Salgını sınırlamaya yönelik önlemlerin gevşetilmesi, aşılamanın hız kazanması ve destekleyici ekonomi politikalarının katkısıyla 2020 yılının üçüncü çeyreğinde başlayan küresel ekonomik toparlanma devam ediyor. Dünya genelinde açılmaların başlamasıyla tedarik zincirlerinde yaşanan sorunlar ile arz kısıtlılığı, açılmalara bağlı artan talep ve emtia fiyatlarındaki yükseliş ile küresel ölçekte riskler yükseldi. Gelişmiş ülke para politikalarına ilişkin olası değişim sinyalleri, gelişmekte olan ülkelere yönelen fon akımları üzerinde etkili olmaya devam ederken, reel sektör ve kamu borçluluğu başta olmak üzere küresel borçluluktaki yüksek seyir ve salgının yeni varyantlar ile devam ediyor olması küresel ekonomilerdeki istikrarı tehdit etmektedir.
Faiz İndiriminde Kararlı Duruş
2020 yılının üçüncü çeyreği ile başlayan faiz artırım süreci, Mart 2021 toplantısında %19 seviyesine yükseltilmesiyle sonlandı. Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası Başkanı Naci Ağbal’ın görevini Şahap Kavcıoğlu’na devretmesi sonrasında oluşan riskler ve faiz indirim söylemleri ile kur tarafında yılın genelinde tarihi fiyatlamalar görüldü. İlk faiz indirimi eylül toplantısında yapılarak %18’e düşürüldü. Sonraki toplantılarda ise ekim ayında %16, kasım ayında %15 ve aralık ayında %14 seviyesine indirildi. 2021 yılı sonuna gelindiğinde kur tarafındaki yükseliş durdurulamazken, USDTRY 18,36 EURTRY 21,81 seviyesine ulaşarak tarihi rekor seviyeleri gördü. Tarihi seviyeler sonrası Cumhurbaşkanı tarafından tanıtılan “Dövize Endeksli Mevduat” ile kur tarafında geri çekilmeler hızlanarak USDTRY 10,25 EURTRY 12,85’i gördü. Bu süreçte 5 yıllık CDS oranı merkez bankası başkanı değişimi, dövizin hareketliliği ve belirsizliklerin artması ile 625 seviyelerine kadar yükseldi.
ÜFE -TÜFE Makası Açılıyor
Enflasyon üzerinde büyük ölçüde arz yönlü unsurlar etkili olurken, enflasyonda son dönemde gözlenen yükselişte; gıda ve başta enerji olmak üzere ithalat fiyatlarındaki artışlar ile tedarik süreçlerindeki aksaklıklar gibi arz yönlü unsurlar ve açılma kaynaklı talep gelişmeleri etkili oldu. Enflasyon üzerinde kısa vadede etkili olan geçici unsurların 2022 yılının ilk yarısında da etkisini sürdürmesi tahmin edilmektedir. Eylül 2020 itibarıyla ÜFE oranı TÜFE oranının üzerinde seyretmeye başladı. Kasım 2021 dönemine gelindiğinde ise ÜFE oranı hızla yükselerek %54,6 seviyesine ulaştı.
ÜFE ana sanayi grupları incelendiğinde enerji tarafı %90,3, ara malı %63,1 oranında en çok artışı gösteren kalemler oldu. TÜFE tarafına bakıldığında ise lokanta ve oteller %28,9, gıda ve alkolsüz içecekler %27,1 ile en çok artışı gösterirken haberleşme %5,7 ile en az artışı gösterdi.
İşsizlik Oranı %11,2 Seviyesine Geriledi
Açıklanan Ekim ayı istatistiklerine göre 15 ve daha yukarı yaştaki kişilerde işsiz sayısı Ekim ayında bir önceki aya göre 75 bin kişi azalarak 3 milyon 717 bin kişi oldu. İşsizlik oranı ise 0,2 puanlık azalış ile yüzde 11,2 seviyesinde gerçekleşti. İstihdam edilenlerin sayısı Ekim ayında bir önceki aya göre 180 bin kişi artarak 29 milyon 581 bin kişi, istihdam oranı ise 0,2 puanlık artış ile yüzde 46,2 oldu. İşgücü Ekim ayında bir önceki aya göre 104 bin kişi artarak 33 milyon 297 bin kişi, işgücüne katılma oranı ise 0,1 puanlık artış ile yüzde 52,0 olarak gerçekleşti.
İstihdamda Lokomotif Hizmet Sektörü
2021 üçüncü çeyreğinde bir önceki çeyreğe göre 1 milyon 204 bin kişiye istihdam sağlanırken, 7,3 artış ile en çok tarım sektörüne istihdam sağlandı. İstihdam dağılımında ise hizmet sektörü %54,5 ile en yüksek istihdam sağlanan sektör olurken sanayi %20,9, tarım 18,3 ve inşaat %6,3 oran ile istihdamdan pay aldı. 2020 yılının dördüncü çeyreğinde tarım sektörünün payı toplam istihdam da %2,9 düşüş yaşarken 2021 ikinci çeyrek itibariyle toparlanmaya başlayarak 18,3 seviyesine ulaştı.
Cari Denge ve Dış Ticaret Dengesi Son Durum
İhracattaki pozitif hava, başta turizm olmak üzere hizmet gelirlerindeki toparlanma ve altın ithalatındaki düşüşün katkısıyla cari işlemler dengesinde belirgin bir iyileşme kaydetti. Cari işlemler dengesi, geçmiş öngörülerle uyumlu şekilde Ağustos ve Eylül aylarında fazla verirken, Ekim ayında da 3.156 milyar dolar fazla verdi.
Dış ticaret dengesinde ise Ekim 2021 itibariyle 20,8 milyar dolar ihracat gerçekleşirken, 22,2 milyar dolar ithalat gerçekleşti. Dış ticaret dengesi son üç aylık ihracat rakamlarının yükselmesiyle, 2020 yılından bu yana en düşük seviyeye ulaşarak 1,4 milyara dolara geriledi. İhracatın ithalatı karşılama oranı ise ihracat tarafının son aylardaki yükseliş ile %93,5 seviyesine yükseldi.
Baz Etkisi Sonrası Büyüme Kaldığı Yerden Devam Ediyor
GSYİH pandeminin azalması ile başlayan güçlü toparlanma eğilimi, yılın üçüncü çeyreğinde salgın kısıtlamalarının kaldırılması ve dış talebin etkisiyle güçlü bir seyir izleyerek, bir önceki yılın aynı dönemine göre yüzde 7,4 büyüdü. Sektörel bazda bakıldığında tarım 5,9 ve inşaatta 6,7 daralma dikkat çekti. Sanayide büyüme yüzde 10 olurken, hizmetler sektöründe ise yüzde 20,7 olarak gerçekleşti.
Ana gruplara göre incelendiğinde yıllık yüzde 7,4'lük büyümeye en yüksek katkının net ihracattan geldi. Buna göre ihracat 6,8 puanlık katkı verdi. İhracatı 5,4 puanlık katkıyla iç tüketim, 1,2 puanla devlet harcamaları izledi. Yatırımlar büyümeye 0,6 puan, stoklar ise 5,4 puanlık negatif etki etti.
Aksaklıklara Rağmen Üretime Hız Kesmeden Devam
Sanayi üretimi aylık yüzde 0,6, yıllık yüzde 8,5 arttı. Ekim ayında madencilik ve taş ocakçılığı sektörü endeksi bir önceki yılın aynı ayına göre yüzde 9,2, imalat sanayi sektörü endeksi yüzde 9,2 ve elektrik, gaz, buhar ve iklimlendirme üretimi ve dağıtımı sektörü endeksi %3,5 arttı. Ekim ayında 24 faaliyet kolunun 18’inde aylık bazda artış kaydedildi. En yüksek artış ise %14,2 ile bilgisayarların, elektronik ve optik ürünlerin imalatında gerçekleşti.
Sanayi sektöründe tedarik zincirindeki sorunlar nedeni ile dalgalanmaların ekim ayında da devam ettiği görülmektedir. Bazı ihracatçı sektörlerde zayıflama yaşanırken, sınırlı aksamaların olduğu sektörler üretim sürecine hız kesmeden devam etti. Tedarik zinciri ve maliyet baskısı nedeniyle 2021 dördüncü çeyrek sonuçları üçüncü çeyreğe kıyasla kısmen düşük kalabilir.
