeki dönemde daha yüksek.
Trump’ın vergi reformu ve altyapı harcamaları planlarının son halini Ağustos ayından önce göremeyeceğiz. Piyasaların Trump’a inancını kaybetmesiyle bu beklentilerle yeniden bir reflasyon rallisi başlatması en azından kısa vadede zor gözüküyor. Odak yeniden FED ve dolayısıyla daha hızlı bir faiz artışı için gereken göstergelerde olacak. Sıkı bir istihdam piyasası, ücretlerde, büyümede ve çekirdek PCE’de daha hızlı bir artış, FED’i eğrinin gerisinde kalmamak için hızlı faiz artışı yoluna sokar. Dolarda yukarı yönlü baskıyı yine FED artıracaktır.
Analizlerimizi sürekli takip etmek için buradan kayıt oluşturabilirsiniz
www.isikfx.com