Özel Çekme Hakları (Special Drawing Rights – SDR) 1969 yılında, üye ülkelerin rezerv pozisyonlarını desteklemek amacıyla, IMF tarafından yaratılmış olan uluslararası bir rezervdir[i]. IMF, üye ülkelere IMF’deki kotaları[ii] oranında SDR tahsis etmektedir. SDR, üye ülkelerin uluslararası rezervleri arasında kabul edilmekte, üye ülke SDR karşılığında IMF’den para alamasa da SDR’leri teminat gibi kullanarak diğer üye ülkelerden istediği dövizi belirli sürelerle alıp kullanabilmektedir.
SDR’nin değeri aşağıdaki sepete göre ve sepetin içindeki para birimlerinin değerlerindeki değişime göre her gün değişmektedir (Kaynak: www.imf.org).
IMF, COVID-19 salgınının üye ülkelerin rezervlerinde yarattığı erimeleri gidermek, rezervleri takviye etmek amacıyla Ağustos ayında 650 milyar dolar tutarında yeni bir SDR tahsisi yapmaya hazırlanmaktadır. IMF Başkanı'nın açıkladığına göre onay süreçlerinin tamamlanmasını izleyerek Ağustos sonuna kadar bu rezervler üye ülkelere IMF’teki kotalarıyla orantılı olarak dağıtılacaktır.
Türkiye, IMF’ten bugüne kadar 1.071 milyon dolar tutarında SDR rezervi almıştır (tahsisler, yapıldıkları tarihte geçerli kotalara göre verildiği için bugünkü kotayla karşılaştırarak hakkımız yenmiş gibi görülmemelidir.) Türkiye’nin IMF’deki kotası 4.659 milyon SDR’dir. Bu tutar 9 Temmuz 2021 itibarıyla (1 SDR = 1,4247 olduğuna göre) 6.637 milyon Dolara eşittir. IMF’nin kotaları toplamı 476.271 milyon SDR olduğuna göre Türkiye’nin toplam kotalardaki payı (4.659 / 476.271 = ) 0,98 (yüzde 1’e yakın) olmaktadır.
Bu durumda Ağustos sonunda gerçekleştirilmesi planlanan SDR tahsislerinden Türkiye’ye düşecek pay yaklaşık olarak (650 x 0.98 =) 6,4 milyar dolar dolayında olacak ve TCMB’nin rezervleri 6,4 milyar dolar artacaktır.
[i] IMF’nin uluslararası likiditeyi düzenlemek amacıyla çıkardığı Özel Çekme Hakları (SDR); bir ülke merkez bankasının, başka bir ülke merkez bankasından, o ülkenin ulusal parasını çekmesine olanak veren bir haktır. Para değildir, para yerine geçmez ama para çekmeye hak verir. Türkiye'nin Dolar ihtiyacı olduğunu düşünelim, bu durumda TCMB, elindeki SDR'leri ABD Merkez Bankası Fed’e devreder ve karşılığında Dolar alır. Fed, SDR’leri kabul edip karşılığında Dolar vermekle yükümlüdür. Bu işlem süreli bir işlemdir yani süre sonunda TCMB aldığı Doları Fed’e iade eder, Fed de aldığı SDR’yi TCMB'ye iade eder. TCMB bu değiş tokuşu TL ile de yapabilir (zaten başka bankalarla yapıyor.) Ne var ki karşı tarafın böyle bir işlemde SDR'yi kabul etmesi zorunlu olduğu halde TL’yi kabul etmesi zorunluluğu yoktur.
[ii] IMF’ye üye olan ülkelerin, ekonomik güçlerini yansıtacak bir formülle hesaplanan kota yükümlülüklerini IMF’ye taahhüt etmesi ve belirli bir miktarını yatırması gerekmektedir. Kota, bir çeşit sermayeye katılma payıdır. IMF’nin temel kaynağı kotadır. Maliyetsiz olduğu için IMF’ye son derecede rahat bir hareket alanı sağlar. Kotanın önemi başlıca üç alanda ortaya çıkar: (1) IMF’deki oy gücü kotayla belli olur. (2) Ülke IMF’den destek almak istediğinde desteğin hesabı kotaya göre yapılır. Bu genel kural son yıllarda sürekli olarak özel uygulamalarla aşıldığı için eski önemini yitirmiştir. (3) Ülke, IMF’den rezerv (SDR) tahsisi istediğinde bu tahsis ülkenin kotasına göre yapılır.