Kripto Sektörleri: 2. Bölüm | En Büyük Katman-1 Ağları

Kripto sektörünün ilk ve en büyük katman-1 Blockchain ağı olan Bitcoin, bugün 530 milyar dolara yakın piyasa değerine sahip. Bitcoin, enerji yoğun olarak kullanılan karmaşık hesaplamaları kullanan bir algoritma aracılığıyla yeni blokları doğrulayan iş ispatı konsensüs mekanizmasını kullanır. 

Bitcoin ağı, Blockchain ağları arasında en güvenli ve merkezsiz bir platform olarak bilinir. Bitcoin, en güvenli ağ olma unvanına sahipken bir blok oluşumunun 10 dakika ile 1 saat arasında sürmesi bir hız sorunu olarak görülüyor. Bunun yanında Blockchain ağındaki işlemlerin doğrulanması ve yeni blok oluşumları için yüksek enerji kullanımı, ağ için son yıllarda daha çok üzerinde durulan bir çevre sorunu olarak görülüyor.

2009 yılında geleneksel bankacılık sistemine bir tepki olarak anonim geliştiricisi Satoshi Nakamoto tarafından piyasaya sürülen Bitcoin, herhangi bir merkezi otoriteye bağlı olmadan kişiler arası fon transferi gerçekleştirmek için geliştirildi. Bu haliyle yeni nesil bir ödeme aracı özelliğine sahip olan Bitcoin, yıllar içinde küresel kabulünü artırdıktan sonra geleneksel para birimleri karşısında değerini hızlı artırdı ve bir servet aracı olma özelliği kazanarak piyasa tarafından dijital altın olarak görülmeye başladı.

Kripto para sektörünün merkezinde yer alan Bitcoin, bugün toplam piyasa değerinin hemen hemen yarısına sahip olarak sektörü domine etmeye devam ediyor.

Bitcoin’in ardından kripto para endüstrisini farklı bir boyuta taşıyan Ethereum, 2015 yılında aralarında Vitalik Buterin’in de bulunduğu birkaç yazılımcı tarafından geliştirildi.

Ethereum ağı ile akıllı sözleşmeler adı verilen programlanabilir sözleşmelerle gelişen sektör, 2015 yılından sonra büyümesini daha hızlı bir ivmeyle artırdı. Ethereum, şu an en büyük ikinci katman-1 ağı olarak merkezsiz uygulamaların geliştirilmesi için açık kaynaklı bir Blockchain ağı olarak çalışıyor. Bitcoin ağına benzer bir yapıda olan Ethereum, yazılım sistemine göre endüstriye daha fazla işlevsellik kattı.

Ethereum ağının temelini oluşturan akıllı sözleşmeler, Blockchain ağı üzerinde belirli koşulların üzerine yazıldığı ve bu koşulların karşılandığı sürece kendi kendine çalışan yazılımlar olarak bilinir.

Ethereum, çıkış aşamasında Bitcoin’e benzer şekilde Proof of Work gibi enerji yoğun bir konsensüs çalışma mekanizmasına sahipken 2022 yılının Eylül ayında Proof of Stake mekanizmasına geçerek ağda önemli bir güncelleme gerçekleşti. Böylece Ethereum madenciliği, yüksek enerji kullanan ekipmanlarla gerçekleşmek yerine Ethereum varlıklarını kilitleyerek doğrulayıcı olarak faaliyet gösteren kişi ve kurumların ağı işletmesiyle çok daha çevreci bir Blockhain ağı haline geldi. 

Cardano, Ethereum kurucularından Charles Hoskinson’ın ekipten ayrılarak kendi Blockchain ağını geliştirmeye karar vermesiyle ortaya çıktı. Hoskinson liderliğinde 2015 yılında kurulan Cardano ağı, Ethereum’un 2022 yılında geçtiği Proof of Stake modelini bir Blockchain ağında başarıyla uygulandığı ilk katman-1 ağı unvanına sahip.

Cardano, yıllardır sorunsuz şekilde çalışan bir Blockchain ağı olmasının yanında işlem ücretlerinin düşük olması, merkezsizlik oranının yüksek olması ve yıllardır işlem hızının Ethereum’dan yüksek olması gibi özellikleriyle öne çıkan bir ağ oldu. Bunun yanında Cardano ağına akıllı sözleşme özelliğine nispeten geç eklemesi, Blockchain ağının hızla gelişen bu sektörde geri kalmasına neden oldu. 

Cardano ağına 2021 yılında akıllı sözleşme özelliğinin eklenmesinden sonra ağda geliştirilen merkezsiz uygulamalar hızlı şekilde arttı. Ancak DeFi’de Ethereum’a rakip olarak görülen ağın pazar payı, Ethereum ağına göre oldukça düşük devam ediyor.

Binance’in kurulmasından 3 yıl sonra 2020 yılında tanıtılan Binance Smart Chain (BSC), kısa süre içinde en büyük katman-1 ağlarından biri haline geldi. Ardından ekosistemin genişlemesiyle birlikte merkezsizliği artırmak adına Blockchain ağı BNB Chain olarak markalaştı. 

BNB Chain, açık kaynak kodlu, çoklu zincir özelliğine sahip merkezsiz bir Blockchain ağı olarak faaliyet gösterir. BNB ağda işlem ücreti olarak yönetişim tokeni olarak kullanılır. BNB Chain, bugün gelişen ekosistemle GameFi, SocialFi ve Metaverse sektörü de dahil olmak üzere birçok projeye ev sahipliği yapmak üzere geliştirildi.

Kısa sürede endüstrinin en popüler Blockchain ağlarından biri haline gelen BNB Chain, BNB Beacon Chain (BC) ve BNB Smart Chain (BSC) adı verilen iki Blockchain ağından oluşur. BC, BNB Chain’in yönetimininden sorumludur. Bunun yanında ağdaki stake ve oylamaların yönetildiği ağdır. BSC ise Ethereum Sanal makinesiyle (EVM) uyumlu, çoklu zincir bileşenine sahip ağ olarak çalışır. 

Ethereum’a rakip olarak geliştirilen başka bir katman-1 Blockchain ağı olan Solana, yüksek performansa sahip, düşük işlem ücretleri ve ölçeklenebilirlik açısından diğer ağlardan farklılaşmaya çalışan bir ağ olarak bilinir.

Solana ağının öne çıkan özelikleri arasında saniyede 65.000 işlem yapabilme kapasitesi öne çıkar. Bunun yanında düşük işlem ücreti ve yüksek ölçeklenebilirliği ile geliştiriciler tarafından yoğun talep gören bir ağdır.

Solana ağı, konsensüs mekanizması olarak Proof of History (POH) mekanizmasını kullanarak diğer ağlardan ayrılır. POH, basitçe Blockchain ağı üzerinde her bir bloğun zaman damgasının oluşturulduğu ve böylece ağın güvenliğinin sağlandı mekanizma olarak bilinir. Solana, Rust yazılım diliyle uyumlu olarak çalışırken bu özelliği geliştiricilerin ağ üzerinde daha hızlı ve kolay şekilde uygulama geliştirmesini sağlar.

Solana Blockchain’in yerel varlığı olan SOL, ağdaki işlem ücretlerini ödemek, doğrulayıcılara ödeme yapmak, ağın yönetişimine katılmak için kullanılır. Bu kullanımlarının yanında SOL tokeninin DeFi alanında ve NFT pazarlarında da kullanımı oldukça yüksektir.

Polkadot, merkezsiz uygulamaların geliştirilmesi için kullanılan bir başka katman-1 Blockchain ağıdır. Polkadot, temelde farklı Blockchain ağları arasında bir köprü olarak çalışan Blockchain ağı olarak bilinir.

Polkadot’un bu özelliğiyle kripto para endüstrisinde ölçeklenebilirlik sorununa odaklanan geliştiriciler, parachain adı verilen özel bir Blockchain oluşturma özelliğiyle diğer ağlardan farklılaşır. Polkadot, çalışma prensibine göre farklı Blockchain ağlarının birbirleriyle iletişim kurmasını sağlar. Bu etkileşim sayesinde daha önce yeni özelliklere sahip uygulamaların geliştirilmesine olanak tanınır.

Polkadot’u diğer Blockchain ağlarından ayıran özellikler arasında birçok ağın birlikte çalışabildiği bir platform olması öne çıkar. Bu sayede farklı ağlardaki veriler, ağa özel geliştirilen konsensüs mekanizması sayesinde daha hızlı ve daha güvenli bir şekilde işlenebilir.

Polkadot ağının yerel varlığı DOT, ağın güvenliği sağlamak için staking faaliyetleri ve yönetişim mekanizmasında kullanılır.

Katman-1 Blockchain ağları arasında hıza ve düşük işlem ücretine odaklanan diğer bir ağ olan Avalanche, ölçeklenebilir özelliğiyle öne çıkar. 

Bunun yanında farklı Blockchain ağlarını desteklemesiyle esnek bir ağ olarak bilinen Avalanche, böylece varlık transferini daha kolay hale getirir. Yüksek güvenlik, ağın diğer öne çıkan özellikleri arasında yer alırken Blockhain ağında çifte harcamayı önlemek adına özel bir konsensüs mekanizması kullanılır. 

Tüm bu özellikler, Avalanche ağını merkezsiz finans uygulamaları için tercih edilen bir platform haline getirdi. Avalanche ayrıca, merkezsiz uygulamaların geliştirilmesini kolaylaştıran sunduğu birçok araç ve kaynak ile geliştiriciler için ideal bir platformdur.

Avalanche ağının kullanım alanları arasında DeFi uygulamalarının yanı sıra  ödeme sistemleri gibi bir çok alan bulunur. Bunun yanında Blockchain ağında token çıkarma, akıllı sözleşme yazma gibi özellikler de bulunur.

Bitcoin Cash, bir Bitcoin fork’u olarak geliştirilen ayrı bir katman-1 ağı olarak çalışır. Bitcoin Cash ağı, kripto para birimi BCH’nin işlemlerinin kaydedildiği ve doğrulandığı dağıtık bir veri tabanıdır. 

Bitcoin Cash Blockchain ağı, Bitcoin’den farklı olarak daha büyük bloklardan oluşur. Böylece ağda işlemlerin daha hızlı ve daha düşük ücretle gerçekleştirilmesi sağlanır. Ağda veriler, madenciler tarafından doğrulanan ve bloklara eklenen Proof of Work konsensüs mekanizması kullanılır. 

Aptos ağı, eski Facebook çalışanları tarafından geliştirilen en yeni katman-1 ağlarından biridir.

Aptos, Move yazılım dilinin kullanıldığı akıllı sözleme platformu olarak güvenli, ölçeklenebilir ve yükseltilebilir bir Proof of Stake altyapısı vadeder. 2022 yılında Web3’ü odaklı bir misyonla piyasaya sürülen Aptos, Andressen Horowitz ve diğer Web3 odaklı risk sermayesi şirketlerinden önemli yatırımlar alarak hızlı şekilde büyüdü.

Aptos, ağın paralel yürütme motoru sayesinde (Block-STM) saniyede 13 binden fazla işlemin gerçekleştirildiği ve bu işlemlerin düşük işlem maliyetlerine sahip olma vaadiyle geliştirildi. 

Çoğu Blockchain ağı, akıllı sözleşmeleri sırayla yürütür ya da çok fazla enerji gerektiren gelişmiş performans için büyük bir paralel iş yüküne sahiptir. Aptos, ağında ise farklı olarak tüm işlemler aynı anda işlenir ve doğrulaması daha sonra yapılır. Ardından başarısız işlemler, çakışmaları algılayan ve yöneten STM (yazılım işlem belleği) sistemi sayesinde sayesinde iptal edilir ve yeniden işleme alınır.

Hedera Hashgraph, yapısal olarak diğer büyük Blockchain ağlarından farklılıklara sahip, ancak benzer işlemleri yerine getiren merkezsiz dağıtık bir ağ olarak bilinir. Hedera ağı, işlemleri işlerken daha verimli olan güvenli ve doğrulama algoritmalarıyla öne çıkar. 

Hedera Hashgraph, diye ağlardan farklı olarak dağıtık açık defterini Blockchain yerine hashgraph teknolojisine uygular. Böylece hashgraph tabanlı ağ, açık bir defter yerine kripto para birimini Blockchain ağına alternatif bir yöntemle destekler. 

Hashgraph teknolojisinin Blockchain’e göre birçok öne çıkan faydası bulunur. Bunlar arasında madencilik mekanizmasının uygulanmaması, hisse ispatına eşdeğer olarak çevre dostu bir ağ olmasını sağlar. Bir Blockchain ağı olmamasına rağmen yüksek performans ve kapasitede çalışabilen ağ, benzer güvenlik ve anonimliği sağlayarak önemli bir alternatif olarak olarak ortaya çıkar.

Mevcut durumda kripto endüstrisinde hashgraph teknolojisini kullanan tek platform Hedera’dır Bu da ağın yerel para birimi olan HBAR’ı hashgraph temelli tek kripto para birimi yapar. Ancak Hedera, geliştiricilerin Hedera Hashgraph ağında çalışan kendi kripto varlıklarını oluşturabilmeleri için API taleplerini ayrıntılı talimatlar ve kaynak kodu örnekleri sağlar.